Blaðamenn og bankaleynd Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 20. október 2017 07:00 Á undanförnum dögum hefur nokkuð borið á fullyrðingum um að bankaleynd taki ekki til fjölmiðla. Af því tilefni tel ég rétt að draga fram ákveðin atriði í þessu sambandi enda tel ég að slíkar fullyrðingar standist ekki. Um umrædda þagnarskyldu (bankaleynd) er fjallað í 58. gr. laga um fjármálafyrirtæki. Þar segir í 1. mgr. að stjórnarmenn og aðrir starfsmenn fjármálafyrirtækis séu bundnir þagnarskyldu um allt það sem þeir fá vitneskju um við framkvæmd starfsins og varðar viðskipta- eða einkamálefni viðskiptamanna þess, nema skylt sé að veita upplýsingarnar samkvæmt lögum. Í 2. mgr. greinarinnar segir síðan: „Sá sem veitir viðtöku upplýsingum af því tagi sem um getur í 1. mgr. er bundinn þagnarskyldu með sama hætti og þar greinir. Sá aðili sem veitir upplýsingar skal áminna viðtakanda um þagnarskylduna.“ Hvorki í ákvæðinu sjálfu né í lögskýringargögnum með því er að finna vísbendingar um að skyldan taki ekki til fjölmiðla eða að ætlun löggjafans hafi yfir höfuð verið að undanskilja fjölmiðla frá umræddri skyldu. Í ljósi orðalags 2. mgr. um „viðtakendur“, án nokkurra fyrirvara þar að lútandi, telst slík lögskýring því vart tæk. Fjölmiðlar eru þannig viðtakendur eins og allir aðrir. Að undanskilja fjölmiðla bankaleynd stenst ekki heldur m.t.t. þeirra raka, sem nefnd hafa verið í umræðunni, að umræddur skilningur eigi sér að einhverju leyti stoð í sambærilegu ákvæði danskra laga. Í þessu sambandi er þess í fyrsta lagi að hvorki í danska ákvæðinu né í greinargerð með því er fjallað um að fjölmiðlar séu undanskildir umræddri skyldu. Í öðru lagi er ljóst að jafnvel þótt danska ákvæðið yrði túlkað með þeim langsótta hætti fengi það ekki breytt túlkun á íslenska ákvæðinu og þeim lögskýringargögnum sem stuðst verður við hér á landi. Sú niðurstaða mín að bankaleynd gildi um fjölmiðla styðst ekki einungis við túlkun fyrrgreinds ákvæðis laga um fjármálafyrirtæki og almenn lögskýringarviðmið, heldur ekki síður siðferði og grunngildi faglegrar blaðamennsku. Slíkar reglur fela m.a. í sér að ekki sé fjallað opinberlega um upplýsingar sem leynt eigi að fara lögum samkvæmt nema réttlætanlegar ástæður leiði til þess að slíkri vernd megi víkja til hliðar. Það leiðir beinlínis af eðli ákvæða um þagnarleynd að markmiðið með þeim er að koma í veg fyrir að tilteknar upplýsingar verði gerðar opinberar. Það væri í andstöðu við tilgang slíkra reglna ef verndin næði ekki yfir það þegar fjölmiðlar hafa komist í viðkomandi gögn. Það blasir enda við að einmitt þegar upplýsingar eru þess eðlis að þær eiga að fara leynt er mest þörf á að þær birtist ekki í fjölmiðlum þar sem þær verða þá aðgengilegar öllum. Önnur niðurstaða fæli í sér að unnt væri að aftengja þá leynd sem hvíldi yfir viðkomandi upplýsingum með því einfaldlega að afhenda upplýsingarnar fjölmiðlum og við stæðum frammi fyrir þeirri sérkennilegu stöðu að upplýsingar sem almennt mætti ekki gera opinberar væri engu að síður heimilt að dreifa opinberlega ef fjölmiðill ætti í hlut. Það væri í hróplegu ósamræmi við markmiðið með 58. gr. laga um fjármálafyrirtæki ef túlka ætti „viðtakendur“ í 2. mgr. ákvæðisins þannig að þar væri ekki átt við fjölmiðla. Það væri einnig í andstöðu við 71. gr. stjórnarskrárinnar og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs, sem gjarnan er vísað til í tengslum við ákvæði um þagnarskyldu, enda yrði afleiðingin af því sú að mönnum væri í lófa lagið að koma sér undan þagnarskyldunni með því að senda viðkomandi gögn á fjölmiðla og þannig „opna“ á opinberun viðkomandi upplýsinga. Í því fælist slík þversögn að verulega ólíklegt verður að telja að dómstólar muni komast að þeirri niðurstöðu. Það fæli einnig að líkindum í sér að íslenska ríkinu hefði mistekist að tryggja með fullnægjandi hætti rétt einstaklinga til friðhelgi einkalífs, enda væri verndin að þessu leyti þá afar takmörkuð hér á landi. Hitt er aftur annað mál að rök kunna að standa til þess að ákvæði 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem hafa m.a. verið túlkuð svo að í þeim felist ríkt frelsi fjölmiðla til þess að fjalla um hvaðeina það sem á erindi til almennings, verði túlkuð svo að heimilt sé að víkja frá bankaleyndinni í ákveðnum tilvikum. Það kann t.d. að eiga við þegar mælt er fyrir um skyldu einstakra aðila til að afhenda stjórnvöldum tiltekin gögn eða þegar almannahagsmunir krefjast þess að bankaleyndinni sé aflétt í þágu tjáningarfrelsis og frjálsrar stjórnmálaumræðu. Þegar mál sem snerta bankaleynd hafa rekið á fjörur mannréttindadómstóls Evrópu hefur dómstóllinn t.d. í engu vikið að því að ákvæði í innanlandsrétti, sem leggi þá skyldu á herðar blaðamönnum að gæta bankaleyndar, séu andstæð fjölmiðlafrelsinu, heldur einmitt talið slík ákvæði eðlileg en mælt fyrir um að rétt kunni að vera, í ákveðnum tilvikum, að víkja frá slíkum reglum. Þegar þeim tilvikum sleppir, sem vitanlega eru háð mati hverju sinni, er á hinn bóginn á engan hátt unnt að halda því fram fullum fetum að fjölmiðlum sé að jafnaði heimilt að fjalla um upplýsingar sem háðar eru bankaleynd. Það er einfaldlega röng lagatúlkun.Höfundur er sérfræðingur við lagadeild Háskólans í Reykjavík og stundakennari í fjölmiðlarétti við lagadeild Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum dögum hefur nokkuð borið á fullyrðingum um að bankaleynd taki ekki til fjölmiðla. Af því tilefni tel ég rétt að draga fram ákveðin atriði í þessu sambandi enda tel ég að slíkar fullyrðingar standist ekki. Um umrædda þagnarskyldu (bankaleynd) er fjallað í 58. gr. laga um fjármálafyrirtæki. Þar segir í 1. mgr. að stjórnarmenn og aðrir starfsmenn fjármálafyrirtækis séu bundnir þagnarskyldu um allt það sem þeir fá vitneskju um við framkvæmd starfsins og varðar viðskipta- eða einkamálefni viðskiptamanna þess, nema skylt sé að veita upplýsingarnar samkvæmt lögum. Í 2. mgr. greinarinnar segir síðan: „Sá sem veitir viðtöku upplýsingum af því tagi sem um getur í 1. mgr. er bundinn þagnarskyldu með sama hætti og þar greinir. Sá aðili sem veitir upplýsingar skal áminna viðtakanda um þagnarskylduna.“ Hvorki í ákvæðinu sjálfu né í lögskýringargögnum með því er að finna vísbendingar um að skyldan taki ekki til fjölmiðla eða að ætlun löggjafans hafi yfir höfuð verið að undanskilja fjölmiðla frá umræddri skyldu. Í ljósi orðalags 2. mgr. um „viðtakendur“, án nokkurra fyrirvara þar að lútandi, telst slík lögskýring því vart tæk. Fjölmiðlar eru þannig viðtakendur eins og allir aðrir. Að undanskilja fjölmiðla bankaleynd stenst ekki heldur m.t.t. þeirra raka, sem nefnd hafa verið í umræðunni, að umræddur skilningur eigi sér að einhverju leyti stoð í sambærilegu ákvæði danskra laga. Í þessu sambandi er þess í fyrsta lagi að hvorki í danska ákvæðinu né í greinargerð með því er fjallað um að fjölmiðlar séu undanskildir umræddri skyldu. Í öðru lagi er ljóst að jafnvel þótt danska ákvæðið yrði túlkað með þeim langsótta hætti fengi það ekki breytt túlkun á íslenska ákvæðinu og þeim lögskýringargögnum sem stuðst verður við hér á landi. Sú niðurstaða mín að bankaleynd gildi um fjölmiðla styðst ekki einungis við túlkun fyrrgreinds ákvæðis laga um fjármálafyrirtæki og almenn lögskýringarviðmið, heldur ekki síður siðferði og grunngildi faglegrar blaðamennsku. Slíkar reglur fela m.a. í sér að ekki sé fjallað opinberlega um upplýsingar sem leynt eigi að fara lögum samkvæmt nema réttlætanlegar ástæður leiði til þess að slíkri vernd megi víkja til hliðar. Það leiðir beinlínis af eðli ákvæða um þagnarleynd að markmiðið með þeim er að koma í veg fyrir að tilteknar upplýsingar verði gerðar opinberar. Það væri í andstöðu við tilgang slíkra reglna ef verndin næði ekki yfir það þegar fjölmiðlar hafa komist í viðkomandi gögn. Það blasir enda við að einmitt þegar upplýsingar eru þess eðlis að þær eiga að fara leynt er mest þörf á að þær birtist ekki í fjölmiðlum þar sem þær verða þá aðgengilegar öllum. Önnur niðurstaða fæli í sér að unnt væri að aftengja þá leynd sem hvíldi yfir viðkomandi upplýsingum með því einfaldlega að afhenda upplýsingarnar fjölmiðlum og við stæðum frammi fyrir þeirri sérkennilegu stöðu að upplýsingar sem almennt mætti ekki gera opinberar væri engu að síður heimilt að dreifa opinberlega ef fjölmiðill ætti í hlut. Það væri í hróplegu ósamræmi við markmiðið með 58. gr. laga um fjármálafyrirtæki ef túlka ætti „viðtakendur“ í 2. mgr. ákvæðisins þannig að þar væri ekki átt við fjölmiðla. Það væri einnig í andstöðu við 71. gr. stjórnarskrárinnar og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs, sem gjarnan er vísað til í tengslum við ákvæði um þagnarskyldu, enda yrði afleiðingin af því sú að mönnum væri í lófa lagið að koma sér undan þagnarskyldunni með því að senda viðkomandi gögn á fjölmiðla og þannig „opna“ á opinberun viðkomandi upplýsinga. Í því fælist slík þversögn að verulega ólíklegt verður að telja að dómstólar muni komast að þeirri niðurstöðu. Það fæli einnig að líkindum í sér að íslenska ríkinu hefði mistekist að tryggja með fullnægjandi hætti rétt einstaklinga til friðhelgi einkalífs, enda væri verndin að þessu leyti þá afar takmörkuð hér á landi. Hitt er aftur annað mál að rök kunna að standa til þess að ákvæði 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem hafa m.a. verið túlkuð svo að í þeim felist ríkt frelsi fjölmiðla til þess að fjalla um hvaðeina það sem á erindi til almennings, verði túlkuð svo að heimilt sé að víkja frá bankaleyndinni í ákveðnum tilvikum. Það kann t.d. að eiga við þegar mælt er fyrir um skyldu einstakra aðila til að afhenda stjórnvöldum tiltekin gögn eða þegar almannahagsmunir krefjast þess að bankaleyndinni sé aflétt í þágu tjáningarfrelsis og frjálsrar stjórnmálaumræðu. Þegar mál sem snerta bankaleynd hafa rekið á fjörur mannréttindadómstóls Evrópu hefur dómstóllinn t.d. í engu vikið að því að ákvæði í innanlandsrétti, sem leggi þá skyldu á herðar blaðamönnum að gæta bankaleyndar, séu andstæð fjölmiðlafrelsinu, heldur einmitt talið slík ákvæði eðlileg en mælt fyrir um að rétt kunni að vera, í ákveðnum tilvikum, að víkja frá slíkum reglum. Þegar þeim tilvikum sleppir, sem vitanlega eru háð mati hverju sinni, er á hinn bóginn á engan hátt unnt að halda því fram fullum fetum að fjölmiðlum sé að jafnaði heimilt að fjalla um upplýsingar sem háðar eru bankaleynd. Það er einfaldlega röng lagatúlkun.Höfundur er sérfræðingur við lagadeild Háskólans í Reykjavík og stundakennari í fjölmiðlarétti við lagadeild Háskóla Íslands.
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar