Rétt og rangt um Byrjendalæsi Rannveig Oddsdóttir skrifar 2. nóvember 2022 13:31 Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Rannveig Oddsdóttir Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun