Hvernig komum við böndum á kapitalismann? Reynir Böðvarsson skrifar 11. ágúst 2024 13:00 Í síðasta pistli varpaði ég fram spurningu sem mér láðist þó að svara en hafði kannski lofað, „Spurningin er bara hvernig förum við að því að breyta núverandi öfgakennda neyslusamfélagi yfir í samfélag sem hlúir að okkur sem manneskjum og þeim félagsverum sem við erum en ekki samfélag sem nánast eingöngu lítur á okkur sem auðvirðilegir þátttakendur á markaði eins og nú er.” Loforðið fólst nánast í spurningunni sem kom fram í byrjun textans. Ég ætla að reyna hér að gera grein fyrir skoðunum mínum hvað varðar þær breytingar á þjóðfélaginu sem ég tel að séu nauðsynlegar til þess að komast úr þeirri úlfakreppu sem Nýfrjálshyggjan hefur skapað okkur. Við erum orðin að þrælum markaðarins í stað þess að nota jákvæðu eiginleika hans í okkar þágu. Við erum ekki lengur ráðandi í eigin húsi, einhver annar hefur tekið yfir húsbóndavaldið og það er ekki eiginkonan eða eiginmaðurinn heldur markaðurinn. Allt er orðið meira og minna markaðsvætt í umhverfi okkar og allt einungis metið í krónum og aurum, orðið hagræðing er sett efst á stall orða en orð eins og gleði, hamingja og gæði er bara talið flumm sem engan veginn eigi heima í þjóðfélagsumræðunni. Það er einnig nokkuð augljóst að lýðræðið er í fjötrum markaðarins, fjölmiðlar gjörsamlega bundnir vilja sérhagsmuna og tekjum frá auglýsingum, öll upplýsingagjöf til almennings er háð þeim leikreglum sem markaðurinn setur. Peningar, eða fjöldi þeirra, er orðið það sem skiptir meira máli en fjöldi atkvæða í kjördæminu. Peningar eru einfaldlega notaðir til áróðurs og jafnvel falsfrétta í þágu peningavaldsins. Allt upplýsingastreymi til almennings fer sem sagt í gegnum skoðunarmyllu fjármagnseigenda, gagnrýn þjóðfélagsumræða og frjáls skoðanamyndun í samfélaginu er því nánast óframkvæmanleg vegna skorts á fjármögnun, þeir sem eiga peninga hafa ekki áhuga á slíku. Augljósasta sönnunin fyrir því að þetta virkar svona eru þeir fjármunir sem kapítalistarnir leggja fram í bullandi taprekstur á fjölmiðlamarkaði og svo einmitt í auglýsingar. Það væri ekki verið að ausa fjármunum á þennan hátt ef það borgaði sig ekki fyrir þá sjálfa. Ég er á þeirri skoðun að það verði að byggja inn fjölmiðlun í sjálft lýðræðið. Sem þýðir að óháð upplýsingastreymi til almennings sé tryggt í lýðræðisferlinu á sama hátt og tryggt er að þú farir einn í kjörklefann. Óheftur aðgangur peningavaldsins að upplýsingamiðlun til almennings er í raun andlýðræðislegt og getur engan veginn farið saman við það sem við köllum raunverulegt lýðræði. Það þarf sem sagt að byggja inn í stofnunarkerfi lýðræðisríkja einhverskonar upplýsingastofnun sem væri varin afskiptum ríkisvaldsins á svipaðan hátt og dómstólar. Óháð stofnun sem viðurkennd er sem grundvallarstólpi lýðræðisins, eins og dómstólar eða skólar. Það gengur ekki lengur að láta auðjöfra vaða um á skítugum skónum um ganga og stofur eins mikilvægasta hluta húss lýðræðisins sem er fjölmiðlun. Kapítalisminn byggir meira og minna á lygi, hver einasta auglýsing sem birt er í sjónvarpi gætir ekki hlutleysis gagnvart svipuðum vörum frá öðrum framleiðendum, auðvitað er verið að framhefja eigin vöru eins og hægt er. Sannleikurinn er ekki málið, raunverulegu gæðin og gagnið ekki heldur, málið er að plata þig til að kaupa vöruna. Það getur vel verið að það hittist svo á að þetta sé besta sambærilega varan á markaðnum en þú sem kaupandi getur aldrei vitað það með vissu. Öll erum við í gegnum fjölmiðla meira og minna undir áreiti þeirra sem vilja okkur eitthvað, selja okkur vöru eða hugmynd, jafnvel lífsviðhorf. Kannski er aðal markaðsvaran sjálfur kapítalisminn. Eitt er alveg ljóst að við erum ekki frjáls í þessu umhverfi og þegar við förum í kjörklefann erum við ekki óháð þeim áróðri sem vald peninganna hefur gefið þeim sem það hafa. Lýðræðið í þeirri mynd sem við sjáum nú á vesturlöndum er að meira eða minna leiti blekking, hefur í raun ekkert með raunverulegt lýðræði að gera. Það sem við búum við er auðræði, veldi hinna ríku. Þegar við lítum í kringum okkur í hinum vestræna heimi þá er útlitið ekki fagurt. Hver furðufuglinn á fætur öðrum kemst til valda í svokölluðum lýðræðisríkjum. Donald Trump, Jair Bolsonaro, Boris Johnson og Viktor Orbàn eru fjögur dæmi um leiðtoga sem ættu varla að komast til valda í eðlilegu lýðræðisferli. Við gætum líka nefnt Sigmund Davíð Gunnlaugsson og Bjarna Benediktsson hér á Íslandi í þessu samhengi. Það er augljóslega eitthvað bjagað, eitthvað alvarlegt að sjálfu kerfinu þegar svona einstaklingar veljast til æðstu embætta í lýðræðisríkjum. Við vitum hvað það er og við þurfum að taka á því. Til þess að fyrirbyggja óöld og óeirðir á vesturlöndum í framtíðinni þá verður að koma lýðræðinu í lag, koma á alvöru lýðræði þar sem upplýsingamiðlun til almennings er skilgreindur hluti lýðræðisferlisins á svipaðan hátt og leynilegar kosningar. Almenningur kemur ekki til með að sætta sig við til lengdar að þeirra raunveruleiki sé í svona hróplegu misræmi það sem speglað er í fjölmiðlum, ekki bara fjölmiðlum auðmanna heldur líka svo kölluðum óháðum fjölmiðlum þar sem þeir verða meira og minna að spila sömu melódíu og aðrir að öðrum kosti verða undir. Höfundur er jarðskjálftafræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Sjá meira
Í síðasta pistli varpaði ég fram spurningu sem mér láðist þó að svara en hafði kannski lofað, „Spurningin er bara hvernig förum við að því að breyta núverandi öfgakennda neyslusamfélagi yfir í samfélag sem hlúir að okkur sem manneskjum og þeim félagsverum sem við erum en ekki samfélag sem nánast eingöngu lítur á okkur sem auðvirðilegir þátttakendur á markaði eins og nú er.” Loforðið fólst nánast í spurningunni sem kom fram í byrjun textans. Ég ætla að reyna hér að gera grein fyrir skoðunum mínum hvað varðar þær breytingar á þjóðfélaginu sem ég tel að séu nauðsynlegar til þess að komast úr þeirri úlfakreppu sem Nýfrjálshyggjan hefur skapað okkur. Við erum orðin að þrælum markaðarins í stað þess að nota jákvæðu eiginleika hans í okkar þágu. Við erum ekki lengur ráðandi í eigin húsi, einhver annar hefur tekið yfir húsbóndavaldið og það er ekki eiginkonan eða eiginmaðurinn heldur markaðurinn. Allt er orðið meira og minna markaðsvætt í umhverfi okkar og allt einungis metið í krónum og aurum, orðið hagræðing er sett efst á stall orða en orð eins og gleði, hamingja og gæði er bara talið flumm sem engan veginn eigi heima í þjóðfélagsumræðunni. Það er einnig nokkuð augljóst að lýðræðið er í fjötrum markaðarins, fjölmiðlar gjörsamlega bundnir vilja sérhagsmuna og tekjum frá auglýsingum, öll upplýsingagjöf til almennings er háð þeim leikreglum sem markaðurinn setur. Peningar, eða fjöldi þeirra, er orðið það sem skiptir meira máli en fjöldi atkvæða í kjördæminu. Peningar eru einfaldlega notaðir til áróðurs og jafnvel falsfrétta í þágu peningavaldsins. Allt upplýsingastreymi til almennings fer sem sagt í gegnum skoðunarmyllu fjármagnseigenda, gagnrýn þjóðfélagsumræða og frjáls skoðanamyndun í samfélaginu er því nánast óframkvæmanleg vegna skorts á fjármögnun, þeir sem eiga peninga hafa ekki áhuga á slíku. Augljósasta sönnunin fyrir því að þetta virkar svona eru þeir fjármunir sem kapítalistarnir leggja fram í bullandi taprekstur á fjölmiðlamarkaði og svo einmitt í auglýsingar. Það væri ekki verið að ausa fjármunum á þennan hátt ef það borgaði sig ekki fyrir þá sjálfa. Ég er á þeirri skoðun að það verði að byggja inn fjölmiðlun í sjálft lýðræðið. Sem þýðir að óháð upplýsingastreymi til almennings sé tryggt í lýðræðisferlinu á sama hátt og tryggt er að þú farir einn í kjörklefann. Óheftur aðgangur peningavaldsins að upplýsingamiðlun til almennings er í raun andlýðræðislegt og getur engan veginn farið saman við það sem við köllum raunverulegt lýðræði. Það þarf sem sagt að byggja inn í stofnunarkerfi lýðræðisríkja einhverskonar upplýsingastofnun sem væri varin afskiptum ríkisvaldsins á svipaðan hátt og dómstólar. Óháð stofnun sem viðurkennd er sem grundvallarstólpi lýðræðisins, eins og dómstólar eða skólar. Það gengur ekki lengur að láta auðjöfra vaða um á skítugum skónum um ganga og stofur eins mikilvægasta hluta húss lýðræðisins sem er fjölmiðlun. Kapítalisminn byggir meira og minna á lygi, hver einasta auglýsing sem birt er í sjónvarpi gætir ekki hlutleysis gagnvart svipuðum vörum frá öðrum framleiðendum, auðvitað er verið að framhefja eigin vöru eins og hægt er. Sannleikurinn er ekki málið, raunverulegu gæðin og gagnið ekki heldur, málið er að plata þig til að kaupa vöruna. Það getur vel verið að það hittist svo á að þetta sé besta sambærilega varan á markaðnum en þú sem kaupandi getur aldrei vitað það með vissu. Öll erum við í gegnum fjölmiðla meira og minna undir áreiti þeirra sem vilja okkur eitthvað, selja okkur vöru eða hugmynd, jafnvel lífsviðhorf. Kannski er aðal markaðsvaran sjálfur kapítalisminn. Eitt er alveg ljóst að við erum ekki frjáls í þessu umhverfi og þegar við förum í kjörklefann erum við ekki óháð þeim áróðri sem vald peninganna hefur gefið þeim sem það hafa. Lýðræðið í þeirri mynd sem við sjáum nú á vesturlöndum er að meira eða minna leiti blekking, hefur í raun ekkert með raunverulegt lýðræði að gera. Það sem við búum við er auðræði, veldi hinna ríku. Þegar við lítum í kringum okkur í hinum vestræna heimi þá er útlitið ekki fagurt. Hver furðufuglinn á fætur öðrum kemst til valda í svokölluðum lýðræðisríkjum. Donald Trump, Jair Bolsonaro, Boris Johnson og Viktor Orbàn eru fjögur dæmi um leiðtoga sem ættu varla að komast til valda í eðlilegu lýðræðisferli. Við gætum líka nefnt Sigmund Davíð Gunnlaugsson og Bjarna Benediktsson hér á Íslandi í þessu samhengi. Það er augljóslega eitthvað bjagað, eitthvað alvarlegt að sjálfu kerfinu þegar svona einstaklingar veljast til æðstu embætta í lýðræðisríkjum. Við vitum hvað það er og við þurfum að taka á því. Til þess að fyrirbyggja óöld og óeirðir á vesturlöndum í framtíðinni þá verður að koma lýðræðinu í lag, koma á alvöru lýðræði þar sem upplýsingamiðlun til almennings er skilgreindur hluti lýðræðisferlisins á svipaðan hátt og leynilegar kosningar. Almenningur kemur ekki til með að sætta sig við til lengdar að þeirra raunveruleiki sé í svona hróplegu misræmi það sem speglað er í fjölmiðlum, ekki bara fjölmiðlum auðmanna heldur líka svo kölluðum óháðum fjölmiðlum þar sem þeir verða meira og minna að spila sömu melódíu og aðrir að öðrum kosti verða undir. Höfundur er jarðskjálftafræðingur
Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun