Versta útihátíð í heimi Kjartan Þór Ingason skrifar 6. desember 2024 10:30 Okkar vel kunni vetur konungur er snúinn aftur með öllu því sem honum fylgir, allt frá fallegum jólaseríum sem lýsa upp skammdegið yfir í óumbeðið skautasvell með tilheyrandi jafnvægisæfingum. Það ætti ekki að koma neinum á óvart að engin útihátið er skipulögð um hávetur enda lítill áhugi hjá landsmönnum að troða tjaldhælum í freðna fold til að hírast inni í köldu tauhúsi yfir heila helgi. Því miður er þessi útlistun ekki bara einhver skondin útfærsla á verstu útihátíð í heimi heldur raunverulegt áhyggjuefni þeirra sem búa við húsnæðisóöryggi og óvissu um dvalarstað dag frá degi og jafnframt veruleiki þeirra einstaklinga á Íslandi sem hafa í engin önnur hús að venda. Stinningskaldi 2028 Það er vel hægt að búa sig undir framtíðina með stöðumati, gagnagreiningu og framsetningu fjölbreyttra sviðsmynda. Árið 2026 áætlar Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) að 1.406 íbúðir verði tilbúnar inn á markaðinn sem mun einungis mæta um 29% af væntri íbúðaþörf á því ári, en þá verður komandi kjörtímabil hálfnað. Þá er vert að benda á að greiðslubyrði verðtryggðra lána hefur ekki verið jafnmikil síðan 2009, eftir fjármálahrunið 2008. Í október- og nóvemberskýrslum HMS kemur fram að leigjendur með 400.000 krónur eða minna á mánuði greiða tvær krónur af hverjum þremur í húsaleigu. Framboð langtímaleiguíbúða á almennum leigumarkaði hefur minnkað samhliða fjölgun skammtímaleiguíbúða með tilheyrandi þrengingum fyrir fólk í húsnæðisleit. Samkvæmt skráningu eigna á Airbnb eftir tegund leigusala leigja 60% út fleiri en eina eign og 20% leigja út fleiri en tíu eignir. Þessi framtíðarsýn er ekki fagur fyrirboði og vert að velta fyrir sér hvort sviðsmynd ársins 2026 endurtaki sig í lok kjörtímabilsins árið 2028 með tilheyrandi neyðarástandi. Að óbreyttu verður vel hægt að hefja undirbúning að Stinningskalda 2028, útihátíðinni sem enginn var að bíða eftir. Misskipt er manna lánið Þessi staða er slæm fyrir okkur öll en sérstaklega fyrir fatlað fólk sem kemst ekki upp og niður stiga, hefur ekki efni á afborgunum og húsaleigu með skertar lífeyrisgreiðslur eða samblöndu að hvoru tveggja. Fatlað fólk er fjölbreyttur hópur og sumir þurfa sækja um þjónustu heim til þess að geta búið sjálfstætt, þar eru langir biðlistar reglan en ekki undantekningin. Þá þrengir óaðgengileg hönnun íbúða og nærumhverfis verulega að tækifærum fatlaðs fólks til að komast í örugga búsetu á eigin forsendum. Dæmi eru um að fatlað fólk hafi þurft að hætta við fyrirhuguð kaup eða leigu sökum þess að það gat ómögulega athafnað sig í íbúðinni eða gat ekki komist inn án aðstoðar. Þessi staða leiðir ekki einungis til skertra tækifæra fatlaðs fólks heldur hefur oft í för með sér aukinn kostnað í formi dýrra sérlausna sem hefði mátt koma í veg fyrir með algildri hönnun og aðgengilegum mannvirkjum. Slaufum þessari útihátíð Við getum gert betur og eigum að gera betur. Það er ódýrt að benda á vandamál án þess að koma með tillögur til úrbóta. Okkur hættir oft til að mæta flóknum vandamálum með einni töfraaðgerð þegar lausn vandans er í raun lausnir, í fleirtölu en ekki eintölu. Þær lausnir eru ekki nýjar af nálinni, sumar tillögur eru viðbrögð við þeim bráðavanda sem ríkir á húsnæðismarkaði en aðrar horfa til lengri tíma. Sem dæmi má nefna lækkun vaxta, aukið framboð lóða, endurskoðun laga um skammtímaleigu og aukið hlutfall hagkvæmra íbúða svo fátt eitt sé nefnt. Þar á meðal eru nokkrar gamalgrónar áherslur ÖBÍ réttindasamtaka sem hafa ekki náð eyrum stjórnvalda. Stofnun aðgengis- og aðlögunarsjóðs undir HMS sem veitir fötluðu fólki styrk til að breyta húsnæði sínu vegna fötlunar að norskri fyrirmynd. Trygg fjármögnun notendastýrðrar persónulegra aðstoðar svo fatlað fólk verði ekki geymt inn á hjúkrunarheimilum. Veita sveitarfélögunum fjölbreytt úrræði til viðurlaga gagnvart lóðarhöfum sem ekki ljúka uppbyggingu á tilsettum tíma. Að 25% af heildarfermetrafjölda íbúða innan skipulagssvæða sveitarfélaga verði fyrir íbúðir sem falla undir lög um almennar íbúðir og verði almennt viðmið allra sveitarfélaga. Að hið opinbera beiti sér markvisst fyrir því að íslenskur leigumarkaður þróist í átt að aukinni hlutdeild óhagnaðardrifinna leigufélaga og sveitarfélaga á íbúðamarkaði. Sveitarfélögum verði veitt heimild til að takmarka heimagistingu og eftirlitsaðilum verði veitt nauðsynlegar heimildir til að hafa eftirlit með íbúðum á skammtímaleigumarkaði. Að greiðslumat taki mið af sögu húsaleigugreiðslna enda fjölmörg dæmi um að fólk standist ekki greiðslumat þrátt fyrir að væntanlegar afborganir séu lægri en húsaleiga viðkomandi. Okkur skortir ekki lausnir til að snúa vörn í sókn og slaufa þessari útihátíð áður en hún verður að veruleika. Til þess þarf vilja til aðgerða, fjármagn og samvinnu opinberra stofnanna sem og einkaaðila. Kæri þingmaður Það eru spennandi tímar á Alþingi, kosningar eru nýafstaðnar og framundan eru stjórnarmyndunarviðræður, ný ríkisstjórn með nýjum stjórnarsáttmála. Ég óska þingmönnum öllum til hamingju með kjörið, sérstaklega þeim sem eru taka sæti í fyrsta sinn. Nú er sóknarfæri fyrir nýja ríkisstjórn til að setja húsnæðismál í forgang í nýjum stjórnarsáttmála. Fólk er ekki alltaf sammála í frjálsu lýðræðræðisríki og skiptar skoðannir um hvað er vandamál og hvað ekki, hvaða leiðir eru vænlegastar fyrir land og þjóð og hvernig er best að fjármagna aðgerðir. Samtal og virkt samráð við fjölbreytta hópa er lykillinn að farsælum lausnum sem hagnast öllum. Því miður þekkir fatlað fólk það vel hvernig aðgerðir og uppbygging sem lýta vel út á blaði skapa fleiri vandamál og dýrar sérlausnir, einfaldlega sökum þess að engum í stjórnsýslunni datt í hug að taka samtalið við þennan fjölbreytta hóp um fyrirhugaðar aðgerðir strax í upphafi. Málefni fatlaðs fólks eru ekki bara lífeyrisgreiðslur. Þau ná til allra þátta samfélagsins, hvort sem um ræðir menntamál, málefni fjölskyldunnar, atvinnulífið, heilbrigðismál, samgöngumál og húsnæðismál svo fátt eitt sé nefnt. Ég hvet þig kæri þingmaður til að setja upp fötlunargleraugun og sýna frumkvæði í samráði óháð því hvort þinn flokkur fer í stjórnarsamstarf. Það er ávallt heitt á könnunni hjá okkur í Mannréttindahúsinu. Íslenskt samfélag er fámennt en þrautseigt og hefur sýnt það og sannað að geta áorkað miklu þegar allir leggjast saman á eitt. Við sem hér búum erum með fjölbreytta sýn á málefni líkt og fram kom í nýliðinni kosningabaráttu stjórnmálaflokkanna. En við hljótum að geta sammælst um að enginn á að eiga í hættu á að verða kuldabola að bráð vegna húsnæðisóöryggis. Stinningskaldi 2028 er ekki bara ömurleg hugmynd að útihátíð heldur sviðsmynd í húsnæðismálum sem við viljum alls ekki að verði að veruleika. Nú reynir á nýkjörið Alþingi, sveitarstjórnarfólk, aðra opinbera aðila, atvinnulífið og samfélagið í heild sinni að vinna saman og tryggja öllum aðgengi að heilnæmu og öruggu húsnæði til frambúðar. Höfundur er verkefnastjóri hjá ÖBÍ réttindasamtökum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Málefni fatlaðs fólks Mest lesið Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Skoðun Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Sjá meira
Okkar vel kunni vetur konungur er snúinn aftur með öllu því sem honum fylgir, allt frá fallegum jólaseríum sem lýsa upp skammdegið yfir í óumbeðið skautasvell með tilheyrandi jafnvægisæfingum. Það ætti ekki að koma neinum á óvart að engin útihátið er skipulögð um hávetur enda lítill áhugi hjá landsmönnum að troða tjaldhælum í freðna fold til að hírast inni í köldu tauhúsi yfir heila helgi. Því miður er þessi útlistun ekki bara einhver skondin útfærsla á verstu útihátíð í heimi heldur raunverulegt áhyggjuefni þeirra sem búa við húsnæðisóöryggi og óvissu um dvalarstað dag frá degi og jafnframt veruleiki þeirra einstaklinga á Íslandi sem hafa í engin önnur hús að venda. Stinningskaldi 2028 Það er vel hægt að búa sig undir framtíðina með stöðumati, gagnagreiningu og framsetningu fjölbreyttra sviðsmynda. Árið 2026 áætlar Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) að 1.406 íbúðir verði tilbúnar inn á markaðinn sem mun einungis mæta um 29% af væntri íbúðaþörf á því ári, en þá verður komandi kjörtímabil hálfnað. Þá er vert að benda á að greiðslubyrði verðtryggðra lána hefur ekki verið jafnmikil síðan 2009, eftir fjármálahrunið 2008. Í október- og nóvemberskýrslum HMS kemur fram að leigjendur með 400.000 krónur eða minna á mánuði greiða tvær krónur af hverjum þremur í húsaleigu. Framboð langtímaleiguíbúða á almennum leigumarkaði hefur minnkað samhliða fjölgun skammtímaleiguíbúða með tilheyrandi þrengingum fyrir fólk í húsnæðisleit. Samkvæmt skráningu eigna á Airbnb eftir tegund leigusala leigja 60% út fleiri en eina eign og 20% leigja út fleiri en tíu eignir. Þessi framtíðarsýn er ekki fagur fyrirboði og vert að velta fyrir sér hvort sviðsmynd ársins 2026 endurtaki sig í lok kjörtímabilsins árið 2028 með tilheyrandi neyðarástandi. Að óbreyttu verður vel hægt að hefja undirbúning að Stinningskalda 2028, útihátíðinni sem enginn var að bíða eftir. Misskipt er manna lánið Þessi staða er slæm fyrir okkur öll en sérstaklega fyrir fatlað fólk sem kemst ekki upp og niður stiga, hefur ekki efni á afborgunum og húsaleigu með skertar lífeyrisgreiðslur eða samblöndu að hvoru tveggja. Fatlað fólk er fjölbreyttur hópur og sumir þurfa sækja um þjónustu heim til þess að geta búið sjálfstætt, þar eru langir biðlistar reglan en ekki undantekningin. Þá þrengir óaðgengileg hönnun íbúða og nærumhverfis verulega að tækifærum fatlaðs fólks til að komast í örugga búsetu á eigin forsendum. Dæmi eru um að fatlað fólk hafi þurft að hætta við fyrirhuguð kaup eða leigu sökum þess að það gat ómögulega athafnað sig í íbúðinni eða gat ekki komist inn án aðstoðar. Þessi staða leiðir ekki einungis til skertra tækifæra fatlaðs fólks heldur hefur oft í för með sér aukinn kostnað í formi dýrra sérlausna sem hefði mátt koma í veg fyrir með algildri hönnun og aðgengilegum mannvirkjum. Slaufum þessari útihátíð Við getum gert betur og eigum að gera betur. Það er ódýrt að benda á vandamál án þess að koma með tillögur til úrbóta. Okkur hættir oft til að mæta flóknum vandamálum með einni töfraaðgerð þegar lausn vandans er í raun lausnir, í fleirtölu en ekki eintölu. Þær lausnir eru ekki nýjar af nálinni, sumar tillögur eru viðbrögð við þeim bráðavanda sem ríkir á húsnæðismarkaði en aðrar horfa til lengri tíma. Sem dæmi má nefna lækkun vaxta, aukið framboð lóða, endurskoðun laga um skammtímaleigu og aukið hlutfall hagkvæmra íbúða svo fátt eitt sé nefnt. Þar á meðal eru nokkrar gamalgrónar áherslur ÖBÍ réttindasamtaka sem hafa ekki náð eyrum stjórnvalda. Stofnun aðgengis- og aðlögunarsjóðs undir HMS sem veitir fötluðu fólki styrk til að breyta húsnæði sínu vegna fötlunar að norskri fyrirmynd. Trygg fjármögnun notendastýrðrar persónulegra aðstoðar svo fatlað fólk verði ekki geymt inn á hjúkrunarheimilum. Veita sveitarfélögunum fjölbreytt úrræði til viðurlaga gagnvart lóðarhöfum sem ekki ljúka uppbyggingu á tilsettum tíma. Að 25% af heildarfermetrafjölda íbúða innan skipulagssvæða sveitarfélaga verði fyrir íbúðir sem falla undir lög um almennar íbúðir og verði almennt viðmið allra sveitarfélaga. Að hið opinbera beiti sér markvisst fyrir því að íslenskur leigumarkaður þróist í átt að aukinni hlutdeild óhagnaðardrifinna leigufélaga og sveitarfélaga á íbúðamarkaði. Sveitarfélögum verði veitt heimild til að takmarka heimagistingu og eftirlitsaðilum verði veitt nauðsynlegar heimildir til að hafa eftirlit með íbúðum á skammtímaleigumarkaði. Að greiðslumat taki mið af sögu húsaleigugreiðslna enda fjölmörg dæmi um að fólk standist ekki greiðslumat þrátt fyrir að væntanlegar afborganir séu lægri en húsaleiga viðkomandi. Okkur skortir ekki lausnir til að snúa vörn í sókn og slaufa þessari útihátíð áður en hún verður að veruleika. Til þess þarf vilja til aðgerða, fjármagn og samvinnu opinberra stofnanna sem og einkaaðila. Kæri þingmaður Það eru spennandi tímar á Alþingi, kosningar eru nýafstaðnar og framundan eru stjórnarmyndunarviðræður, ný ríkisstjórn með nýjum stjórnarsáttmála. Ég óska þingmönnum öllum til hamingju með kjörið, sérstaklega þeim sem eru taka sæti í fyrsta sinn. Nú er sóknarfæri fyrir nýja ríkisstjórn til að setja húsnæðismál í forgang í nýjum stjórnarsáttmála. Fólk er ekki alltaf sammála í frjálsu lýðræðræðisríki og skiptar skoðannir um hvað er vandamál og hvað ekki, hvaða leiðir eru vænlegastar fyrir land og þjóð og hvernig er best að fjármagna aðgerðir. Samtal og virkt samráð við fjölbreytta hópa er lykillinn að farsælum lausnum sem hagnast öllum. Því miður þekkir fatlað fólk það vel hvernig aðgerðir og uppbygging sem lýta vel út á blaði skapa fleiri vandamál og dýrar sérlausnir, einfaldlega sökum þess að engum í stjórnsýslunni datt í hug að taka samtalið við þennan fjölbreytta hóp um fyrirhugaðar aðgerðir strax í upphafi. Málefni fatlaðs fólks eru ekki bara lífeyrisgreiðslur. Þau ná til allra þátta samfélagsins, hvort sem um ræðir menntamál, málefni fjölskyldunnar, atvinnulífið, heilbrigðismál, samgöngumál og húsnæðismál svo fátt eitt sé nefnt. Ég hvet þig kæri þingmaður til að setja upp fötlunargleraugun og sýna frumkvæði í samráði óháð því hvort þinn flokkur fer í stjórnarsamstarf. Það er ávallt heitt á könnunni hjá okkur í Mannréttindahúsinu. Íslenskt samfélag er fámennt en þrautseigt og hefur sýnt það og sannað að geta áorkað miklu þegar allir leggjast saman á eitt. Við sem hér búum erum með fjölbreytta sýn á málefni líkt og fram kom í nýliðinni kosningabaráttu stjórnmálaflokkanna. En við hljótum að geta sammælst um að enginn á að eiga í hættu á að verða kuldabola að bráð vegna húsnæðisóöryggis. Stinningskaldi 2028 er ekki bara ömurleg hugmynd að útihátíð heldur sviðsmynd í húsnæðismálum sem við viljum alls ekki að verði að veruleika. Nú reynir á nýkjörið Alþingi, sveitarstjórnarfólk, aðra opinbera aðila, atvinnulífið og samfélagið í heild sinni að vinna saman og tryggja öllum aðgengi að heilnæmu og öruggu húsnæði til frambúðar. Höfundur er verkefnastjóri hjá ÖBÍ réttindasamtökum.
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun