Sagan af stjórnarskránni Guðmundur Steingrímsson skrifar 21. október 2019 07:00 Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Stjórnarskrá Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun