Hagkvæmt kvótakerfi og nýliðun Svanur Guðmundsson skrifar 22. janúar 2021 17:01 Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Daði Pálmar Ragnarsson Bakþankar Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun Neyð Róhingja Sigurjón Örn Stefánsson Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Sókn í fiskistofna var breytt hér á landi seint á síðustu öld og útgerðarmönnum bannað að veiða meira en stofnar þoldu og urðu því að draga verulega úr sókn. Engum var gefið eitt né neitt, þvert á móti voru settar takmarkanir á veiðarnar og útgerðinni gert að veiða miklu minna en áður. Þessar breytingar voru nauðsynlegar því með of miklum veiðum vorum við Íslendingar að ganga nærri fiskistofnum okkar og stefndi í eyðileggingu helsta lífsviðurværis þjóðarinnar. Fyrstu hugmyndir fræðimanna um hagkvæma stýringu fiskistofna komu fram hjá H. Scott Gordon 1954[1], útfært af M.B Schefer og R.H. Beverton 1963[2]. Í framhaldinu fóru Íslendingar að notast við aðferðafræði byggða á þeirra fræðum, fyrst með sóknarstýringu síðan aflamarki og nú vinnum við undir kerfi framseljanlegra kvóta (ITQ). Á þessum árum, frá 1983, gekk útgerðin og þorpin úti á landi í gegnum miklar og oft sársaukafullar breytingar sem ekki hafa farið fram hjá nokkrum manni. Þegar íslensk stjórnvöld settu á veiðitakmarkanir þá var útgerðin í miklum rekstrarvanda sem versnaði mikið við samdráttinn og mörg byggðalög lentu í miklum hremmingum. Nú er öldin önnur og helst þráttað um hvernig almenningur geti fengið hlut af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja. Myndin sýnir framlegð (EBITDA) af útgerð frá 1980 til 2018 og þorskafla sama tímabils. (3) Einstaka menn vilja bera saman olíuiðnað, sem rekinn er af alþjóðlegum samsteypum og með ævintýralegan hagnað, við fjölskyldufyrirtæki í þorpi úti á landi. Notendagjöld eru innheimt í löndum þar sem alþjóðlegar samsteypur eru að nýta auðlindirnar viðkomandi lands. Fyrirtæki hér á landi greiða auðlindagjald af nýtingu fiskistofna eins og þau væru aðkomufyrirtæki eða alþjóðasamsteypa. Það sem tekið er út úr sjávarútvegi er tekið frá fyrirtækjum sem eru í flestum tilvikum úti á landsbyggðinni og fer í almennan ríkisrekstur á höfuðborgarsvæðinu. Kvótakerfið er ekki á kostnað eins né neins þvert á móti er verið að stuðla að framtíðarnýtingu fiskistofna fyrir komandi kynslóðir. Hagkvæmast er fyrir Íslendinga að stærð fiskistofns sé stór og með sem mestri nýliðun. Þegar mestur munur er á milli tekna og gjalda við veiðar ákveðins fiskistofns þá næst besta nýting viðkomandi stofns[4]. Þá er jafnframt öryggi um framtíðarafrakstur fiskistofna mestur sem tryggir framtíðarhagnað af sameign þjóðarinnar. Því er það svo að þegar sjávarútvegsfyrirtæki veiða vel og hagnast er það vitnisburður um sterka og sjálfbæra stofna. Góð leið til þess að fá nýliðun í sjávarútveginn er að almenningur geti fjárfest í sjávarútvegsfyrirtækjum með skráningu á markaði. Fyrirtækin þyrftu að hafa hvata til að skrá sig á markað og að almenningur fái þar með tækifæri til fjárfestinga í sjávarútvegsfyrirtækjum. Með almennri þátttöku almennings fær fólk möguleika á að hagnast með sjávarútvegsfyrirtækjum sem og sjóðir í eigu almennings. Þannig myndi afrakstur auðlindarinnar dreifast á fleiri hendur og nýjar hugmyndir með nýjum fjárfestum koma inn í rekstur fyrirtækjanna. Fyrirtækjum sem eru skráð á markaði mætti umbuna með stærri hlutdeild í kvóta eða að gefinn væri afsláttur af auðlindagjaldi hjá þeim fyrirtækjum sem væru með dreifða eignaraðild. Umræðan um kvótakerfið okkar hefur verið sérkennileg á köflum og oftar en ekki byggt á staðlausum alhæfingum. Við lestur rannsókna erlendra greiningaraðila sést allt önnur mynd en birtist hér á landi. Þar telja fræðimenn að framseljanlegar veiðiheimildir og takmörkun á aðgangi sameiginlegra auðlinda sé skilyrði þess að hægt sé að ná árangri í sjálfbærni og hagkvæmni við veiðar, eins og á við hér á landi[5]. Við erum að gera hlutina rétt hér á landi sem sést vel með breytingunni sem orðið hefur á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi og umfjöllun fræðimanna. Alltaf má gera betur og vonandi ber okkur gæfa til að sjá hvað vel er gert og bæta það sem hægt er að bæta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf. [1] H.S. Gordon 1954, Theory of a Common-Property Resource:The Fishery [2] M.B Schefer og R.H. Beverton 1963, Fishing dynamics:Their analysis and interpretation. [3] Jónas Gestur Jónasson, erindi flutt á sjávarútvegsdegi Deloitte 2019 [4] Á. Einarsson og Á.D. Óladóttir 2021, Fisheries and Aquaculture:The food Security of the future. [5] D. Standal, F.Asche 2018, Hesitant reforms: The Norwegian approach towards ITQ’s
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun