Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar 27. mars 2025 16:32 Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggis- og varnarmál Mest lesið Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál.
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar