Hliðarveruleiki hræðsluáróðurs og „pólitískur forarpyttur“ Þórður Snær Júlíusson skrifar 3. apríl 2025 07:02 Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Samfylkingin Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Sjá meira
Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun