Lífskjarasamningur gerður upp Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 18. desember 2023 09:30 Í grein hagfræðings BHM sem kom út í ritinu Vísbendingu fyrir helgi er varpað ljósi á kaupmáttarþróun launafólks frá 2019 til 2023. Á tímabili sem kallað hefur verið „lífskjarasamningurinn“ og „brú að bættum lífskjörum“ eða framlenging lífskjarasamningsins. Ýmsar áhugaverðar staðreyndir koma fram í greininni. Láglaunahópar ASÍ og BSRB hlutu verulega og verðskuldaða kaupmáttaraukningu, en það sama verður ekki sagt um háskólamenntaða sem starfa hjá stofnunum ríkisins. Í raun stefnir í að kaupmáttur launa háskólamenntaðra hjá stofnunum ríkisins verði lægri árið 2024 en hann var árið 2019. Því má segja að lífskjarasamningurinn hafi í raun einungis verið lífskjarasamningur fyrir suma. Ljóst er að þau sem hafa langa sérfræðimenntun að baki, koma seint út á vinnumarkað og bera þunga greiðslubyrði af námslánum yfir starfsævina fóru með skarðan hlut frá borði. Þá stöðu þarf að taka alvarlega. Stefnir í kaupmáttarrýrnun hjá háskólamenntuðum hjá ríki Á tímabilinu mars 2019 - júlí 2023 jókst kaupmáttur launavísitölu um 10% á vinnumarkaði öllum en mismikið eftir mörkuðum. Kaupmáttaraukningin nam 20% hjá Reykjavík, 14% hjá öðrum sveitarfélögum, 9% á almennum vinnumarkaði og 8% hjá ríkinu. Þegar markaðirnir eru skoðaðir í sundurliðun heildarsamtaka kemur ýmislegt áhugavert í ljós. Forystufólk Eflingar tryggði láglaunafólki í Reykjavík verulega og verðskuldaða kaupmáttaraukningu á tímabilinu eða 39%, en kaupmáttaraukningin hjá BHM-ríki og KÍ -ríki var einungis 3-5%. Kaupmáttaraukning sem verður að engu orðin þegar samningar losna á vordögum 2024. Undir hatti BHM-ríki og KÍ-ríki er fjölbreyttur hópur fólks, allt frá dýralæknum, hagfræðingum og lögfræðingum til háskóla- og framhaldsskólakennara. Þessi hópur hefur þurft að sætta sig við krónutöluhækkanir um langt skeið og mörg hafa þurft að sæta krónutöluhámarki. Ljóst er að hópurinn mun ekki sitja þegjandi hjá í kjaraviðræðum vetrarins ef ekkert annað verður í boði. Að eyða tortryggni og byggja upp traust Í opinberri umræðu um kjaramál vill brenna við að mál séu einfölduð og dregnar upp svart-hvítar línur, sem gefa ekki raunsanna mynd af því verkefni sem blasir við samningsaðilum. Á Íslandi starfa rúmlega 140 stéttarfélög, sem öll taka undir mikilvægi þess að stuðla þurfi að lækkun verðbólgu og vaxta. Launagreiðendur virðast sama sinnis, en leiðirnar sem bent er á að því marki eru alls konar. Það liggur því í hlutarins eðli að flókið samtal er í uppsiglingu við kjarasamningsborð og ekki bætir úr skák að tortryggni gætir milli atvinnulífs og verkalýðshreyfingar eftir niðurstöðu kjarasamninga 2023. Ekki skiluðu þeir okkur lægri verðbólgu eða lækkuðu vaxtastigi svo nokkru næmi og vísbendingar eru um að mörg fyrirtæki hafi velt nær öllum launahækkunum út í verðlag. Verkefnið framundan er augljóslega bæði flókið og vandmeðfarið. Því er mikilvægt að ásetningur samningsaðila verði að eyða tortryggni og byggja upp traust. Það verður best gert með virkri hlustun á ólík sjónarmið og með því að viðurkenna að koma þurfi til móts við fjölbreyttan og sundurleitan hóp launafólks. Líka háskólamenntaða. Sameiginlegir langtímahagsmunir Þó krónutöluhækkanir hafi framkallað nauðsynlega og réttláta kjaraleiðréttingu hjá hluta launafólks á tíma lífskjarasamningsins hefur hann átt þátt í kaupmáttarrýrnun hjá stórum hluta millistéttarinnar. Á þetta hefur BHM bent og einnig þá staðreynd að sami hópur ber hitann og þungann af skattkerfinu. Í því sambandi má minna á að nær önnur hver króna sem íslenska hagkerfið skapar er greidd í skatta eða í lífeyrissjóði og að tæp 70% álagðra gjalda eru borin af þriðjungi þjóðarinnar. Þetta er meðal þess sem launagreiðendur þurfa að hlusta á og taka afstöðu til í komandi kjarasamningum. En inn í viðræðurnar koma líka þættir sem varða langtímahagsmuni þjóðarinnar. Alvarlegur skortur er t.a.m. á fagmenntuðu fólki í heilbrigðis- og menntageira. Hvað verður um velferðarkerfi sem ekki er hægt að manna með fagfólki og sérfræðingum? Hvernig raungerist markmiðið um nýsköpunarlandið Ísland ef okkur skortir bæði kennara og rannsakendur? Eigi komandi kjarasamningar að færa okkur nær efnahagslegum- og félagslegum stöðugleika þarf hugrekki til að horfast í augu við staðreyndir og leita lausna í sameiningu. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Halldórsdóttir Kjaramál Kjaraviðræður 2023 Stéttarfélög Mest lesið Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Sjá meira
Í grein hagfræðings BHM sem kom út í ritinu Vísbendingu fyrir helgi er varpað ljósi á kaupmáttarþróun launafólks frá 2019 til 2023. Á tímabili sem kallað hefur verið „lífskjarasamningurinn“ og „brú að bættum lífskjörum“ eða framlenging lífskjarasamningsins. Ýmsar áhugaverðar staðreyndir koma fram í greininni. Láglaunahópar ASÍ og BSRB hlutu verulega og verðskuldaða kaupmáttaraukningu, en það sama verður ekki sagt um háskólamenntaða sem starfa hjá stofnunum ríkisins. Í raun stefnir í að kaupmáttur launa háskólamenntaðra hjá stofnunum ríkisins verði lægri árið 2024 en hann var árið 2019. Því má segja að lífskjarasamningurinn hafi í raun einungis verið lífskjarasamningur fyrir suma. Ljóst er að þau sem hafa langa sérfræðimenntun að baki, koma seint út á vinnumarkað og bera þunga greiðslubyrði af námslánum yfir starfsævina fóru með skarðan hlut frá borði. Þá stöðu þarf að taka alvarlega. Stefnir í kaupmáttarrýrnun hjá háskólamenntuðum hjá ríki Á tímabilinu mars 2019 - júlí 2023 jókst kaupmáttur launavísitölu um 10% á vinnumarkaði öllum en mismikið eftir mörkuðum. Kaupmáttaraukningin nam 20% hjá Reykjavík, 14% hjá öðrum sveitarfélögum, 9% á almennum vinnumarkaði og 8% hjá ríkinu. Þegar markaðirnir eru skoðaðir í sundurliðun heildarsamtaka kemur ýmislegt áhugavert í ljós. Forystufólk Eflingar tryggði láglaunafólki í Reykjavík verulega og verðskuldaða kaupmáttaraukningu á tímabilinu eða 39%, en kaupmáttaraukningin hjá BHM-ríki og KÍ -ríki var einungis 3-5%. Kaupmáttaraukning sem verður að engu orðin þegar samningar losna á vordögum 2024. Undir hatti BHM-ríki og KÍ-ríki er fjölbreyttur hópur fólks, allt frá dýralæknum, hagfræðingum og lögfræðingum til háskóla- og framhaldsskólakennara. Þessi hópur hefur þurft að sætta sig við krónutöluhækkanir um langt skeið og mörg hafa þurft að sæta krónutöluhámarki. Ljóst er að hópurinn mun ekki sitja þegjandi hjá í kjaraviðræðum vetrarins ef ekkert annað verður í boði. Að eyða tortryggni og byggja upp traust Í opinberri umræðu um kjaramál vill brenna við að mál séu einfölduð og dregnar upp svart-hvítar línur, sem gefa ekki raunsanna mynd af því verkefni sem blasir við samningsaðilum. Á Íslandi starfa rúmlega 140 stéttarfélög, sem öll taka undir mikilvægi þess að stuðla þurfi að lækkun verðbólgu og vaxta. Launagreiðendur virðast sama sinnis, en leiðirnar sem bent er á að því marki eru alls konar. Það liggur því í hlutarins eðli að flókið samtal er í uppsiglingu við kjarasamningsborð og ekki bætir úr skák að tortryggni gætir milli atvinnulífs og verkalýðshreyfingar eftir niðurstöðu kjarasamninga 2023. Ekki skiluðu þeir okkur lægri verðbólgu eða lækkuðu vaxtastigi svo nokkru næmi og vísbendingar eru um að mörg fyrirtæki hafi velt nær öllum launahækkunum út í verðlag. Verkefnið framundan er augljóslega bæði flókið og vandmeðfarið. Því er mikilvægt að ásetningur samningsaðila verði að eyða tortryggni og byggja upp traust. Það verður best gert með virkri hlustun á ólík sjónarmið og með því að viðurkenna að koma þurfi til móts við fjölbreyttan og sundurleitan hóp launafólks. Líka háskólamenntaða. Sameiginlegir langtímahagsmunir Þó krónutöluhækkanir hafi framkallað nauðsynlega og réttláta kjaraleiðréttingu hjá hluta launafólks á tíma lífskjarasamningsins hefur hann átt þátt í kaupmáttarrýrnun hjá stórum hluta millistéttarinnar. Á þetta hefur BHM bent og einnig þá staðreynd að sami hópur ber hitann og þungann af skattkerfinu. Í því sambandi má minna á að nær önnur hver króna sem íslenska hagkerfið skapar er greidd í skatta eða í lífeyrissjóði og að tæp 70% álagðra gjalda eru borin af þriðjungi þjóðarinnar. Þetta er meðal þess sem launagreiðendur þurfa að hlusta á og taka afstöðu til í komandi kjarasamningum. En inn í viðræðurnar koma líka þættir sem varða langtímahagsmuni þjóðarinnar. Alvarlegur skortur er t.a.m. á fagmenntuðu fólki í heilbrigðis- og menntageira. Hvað verður um velferðarkerfi sem ekki er hægt að manna með fagfólki og sérfræðingum? Hvernig raungerist markmiðið um nýsköpunarlandið Ísland ef okkur skortir bæði kennara og rannsakendur? Eigi komandi kjarasamningar að færa okkur nær efnahagslegum- og félagslegum stöðugleika þarf hugrekki til að horfast í augu við staðreyndir og leita lausna í sameiningu. Höfundur er formaður BHM.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir Skoðun