Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar 27. mars 2025 16:32 Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggis- og varnarmál Mest lesið Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun