Hvernig komum við böndum á kapitalismann? Reynir Böðvarsson skrifar 11. ágúst 2024 13:00 Í síðasta pistli varpaði ég fram spurningu sem mér láðist þó að svara en hafði kannski lofað, „Spurningin er bara hvernig förum við að því að breyta núverandi öfgakennda neyslusamfélagi yfir í samfélag sem hlúir að okkur sem manneskjum og þeim félagsverum sem við erum en ekki samfélag sem nánast eingöngu lítur á okkur sem auðvirðilegir þátttakendur á markaði eins og nú er.” Loforðið fólst nánast í spurningunni sem kom fram í byrjun textans. Ég ætla að reyna hér að gera grein fyrir skoðunum mínum hvað varðar þær breytingar á þjóðfélaginu sem ég tel að séu nauðsynlegar til þess að komast úr þeirri úlfakreppu sem Nýfrjálshyggjan hefur skapað okkur. Við erum orðin að þrælum markaðarins í stað þess að nota jákvæðu eiginleika hans í okkar þágu. Við erum ekki lengur ráðandi í eigin húsi, einhver annar hefur tekið yfir húsbóndavaldið og það er ekki eiginkonan eða eiginmaðurinn heldur markaðurinn. Allt er orðið meira og minna markaðsvætt í umhverfi okkar og allt einungis metið í krónum og aurum, orðið hagræðing er sett efst á stall orða en orð eins og gleði, hamingja og gæði er bara talið flumm sem engan veginn eigi heima í þjóðfélagsumræðunni. Það er einnig nokkuð augljóst að lýðræðið er í fjötrum markaðarins, fjölmiðlar gjörsamlega bundnir vilja sérhagsmuna og tekjum frá auglýsingum, öll upplýsingagjöf til almennings er háð þeim leikreglum sem markaðurinn setur. Peningar, eða fjöldi þeirra, er orðið það sem skiptir meira máli en fjöldi atkvæða í kjördæminu. Peningar eru einfaldlega notaðir til áróðurs og jafnvel falsfrétta í þágu peningavaldsins. Allt upplýsingastreymi til almennings fer sem sagt í gegnum skoðunarmyllu fjármagnseigenda, gagnrýn þjóðfélagsumræða og frjáls skoðanamyndun í samfélaginu er því nánast óframkvæmanleg vegna skorts á fjármögnun, þeir sem eiga peninga hafa ekki áhuga á slíku. Augljósasta sönnunin fyrir því að þetta virkar svona eru þeir fjármunir sem kapítalistarnir leggja fram í bullandi taprekstur á fjölmiðlamarkaði og svo einmitt í auglýsingar. Það væri ekki verið að ausa fjármunum á þennan hátt ef það borgaði sig ekki fyrir þá sjálfa. Ég er á þeirri skoðun að það verði að byggja inn fjölmiðlun í sjálft lýðræðið. Sem þýðir að óháð upplýsingastreymi til almennings sé tryggt í lýðræðisferlinu á sama hátt og tryggt er að þú farir einn í kjörklefann. Óheftur aðgangur peningavaldsins að upplýsingamiðlun til almennings er í raun andlýðræðislegt og getur engan veginn farið saman við það sem við köllum raunverulegt lýðræði. Það þarf sem sagt að byggja inn í stofnunarkerfi lýðræðisríkja einhverskonar upplýsingastofnun sem væri varin afskiptum ríkisvaldsins á svipaðan hátt og dómstólar. Óháð stofnun sem viðurkennd er sem grundvallarstólpi lýðræðisins, eins og dómstólar eða skólar. Það gengur ekki lengur að láta auðjöfra vaða um á skítugum skónum um ganga og stofur eins mikilvægasta hluta húss lýðræðisins sem er fjölmiðlun. Kapítalisminn byggir meira og minna á lygi, hver einasta auglýsing sem birt er í sjónvarpi gætir ekki hlutleysis gagnvart svipuðum vörum frá öðrum framleiðendum, auðvitað er verið að framhefja eigin vöru eins og hægt er. Sannleikurinn er ekki málið, raunverulegu gæðin og gagnið ekki heldur, málið er að plata þig til að kaupa vöruna. Það getur vel verið að það hittist svo á að þetta sé besta sambærilega varan á markaðnum en þú sem kaupandi getur aldrei vitað það með vissu. Öll erum við í gegnum fjölmiðla meira og minna undir áreiti þeirra sem vilja okkur eitthvað, selja okkur vöru eða hugmynd, jafnvel lífsviðhorf. Kannski er aðal markaðsvaran sjálfur kapítalisminn. Eitt er alveg ljóst að við erum ekki frjáls í þessu umhverfi og þegar við förum í kjörklefann erum við ekki óháð þeim áróðri sem vald peninganna hefur gefið þeim sem það hafa. Lýðræðið í þeirri mynd sem við sjáum nú á vesturlöndum er að meira eða minna leiti blekking, hefur í raun ekkert með raunverulegt lýðræði að gera. Það sem við búum við er auðræði, veldi hinna ríku. Þegar við lítum í kringum okkur í hinum vestræna heimi þá er útlitið ekki fagurt. Hver furðufuglinn á fætur öðrum kemst til valda í svokölluðum lýðræðisríkjum. Donald Trump, Jair Bolsonaro, Boris Johnson og Viktor Orbàn eru fjögur dæmi um leiðtoga sem ættu varla að komast til valda í eðlilegu lýðræðisferli. Við gætum líka nefnt Sigmund Davíð Gunnlaugsson og Bjarna Benediktsson hér á Íslandi í þessu samhengi. Það er augljóslega eitthvað bjagað, eitthvað alvarlegt að sjálfu kerfinu þegar svona einstaklingar veljast til æðstu embætta í lýðræðisríkjum. Við vitum hvað það er og við þurfum að taka á því. Til þess að fyrirbyggja óöld og óeirðir á vesturlöndum í framtíðinni þá verður að koma lýðræðinu í lag, koma á alvöru lýðræði þar sem upplýsingamiðlun til almennings er skilgreindur hluti lýðræðisferlisins á svipaðan hátt og leynilegar kosningar. Almenningur kemur ekki til með að sætta sig við til lengdar að þeirra raunveruleiki sé í svona hróplegu misræmi það sem speglað er í fjölmiðlum, ekki bara fjölmiðlum auðmanna heldur líka svo kölluðum óháðum fjölmiðlum þar sem þeir verða meira og minna að spila sömu melódíu og aðrir að öðrum kosti verða undir. Höfundur er jarðskjálftafræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Sjá meira
Í síðasta pistli varpaði ég fram spurningu sem mér láðist þó að svara en hafði kannski lofað, „Spurningin er bara hvernig förum við að því að breyta núverandi öfgakennda neyslusamfélagi yfir í samfélag sem hlúir að okkur sem manneskjum og þeim félagsverum sem við erum en ekki samfélag sem nánast eingöngu lítur á okkur sem auðvirðilegir þátttakendur á markaði eins og nú er.” Loforðið fólst nánast í spurningunni sem kom fram í byrjun textans. Ég ætla að reyna hér að gera grein fyrir skoðunum mínum hvað varðar þær breytingar á þjóðfélaginu sem ég tel að séu nauðsynlegar til þess að komast úr þeirri úlfakreppu sem Nýfrjálshyggjan hefur skapað okkur. Við erum orðin að þrælum markaðarins í stað þess að nota jákvæðu eiginleika hans í okkar þágu. Við erum ekki lengur ráðandi í eigin húsi, einhver annar hefur tekið yfir húsbóndavaldið og það er ekki eiginkonan eða eiginmaðurinn heldur markaðurinn. Allt er orðið meira og minna markaðsvætt í umhverfi okkar og allt einungis metið í krónum og aurum, orðið hagræðing er sett efst á stall orða en orð eins og gleði, hamingja og gæði er bara talið flumm sem engan veginn eigi heima í þjóðfélagsumræðunni. Það er einnig nokkuð augljóst að lýðræðið er í fjötrum markaðarins, fjölmiðlar gjörsamlega bundnir vilja sérhagsmuna og tekjum frá auglýsingum, öll upplýsingagjöf til almennings er háð þeim leikreglum sem markaðurinn setur. Peningar, eða fjöldi þeirra, er orðið það sem skiptir meira máli en fjöldi atkvæða í kjördæminu. Peningar eru einfaldlega notaðir til áróðurs og jafnvel falsfrétta í þágu peningavaldsins. Allt upplýsingastreymi til almennings fer sem sagt í gegnum skoðunarmyllu fjármagnseigenda, gagnrýn þjóðfélagsumræða og frjáls skoðanamyndun í samfélaginu er því nánast óframkvæmanleg vegna skorts á fjármögnun, þeir sem eiga peninga hafa ekki áhuga á slíku. Augljósasta sönnunin fyrir því að þetta virkar svona eru þeir fjármunir sem kapítalistarnir leggja fram í bullandi taprekstur á fjölmiðlamarkaði og svo einmitt í auglýsingar. Það væri ekki verið að ausa fjármunum á þennan hátt ef það borgaði sig ekki fyrir þá sjálfa. Ég er á þeirri skoðun að það verði að byggja inn fjölmiðlun í sjálft lýðræðið. Sem þýðir að óháð upplýsingastreymi til almennings sé tryggt í lýðræðisferlinu á sama hátt og tryggt er að þú farir einn í kjörklefann. Óheftur aðgangur peningavaldsins að upplýsingamiðlun til almennings er í raun andlýðræðislegt og getur engan veginn farið saman við það sem við köllum raunverulegt lýðræði. Það þarf sem sagt að byggja inn í stofnunarkerfi lýðræðisríkja einhverskonar upplýsingastofnun sem væri varin afskiptum ríkisvaldsins á svipaðan hátt og dómstólar. Óháð stofnun sem viðurkennd er sem grundvallarstólpi lýðræðisins, eins og dómstólar eða skólar. Það gengur ekki lengur að láta auðjöfra vaða um á skítugum skónum um ganga og stofur eins mikilvægasta hluta húss lýðræðisins sem er fjölmiðlun. Kapítalisminn byggir meira og minna á lygi, hver einasta auglýsing sem birt er í sjónvarpi gætir ekki hlutleysis gagnvart svipuðum vörum frá öðrum framleiðendum, auðvitað er verið að framhefja eigin vöru eins og hægt er. Sannleikurinn er ekki málið, raunverulegu gæðin og gagnið ekki heldur, málið er að plata þig til að kaupa vöruna. Það getur vel verið að það hittist svo á að þetta sé besta sambærilega varan á markaðnum en þú sem kaupandi getur aldrei vitað það með vissu. Öll erum við í gegnum fjölmiðla meira og minna undir áreiti þeirra sem vilja okkur eitthvað, selja okkur vöru eða hugmynd, jafnvel lífsviðhorf. Kannski er aðal markaðsvaran sjálfur kapítalisminn. Eitt er alveg ljóst að við erum ekki frjáls í þessu umhverfi og þegar við förum í kjörklefann erum við ekki óháð þeim áróðri sem vald peninganna hefur gefið þeim sem það hafa. Lýðræðið í þeirri mynd sem við sjáum nú á vesturlöndum er að meira eða minna leiti blekking, hefur í raun ekkert með raunverulegt lýðræði að gera. Það sem við búum við er auðræði, veldi hinna ríku. Þegar við lítum í kringum okkur í hinum vestræna heimi þá er útlitið ekki fagurt. Hver furðufuglinn á fætur öðrum kemst til valda í svokölluðum lýðræðisríkjum. Donald Trump, Jair Bolsonaro, Boris Johnson og Viktor Orbàn eru fjögur dæmi um leiðtoga sem ættu varla að komast til valda í eðlilegu lýðræðisferli. Við gætum líka nefnt Sigmund Davíð Gunnlaugsson og Bjarna Benediktsson hér á Íslandi í þessu samhengi. Það er augljóslega eitthvað bjagað, eitthvað alvarlegt að sjálfu kerfinu þegar svona einstaklingar veljast til æðstu embætta í lýðræðisríkjum. Við vitum hvað það er og við þurfum að taka á því. Til þess að fyrirbyggja óöld og óeirðir á vesturlöndum í framtíðinni þá verður að koma lýðræðinu í lag, koma á alvöru lýðræði þar sem upplýsingamiðlun til almennings er skilgreindur hluti lýðræðisferlisins á svipaðan hátt og leynilegar kosningar. Almenningur kemur ekki til með að sætta sig við til lengdar að þeirra raunveruleiki sé í svona hróplegu misræmi það sem speglað er í fjölmiðlum, ekki bara fjölmiðlum auðmanna heldur líka svo kölluðum óháðum fjölmiðlum þar sem þeir verða meira og minna að spila sömu melódíu og aðrir að öðrum kosti verða undir. Höfundur er jarðskjálftafræðingur
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar