Sala Íslands, fullveldið, EES-samningurinn og bókun 35 Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar 23. september 2021 14:30 Það er vel þekkt í þriðja heiminum að önnur ríki, stórfyrirtæki og jafnvel einstaklingar nái tökum á stjórn vanþróaðra ríkja. Til að koma í veg fyrir þetta hafa lönd og ríkjasambönd leitast við að tryggja samstöðu og sama á við um hernaðarbandalög. Hitt er sjaldgæfara að stofnað sé til hernaðarbandalaga til að taka yfir önnur lönd þó Sovétríkin og Varsjárbandalagið hafi reyndar verið með slík heimsyfirráð í stefnuskrám sínum. Skömmu eftir gildistöku laga nr. 2/1993 um EES-samninginn fór að gæta að miklum vandamálum innan íslenskrar stjórnsýslu við innleiðingar á tilskipunum sem rötuðu með misgáfulegum hætti í íslenska löggjöf. Varð það til þess að þáverandi forsætisráðherra, Davíð Oddsson, setti á laggirnar nefnd til að fara yfir öll ósköpin. Nefndina skipuðu hæstaréttarlögmaðurinn Jón Steinar Gunnlaugsson, formaður, þáverandi ráðuneytisstjóri, Árni Kolbeinsson og dr. Stefán Már Stefánsson lagaprófessor. Skilaði nefndin af sér árið 1998. Niðurstaða nefndarinnar er að hingað höfðu streymt reglugerðir og tilsvarandi tilskipanir um hríð frá Brussel sem enga lagastoð höfðu en í þeim sumum var fjallað um refsingar sem hvergi var að finna stafkrók um í íslenskri löggjöf. Svo var hitt að, sem var öllu verra þó hið fyrra hafi verið mjög slæmt, er að þessar reglugerðir og tilskipanir voru innleidd í íslenska löggjöf sem gerði íslenskum þegnum og fyrirtækjum að uppfylla strangari skilyrði en aðrir innan hins evrópska efnahagssvæðis (EES). Þar segir m.a.: ,,Með því að ákveða í settum lögum á Íslandi almenna útboðsskyldu á Evrópska efnahagssvæðinu fyrir opinbera þjónustusamninga sem fara yfir tiltekin stærðarmörk, án þess að undanskilja skyldunni þá samninga sem undan eru skildir í þeirri tilskipun sem um þetta fjallar, höfum við orðið „kaþólskari en páfinn“, án þess að séð verði að slíkt hafi vakað fyrir nokkrum manni. Er alveg ljóst, að ráðherra er óheimilt að ákveða með almennum stjórnvaldsfyrirmælum undanþágur frá útboðsskyldunni hafi honum ekki verið fengin til þess sérstök lagaheimild.“. Þetta fyrirkomulag erum við Íslendingar farnir að þekkja nokkuð vel. Í bókun 35, sem á sér stoð í 3. gr. EES samningsins (lög nr. 2/1993), segir að stefnt sé að einsleitu Evrópsku efnahagssvæði sem byggist á sameiginlegum reglum, án þess að samningsaðila sé gert að framselja löggjafarvald til stofnana Evrópska efnahagssvæðisins. Í síðari hluta bókunarinnar segir: „Vegna tilvika þar sem getur komið til árekstra á milli EES-reglna sem komnar eru til framkvæmdar og annarra (sic) settra laga, skuldbinda EFTA-ríkin sig til að setja, ef þörf krefur, lagaákvæði þess efnis að EES-reglur gildi í þeim tilvikum.“. Framangreindir nefndarmenn fullyrtu að ekki verði betur séð en þessi síðari hluti bókunarinnar sé ósamrýmanlegur fyrri hluta bókunarinnar. Hver er ástæðan? Ástæðan er sú að lagaákvæði, sem kvæði á um að EES-reglur gangi framar reglum landsréttar, felur í sér framsal löggjafavalds. Því hefur þessi síðari hluti ekki mikið efnislegt gildi. Í skýrslu starfshóps um EES-samstarfið, sem skilaði af sér til utanríkisráðherra skýrslu í september 2019, segir að áminningarbréf (e. letter of formal notice) hafi borist Íslandi frá ESA 13. desember 2017 og fundið að því hvernig staðið væri að framkvæmd eða innleiðingu bókunnar 35 af íslenskum dómstólum. Brást utanríkisráðherra við þessu með því að skipa starfshóp 22. maí 2018 til að meta hvort athugasemdir stofnunarinnar kalli á endurskoðun 3. gr. laga nr. 2/1993 um EES samninginn. Í þessum starfshóp sátu lögfræðingarnir Stefán Geir Þórisson, formaður, Bryndís Helgadóttir, Kristján Andri Sveinsson, Margrét Einarsdóttir og Páll Þórhallsson. Skilaði starfshópurinn skýrslu og tillögum 3. ágúst 2018. Niðurstaðan var m.a. sú að 3. gr. laga nr. 2/1993 uppfylli ekki þær þjóðarréttarlegu skuldbindingar sem mælt er fyrir um í bókun 35. Sagt er: ,,Starfshópurinn „telur“ einu raunhæfu leiðina að leita eftir viðeigandi breytingum á lögunum.“. Markmiðið, skv. áliti starfshópsins, sé að þannig megi koma á móts við athugasemdir ESA í áminningarbréfinu og þannig yrði ,,samningsbrotamál væntanlega“ úr sögunni. Það er því engin vissa fyrir því. Því er ekki séð, sé litið út frá þessu efni m.t.t. dómsvaldsins, að um sé að ræða óleyst mál milli Eftirlitsstofnunar EFTA og íslenskra stjórnvalda. Svo er áréttað að í 3. gr. EES-samningsins er kveðið á um trúnaðarskyldur samningsaðila og að þær hvíli á öllum handhöfum ríkisvalds. Samningsaðilar skuli því gera allar viðeigandi almennar eða sérstakar ráðstafanir til að tryggja að staðið verði við þær skuldbindingar sem af EES-samningnum leiðir. Þeir skulu varast ráðstafanir sem teflt geta því í tvísýnu að markmiðum samningsins verði náð. Þeir sem unnu skýrslu starfshóps um EES-samstarfið, sem unnin var fyrir Alþingi að beiðni utanríkisráðherra, voru; Björn Bjarnason, Kristrún Heimisdóttir og Bergþóra Halldórsdóttir. Nutu þau aðstoðar Gauks Jörundssonar lögfræðings. Í lokaorðum V. kafla segir: ,,Hér hefur verið tekið saman efni sem sýnir að á vettvangi framkvæmdavaldsins, löggjafarvaldsins og dómsvaldsins hefur verið gripið til athugana og aðgerða til að laga starfsemi þessara greina ríkisvaldsins að nýjum kröfum vegna aðildar að lagasamstarfinu sem er grundvöllur EES-aðildarinnar og lykillinn að því að tryggð sé hindrunarlaus aðild Íslands að sameiginlega markaðnum í krafti fjórfrelsisins.“. Hér er ekki betur séð en hópurinn kalli eftir því að við föllum fjórum fótum fyrir framan ESA í þessu máli. Þar bresta krosstré sem önnur tré. Hvorki má í þessum skýrslutexta lesa mikla sjálfstæðisbaráttu né framsókn til fullveldis. Hins vegar má lesa úr dómum Hæstaréttar Íslands að lög nr. 2/1993 um EES hafi sömu stöðu og almenn lög (sbr. HRD 274/2006, HRD 92/2013 ofl.). Spurningin er sú hvernig ætlar ný ríkisstjórn að taka á þessu máli. Mun hún selja löggjafavaldið alfarið úr landi eða ekki? Er síðasta sneiðin eftir? Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mikill maður, því í hans brjósti á frelsið heima." (Eldur í Kaupinhafn. 13. kafli. Arnas Arnæus.) Höfundur er fulltrúi Miðflokksins í bæjarráði og bæjarstjórn Mosfellsbæjar og skipar 5. sæti á lista Miðflokksins í Suðvesturkjördæmi fyrir komandi kosningar til Alþingis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Suðvesturkjördæmi Miðflokkurinn Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Sjá meira
Það er vel þekkt í þriðja heiminum að önnur ríki, stórfyrirtæki og jafnvel einstaklingar nái tökum á stjórn vanþróaðra ríkja. Til að koma í veg fyrir þetta hafa lönd og ríkjasambönd leitast við að tryggja samstöðu og sama á við um hernaðarbandalög. Hitt er sjaldgæfara að stofnað sé til hernaðarbandalaga til að taka yfir önnur lönd þó Sovétríkin og Varsjárbandalagið hafi reyndar verið með slík heimsyfirráð í stefnuskrám sínum. Skömmu eftir gildistöku laga nr. 2/1993 um EES-samninginn fór að gæta að miklum vandamálum innan íslenskrar stjórnsýslu við innleiðingar á tilskipunum sem rötuðu með misgáfulegum hætti í íslenska löggjöf. Varð það til þess að þáverandi forsætisráðherra, Davíð Oddsson, setti á laggirnar nefnd til að fara yfir öll ósköpin. Nefndina skipuðu hæstaréttarlögmaðurinn Jón Steinar Gunnlaugsson, formaður, þáverandi ráðuneytisstjóri, Árni Kolbeinsson og dr. Stefán Már Stefánsson lagaprófessor. Skilaði nefndin af sér árið 1998. Niðurstaða nefndarinnar er að hingað höfðu streymt reglugerðir og tilsvarandi tilskipanir um hríð frá Brussel sem enga lagastoð höfðu en í þeim sumum var fjallað um refsingar sem hvergi var að finna stafkrók um í íslenskri löggjöf. Svo var hitt að, sem var öllu verra þó hið fyrra hafi verið mjög slæmt, er að þessar reglugerðir og tilskipanir voru innleidd í íslenska löggjöf sem gerði íslenskum þegnum og fyrirtækjum að uppfylla strangari skilyrði en aðrir innan hins evrópska efnahagssvæðis (EES). Þar segir m.a.: ,,Með því að ákveða í settum lögum á Íslandi almenna útboðsskyldu á Evrópska efnahagssvæðinu fyrir opinbera þjónustusamninga sem fara yfir tiltekin stærðarmörk, án þess að undanskilja skyldunni þá samninga sem undan eru skildir í þeirri tilskipun sem um þetta fjallar, höfum við orðið „kaþólskari en páfinn“, án þess að séð verði að slíkt hafi vakað fyrir nokkrum manni. Er alveg ljóst, að ráðherra er óheimilt að ákveða með almennum stjórnvaldsfyrirmælum undanþágur frá útboðsskyldunni hafi honum ekki verið fengin til þess sérstök lagaheimild.“. Þetta fyrirkomulag erum við Íslendingar farnir að þekkja nokkuð vel. Í bókun 35, sem á sér stoð í 3. gr. EES samningsins (lög nr. 2/1993), segir að stefnt sé að einsleitu Evrópsku efnahagssvæði sem byggist á sameiginlegum reglum, án þess að samningsaðila sé gert að framselja löggjafarvald til stofnana Evrópska efnahagssvæðisins. Í síðari hluta bókunarinnar segir: „Vegna tilvika þar sem getur komið til árekstra á milli EES-reglna sem komnar eru til framkvæmdar og annarra (sic) settra laga, skuldbinda EFTA-ríkin sig til að setja, ef þörf krefur, lagaákvæði þess efnis að EES-reglur gildi í þeim tilvikum.“. Framangreindir nefndarmenn fullyrtu að ekki verði betur séð en þessi síðari hluti bókunarinnar sé ósamrýmanlegur fyrri hluta bókunarinnar. Hver er ástæðan? Ástæðan er sú að lagaákvæði, sem kvæði á um að EES-reglur gangi framar reglum landsréttar, felur í sér framsal löggjafavalds. Því hefur þessi síðari hluti ekki mikið efnislegt gildi. Í skýrslu starfshóps um EES-samstarfið, sem skilaði af sér til utanríkisráðherra skýrslu í september 2019, segir að áminningarbréf (e. letter of formal notice) hafi borist Íslandi frá ESA 13. desember 2017 og fundið að því hvernig staðið væri að framkvæmd eða innleiðingu bókunnar 35 af íslenskum dómstólum. Brást utanríkisráðherra við þessu með því að skipa starfshóp 22. maí 2018 til að meta hvort athugasemdir stofnunarinnar kalli á endurskoðun 3. gr. laga nr. 2/1993 um EES samninginn. Í þessum starfshóp sátu lögfræðingarnir Stefán Geir Þórisson, formaður, Bryndís Helgadóttir, Kristján Andri Sveinsson, Margrét Einarsdóttir og Páll Þórhallsson. Skilaði starfshópurinn skýrslu og tillögum 3. ágúst 2018. Niðurstaðan var m.a. sú að 3. gr. laga nr. 2/1993 uppfylli ekki þær þjóðarréttarlegu skuldbindingar sem mælt er fyrir um í bókun 35. Sagt er: ,,Starfshópurinn „telur“ einu raunhæfu leiðina að leita eftir viðeigandi breytingum á lögunum.“. Markmiðið, skv. áliti starfshópsins, sé að þannig megi koma á móts við athugasemdir ESA í áminningarbréfinu og þannig yrði ,,samningsbrotamál væntanlega“ úr sögunni. Það er því engin vissa fyrir því. Því er ekki séð, sé litið út frá þessu efni m.t.t. dómsvaldsins, að um sé að ræða óleyst mál milli Eftirlitsstofnunar EFTA og íslenskra stjórnvalda. Svo er áréttað að í 3. gr. EES-samningsins er kveðið á um trúnaðarskyldur samningsaðila og að þær hvíli á öllum handhöfum ríkisvalds. Samningsaðilar skuli því gera allar viðeigandi almennar eða sérstakar ráðstafanir til að tryggja að staðið verði við þær skuldbindingar sem af EES-samningnum leiðir. Þeir skulu varast ráðstafanir sem teflt geta því í tvísýnu að markmiðum samningsins verði náð. Þeir sem unnu skýrslu starfshóps um EES-samstarfið, sem unnin var fyrir Alþingi að beiðni utanríkisráðherra, voru; Björn Bjarnason, Kristrún Heimisdóttir og Bergþóra Halldórsdóttir. Nutu þau aðstoðar Gauks Jörundssonar lögfræðings. Í lokaorðum V. kafla segir: ,,Hér hefur verið tekið saman efni sem sýnir að á vettvangi framkvæmdavaldsins, löggjafarvaldsins og dómsvaldsins hefur verið gripið til athugana og aðgerða til að laga starfsemi þessara greina ríkisvaldsins að nýjum kröfum vegna aðildar að lagasamstarfinu sem er grundvöllur EES-aðildarinnar og lykillinn að því að tryggð sé hindrunarlaus aðild Íslands að sameiginlega markaðnum í krafti fjórfrelsisins.“. Hér er ekki betur séð en hópurinn kalli eftir því að við föllum fjórum fótum fyrir framan ESA í þessu máli. Þar bresta krosstré sem önnur tré. Hvorki má í þessum skýrslutexta lesa mikla sjálfstæðisbaráttu né framsókn til fullveldis. Hins vegar má lesa úr dómum Hæstaréttar Íslands að lög nr. 2/1993 um EES hafi sömu stöðu og almenn lög (sbr. HRD 274/2006, HRD 92/2013 ofl.). Spurningin er sú hvernig ætlar ný ríkisstjórn að taka á þessu máli. Mun hún selja löggjafavaldið alfarið úr landi eða ekki? Er síðasta sneiðin eftir? Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mikill maður, því í hans brjósti á frelsið heima." (Eldur í Kaupinhafn. 13. kafli. Arnas Arnæus.) Höfundur er fulltrúi Miðflokksins í bæjarráði og bæjarstjórn Mosfellsbæjar og skipar 5. sæti á lista Miðflokksins í Suðvesturkjördæmi fyrir komandi kosningar til Alþingis.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun