Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar 23. apríl 2025 07:33 Viðskiptaráð gaf nýverið út úttekt á húsnæðisstefnu stjórnvalda undir yfirskriftinni Steypt í skakkt mót. Þar kemur fram að húsnæðisskortur á höfuðborgarsvæðinu hefur aukist vegna stefnu um að draga úr framboði nýrra íbúða á almennum húsnæðismarkaði. Reykjavíkurborg hefur ákveðið að 45% nýrra íbúða eigi að fara í niðurgreidd húsnæðisúrræði í stað þess að vera boðnar til sölu á almennum markaði. Þar vega þyngst svokölluð húsnæðisfélög, sem eru leigufélög sem eru yfirleitt undir stjórn einkaaðila. Í stefnunni felast ógagnsæjar niðurgreiðslur til útvaldra og hún leiðir til hærra fasteignaverðs á höfuðborgarsvæðinu vegna minna framboðs. Viðbrögð við úttektinni létu ekki á sér standa. Forseti ASÍ taldi hana missa marks í grein hér á Vísi og oddviti Sósíalista í Reykjavík sagði Viðskiptaráð tala fyrir fjármagni gegn fólki. Helstu lausnir þeirra tveggja eru að auka enn frekar opinberar íhlutanir á húsnæðismarkaði og halda áfram að afhenda almannagæði til húsnæðisfélaga. Rétt er að fara nánar yfir þessa gagnrýni. Þríþætt meðgjöf húsnæðisfélaga Ólíkt því sem forseti ASÍ hefur haldið fram fela lóðir og fjármunir til húsnæðisfélaga sannarlega í sér opinbera niðurgreiðslu. Félög líkt og Bjarg, húsnæðisfélag á vegum ASÍ og BSRB, njóta þríþættrar opinberrar niðurgreiðslu: 1. Stofnframlög: Ríki og borg greiða stofnframlag sem nemur 30% af samanlögðum lóða- og byggingarkostnaði íbúðar. Þótt til séu ákvæði um endurgreiðslu stofnframlaga felur veiting þeirra í sér mikla áhættutöku fyrir skattgreiðendur. Auk þess er húsnæðisfélögum heimilt að endurfjárfesta stofnframlögum í nýjum íbúðum í stað þess að endurgreiða þau. 2. Lóðir á undirverði: Reykjavíkurborg úthlutar lóðum til húsnæðisfélaga á verðum langt undir markaðsverði. Hér er um falda opinbera meðgjöf að ræða, því borgin afsalar sér tekjum sem annars hefðu runnið í borgarsjóð. Mismunurinn er eftirgjöf almannagæða til einkaaðila sem kemur ekki fram sem slík í bókum borgarinnar. 3. Lán á sérkjörum: Húsnæðisfélög fá lán frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) með vöxtum sem eru lægri en á markaði og allt að 50 ára lánstíma. Ef þessi lán fara í vanskil þá bera skattgreiðendur tjónið. Sporin hræða, en mislukkuð lán forvera HMS, þ.e. Íbúðalánasjóðs, kostuðu skattgreiðendur hundruði milljarða króna. Meðgjöfin er því bæði mikil og margþætt auk þess sem veruleg áhætta er lögð á herðar skattgreiðenda. Húsnæðisfélagakerfið er lokað Fullyrðing forseta ASÍ um að húsnæðisfélagakerfið sé öllum opið er röng. Lóðum hefur verið úthlutað til Bjargs á undirverði án þess að aðrir aðilar fái að bjóða í þær. En skilyrði þess að leigja íbúð af Bjargi er að greiða félagsgjöld til ASÍ eða BSRB. Þegar lóðum og fjármunum er veitt til valdra aðila með aðgangsskilyrðum, eins og stéttarfélagsaðild, fer það þvert gegn grundvallarreglum um jafnræði, gagnsæi og lögmæti opinberra styrkja. Þá er varla ástæða til að stæra sig af því að 4.000 aðilar séu á biðlista eftir íbúð hjá Bjargi, líkt forseti ASÍ gerir. Þvert á móti sýnir sú lengd hversu skakkt kerfið er stillt. Lengd biðlistans stafar af því að meðgjöf til félagsins er svo mikil – ríkið og sveitarfélög niðurgreiða hverja íbúð um tugi milljóna. Þannig tryggir stefnan þeim félagsmönnum ASÍ og BSRB sem komast inn af biðlista fjárhagslegan ávinning úr vasa þeirra sem eftir sitja á almennum markaði. Stjórnvöld hafa komið á fót tvískiptu kerfi. Opinberir fjármunir eru nýttir til að byggja eignir sem aðeins þeir sem greiða í ákveðin stéttarfélög fá aðgang að og aðild að þeim þannig gerð ákjósanlegri á kostnað hins almenna markaðar. Þetta ætla stjórnvöld að gera áfram á stórum skala, en af 9.000 íbúðum sem eiga að rísa í Reykjavík á næstu árum eiga 3.000 að renna til húsnæðisfélaga í stað almenns markaðar. Forseti ASÍ spurði hvernig húsnæðismarkað Viðskiptaráð vilji. Svarið er einfalt: Við viljum að allir sitji við sama borð. Stjórnvöld eiga að tryggja nægt framboð íbúða á almennum markaði í stað þess að taka helming þeirra frá í miðstýrð úrræði fyrir útvalda. Sagan sýnir að frjáls markaður er betri en biðlistar í að tryggja sem flestum húsnæði á sem hagkvæmustu verði. Höfundur er framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björn Brynjúlfur Björnsson Húsnæðismál Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Viðskiptaráð gaf nýverið út úttekt á húsnæðisstefnu stjórnvalda undir yfirskriftinni Steypt í skakkt mót. Þar kemur fram að húsnæðisskortur á höfuðborgarsvæðinu hefur aukist vegna stefnu um að draga úr framboði nýrra íbúða á almennum húsnæðismarkaði. Reykjavíkurborg hefur ákveðið að 45% nýrra íbúða eigi að fara í niðurgreidd húsnæðisúrræði í stað þess að vera boðnar til sölu á almennum markaði. Þar vega þyngst svokölluð húsnæðisfélög, sem eru leigufélög sem eru yfirleitt undir stjórn einkaaðila. Í stefnunni felast ógagnsæjar niðurgreiðslur til útvaldra og hún leiðir til hærra fasteignaverðs á höfuðborgarsvæðinu vegna minna framboðs. Viðbrögð við úttektinni létu ekki á sér standa. Forseti ASÍ taldi hana missa marks í grein hér á Vísi og oddviti Sósíalista í Reykjavík sagði Viðskiptaráð tala fyrir fjármagni gegn fólki. Helstu lausnir þeirra tveggja eru að auka enn frekar opinberar íhlutanir á húsnæðismarkaði og halda áfram að afhenda almannagæði til húsnæðisfélaga. Rétt er að fara nánar yfir þessa gagnrýni. Þríþætt meðgjöf húsnæðisfélaga Ólíkt því sem forseti ASÍ hefur haldið fram fela lóðir og fjármunir til húsnæðisfélaga sannarlega í sér opinbera niðurgreiðslu. Félög líkt og Bjarg, húsnæðisfélag á vegum ASÍ og BSRB, njóta þríþættrar opinberrar niðurgreiðslu: 1. Stofnframlög: Ríki og borg greiða stofnframlag sem nemur 30% af samanlögðum lóða- og byggingarkostnaði íbúðar. Þótt til séu ákvæði um endurgreiðslu stofnframlaga felur veiting þeirra í sér mikla áhættutöku fyrir skattgreiðendur. Auk þess er húsnæðisfélögum heimilt að endurfjárfesta stofnframlögum í nýjum íbúðum í stað þess að endurgreiða þau. 2. Lóðir á undirverði: Reykjavíkurborg úthlutar lóðum til húsnæðisfélaga á verðum langt undir markaðsverði. Hér er um falda opinbera meðgjöf að ræða, því borgin afsalar sér tekjum sem annars hefðu runnið í borgarsjóð. Mismunurinn er eftirgjöf almannagæða til einkaaðila sem kemur ekki fram sem slík í bókum borgarinnar. 3. Lán á sérkjörum: Húsnæðisfélög fá lán frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) með vöxtum sem eru lægri en á markaði og allt að 50 ára lánstíma. Ef þessi lán fara í vanskil þá bera skattgreiðendur tjónið. Sporin hræða, en mislukkuð lán forvera HMS, þ.e. Íbúðalánasjóðs, kostuðu skattgreiðendur hundruði milljarða króna. Meðgjöfin er því bæði mikil og margþætt auk þess sem veruleg áhætta er lögð á herðar skattgreiðenda. Húsnæðisfélagakerfið er lokað Fullyrðing forseta ASÍ um að húsnæðisfélagakerfið sé öllum opið er röng. Lóðum hefur verið úthlutað til Bjargs á undirverði án þess að aðrir aðilar fái að bjóða í þær. En skilyrði þess að leigja íbúð af Bjargi er að greiða félagsgjöld til ASÍ eða BSRB. Þegar lóðum og fjármunum er veitt til valdra aðila með aðgangsskilyrðum, eins og stéttarfélagsaðild, fer það þvert gegn grundvallarreglum um jafnræði, gagnsæi og lögmæti opinberra styrkja. Þá er varla ástæða til að stæra sig af því að 4.000 aðilar séu á biðlista eftir íbúð hjá Bjargi, líkt forseti ASÍ gerir. Þvert á móti sýnir sú lengd hversu skakkt kerfið er stillt. Lengd biðlistans stafar af því að meðgjöf til félagsins er svo mikil – ríkið og sveitarfélög niðurgreiða hverja íbúð um tugi milljóna. Þannig tryggir stefnan þeim félagsmönnum ASÍ og BSRB sem komast inn af biðlista fjárhagslegan ávinning úr vasa þeirra sem eftir sitja á almennum markaði. Stjórnvöld hafa komið á fót tvískiptu kerfi. Opinberir fjármunir eru nýttir til að byggja eignir sem aðeins þeir sem greiða í ákveðin stéttarfélög fá aðgang að og aðild að þeim þannig gerð ákjósanlegri á kostnað hins almenna markaðar. Þetta ætla stjórnvöld að gera áfram á stórum skala, en af 9.000 íbúðum sem eiga að rísa í Reykjavík á næstu árum eiga 3.000 að renna til húsnæðisfélaga í stað almenns markaðar. Forseti ASÍ spurði hvernig húsnæðismarkað Viðskiptaráð vilji. Svarið er einfalt: Við viljum að allir sitji við sama borð. Stjórnvöld eiga að tryggja nægt framboð íbúða á almennum markaði í stað þess að taka helming þeirra frá í miðstýrð úrræði fyrir útvalda. Sagan sýnir að frjáls markaður er betri en biðlistar í að tryggja sem flestum húsnæði á sem hagkvæmustu verði. Höfundur er framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun