Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar 6. maí 2025 08:17 Samantekt Í lok mars síðastliðnum héldu atvinnuvegaráðherra og fjármálaráðherra blaðamannafund undir yfirskriftinni Veiðigjöld í sjávarútvegi leiðrétt. Þar var m.a. fjallað um verðlagningu makríl og mun á Íslandi og Noregi. Í þessari grein varpa ég ljósi á: - Rangan samanburð á afurðaverði makríls í greinargerð með frumvarpi um veiðigjald vegna þess að: Borið er saman verð á heilfrystum makríl í Noregi við verð á mismunandi afurðum makríls á Íslandi (flökum, hausskornum og heilum makríl). - Rangan útreikning þar sem í greinargerð með frumvarpinu er litið fram hjá því að 41% makrílafla Íslendinga er ráðstafað til bræðslu, sem ekki er gert í Noregi, vegna þess að: Stór hluti aflans á Íslandi er flakaður eða hausaður og slódreginn og afskurður bræddur. Óhæfur makríll til manneldis, svo sem vegna átuskemmda, er flokkaður frá og bræddur. Megin niðurstaða greinarinnar er að verðmæti íslensks makríls upp úr sjó er um 70% af útflutningsverðmæti þess norska en ekki um 90% eins og útreikningar atvinnuvegaráðuneytisins sýna. Það er því fullkomlega röng niðurstaða í greinargerð atvinnuvegaráðherra að „miðað verði við markaðsverð í Noregi til að nálgast betur raunverulegt aflaverðmæti þeirra tegunda sem fjallað er um“ enda er fátt sameiginlegt með vinnslu, veiðum og markaðssetningu Íslendinga og Norðmanna á makríl, annað en að tegundin er sú sama. Rangar tölur geta aldrei verið grundvöllur skattlagningar. Samanburðurinn rýndur Í greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins með nýframlögðu lagafrumvarpi segir að verðmyndum makríls ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. Að lokinni greiningu á markaðsverði í Noregi og í beinni sölu á Íslandi séu ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ Í greinargerðinni er síðan tafla sem er ætlað að færa sönnur á að þessar afgerandi vísbendingar séu sannar. Ég hef bætt við þessa töflu samtölu, mér og öðrum til glöggvunar. Tafla 2. Samanburður á afurðaverði á makríl í Noregi og á Íslandi 2020-2024 Samanburðurinn gefur til kynna að útflutningsverðmæti íslensks makríls sé jafnaði um 91% af verðmæti þess norska. Þetta er rangur samanburður. Rangur samanburður Þrátt fyrir það að auðvelt sé að staðreyna þessar tölur sóttar til Hagstofu Íslands og Hagstofu Noregs þá er samanburðurinn rangur. Hann er rangur af því að það er verið að bera saman verð og verðmæti mismunandi afurðaflokka. Í tölum Hagstofu Noregs er ekki neina sundurgreiningu að finna. Samkvæmt mati japanskra kaupenda og upplýsingum norskra framleiðenda fer nánast allur afli til heilfrystingar. Nú nýverið hafa þó þrjár verksmiðjur hafið framleiðslu á flökum. Á Íslandi er þessu öðruvísi farið. Í gögnum Hagstofu Íslands má finna sundurliðun á útflutningi á makríl niður í flokka. Skiptingin er í heildina þessi yfir öll árin: Hér þarf ekki langskólagenginn mann til að sjá að hér stendur ekki steinn yfir steini í samanburðinum. Rangir útreikningar En það er ekki nóg með að samanburðurinn sér rangur heldur eru útreikningarnir í greinargerðinni einnig rangir. Ef við skoðum samanburð á nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands, sést að landaður afli er mun meiri en útfluttur. Í útreikningum atvinnuvegaráðuneytisins er ekkert litið til þess að einungis tæplega 60% landaðs afla birtist í útflutningstölum. En hver fór þá mismunurinn? Landráð?, væri svar Kára Stefánssonar eins og hann lýsti í grein sinni sem hér er vísað til. Í hans huga hefðu útgerðarmenn stungið mismuninum í vasann í erlendum sölufélögum og þannig gerst sekir um þjófnað, skattsvik og peningaþvætti. Umræðu af þessum toga má finna víða í samfélaginu byggða á samskonar firru. Grein Kára svaraði ég í tveim greinum sem má finna hér og hér. Þar lýsi ég annars vegar hvernig tekjur af makrílveiðum hríslast um samfélagið og hins vegar hvernig útreikningar hans stæðust enga skoðun, fremur en nú hjá stjórnvöldum. En hvert er þá svarið? Verðum að bera saman epli og epli Jú, mismunurinn, rúmlega 40%, fór í bræðslu sem fráflokkaður skemmdur makríll, hausar og slóg frá hausuðum makríl og afskurður frá flökun. Og hverju breytir það? Jú, það breytir öllu. Ekki er einungis verið með rangan samanburð heldur líka ranga útreikninga. Norskur makríll er aðallega fluttur út heill. Við verðum því að umreikna allar löndunartölur og afurðasölur yfir í sambærilega stærð, heilan makríl. Og það gerðum við í Vinnslustöðinni. Forsendur útreikninganna eru eftirfarandi: 1. Við styðjumst við útflutningtölur Hagstofu Íslands eins og atvinnuvegaráðuneytið. 2. Í tölum Hagstofu Íslands er ekki að finna útflutt makrílmjöl eða lýsi. Við verðum því að ráðstafa mismun á aflatölum og útflutningstölum til bræðslu og gefa okkur þá forsendu að: a. Nýting í mjöli (20%) og í lýsi (15%) hjá öllum bræðslum landsins sé sú sama. b. Að útflutningsverð mjöls og lýsis sé það sama og hjá Vinnslustöðinni á hverju ári. Réttur samanburður Með þessar forsendur, og yfir mun lengra tímabil, fáum við út neðangreindan samanburð á útflutningsverði makríls, umreiknað í verðmæti á heilan makríl hjá Norðmönnum annars vegar og Íslendingum hins vegar á línuriti 1. Línurit 1 sýnir verðþróun á útflutningsverði makrílafurða umreiknað yfir í krónur á kíló upp úr sjó. Línurit 2 sýnir hlutfall á verði á heilum makríl frá Íslandi deilt með heilum makríl frá Noregi. Hér sjáum við athyglisverð línurit. Á árunum 2020 – 2024 er meðal útflutningsverð íslenskra makrílafurða 72% af því norska (sjá línurit 2) en ekki 91% eins og greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins gefur til kynna. Lengri saga er líka áhugaverð. Á upphafsárum okkar í veiðum á makríl var mikill munur á útflutningsverði makríls milli landanna. Augljóslega höfðu Norðmenn þekkingu og reynslu sem Íslendinga skorti. Það dró síðar saman með þjóðunum. Allt til ársins 2020 var makríllinn aðallega veiddur við Ísland. Hin síðari ár hefur heldur dregið í sundur aftur, einkum vegna þess að lengra hefur verið að sækja makrílinn fyrir Íslendinga, hann verið í lakara ástandi og veiði hefur verið tregari. Á síðustu þrem árum er meðalverð íslensks makríls 68% af því norska. Það er því augljóst öllu sæmilega þenkjandi fólki að fullyrðingar atvinnuvegaráðuneytisins í greinargerðinni að verð á makríl ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. og að ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ eru rangar. Hér stendur ekki heldur steinn yfir steini. Niðurstaða Í fyrsta lagi stendur ekki steinn yfir steini í samanburði atvinnuvegaráðuneytisins og í öðru lagi eru útreikningar rangir. Í þriðja lagi grefur það undan trúverðuleika í undirbúningi frumvarpsins að svo augljósar villur sé að finna. Rétt er að benda á að útflutningtölur Hagstofu á makríl hafa verið uppfærðar. Þá leiðréttingu er ekki að finna í fullbúnu frumvarpi. Allt ber þetta að sama brunni. Frumvarpið er illa unnið, útreikningar rangir og útfærslan skaðleg og útreikningur atvinnuvegaráðuneytisins getur aldrei verið grundvöllur skattlagningar af neinum toga, líkt og KPMG hefur bent á. Fyrst og fremst er stuðst við staðlausa stafi og upphrópanir. Niðurstaðan er því falleinkunn á vinnubrögðum við greinargerð um veiðigjöld. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Skattar og tollar Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson Skoðun Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Sjá meira
Samantekt Í lok mars síðastliðnum héldu atvinnuvegaráðherra og fjármálaráðherra blaðamannafund undir yfirskriftinni Veiðigjöld í sjávarútvegi leiðrétt. Þar var m.a. fjallað um verðlagningu makríl og mun á Íslandi og Noregi. Í þessari grein varpa ég ljósi á: - Rangan samanburð á afurðaverði makríls í greinargerð með frumvarpi um veiðigjald vegna þess að: Borið er saman verð á heilfrystum makríl í Noregi við verð á mismunandi afurðum makríls á Íslandi (flökum, hausskornum og heilum makríl). - Rangan útreikning þar sem í greinargerð með frumvarpinu er litið fram hjá því að 41% makrílafla Íslendinga er ráðstafað til bræðslu, sem ekki er gert í Noregi, vegna þess að: Stór hluti aflans á Íslandi er flakaður eða hausaður og slódreginn og afskurður bræddur. Óhæfur makríll til manneldis, svo sem vegna átuskemmda, er flokkaður frá og bræddur. Megin niðurstaða greinarinnar er að verðmæti íslensks makríls upp úr sjó er um 70% af útflutningsverðmæti þess norska en ekki um 90% eins og útreikningar atvinnuvegaráðuneytisins sýna. Það er því fullkomlega röng niðurstaða í greinargerð atvinnuvegaráðherra að „miðað verði við markaðsverð í Noregi til að nálgast betur raunverulegt aflaverðmæti þeirra tegunda sem fjallað er um“ enda er fátt sameiginlegt með vinnslu, veiðum og markaðssetningu Íslendinga og Norðmanna á makríl, annað en að tegundin er sú sama. Rangar tölur geta aldrei verið grundvöllur skattlagningar. Samanburðurinn rýndur Í greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins með nýframlögðu lagafrumvarpi segir að verðmyndum makríls ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. Að lokinni greiningu á markaðsverði í Noregi og í beinni sölu á Íslandi séu ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ Í greinargerðinni er síðan tafla sem er ætlað að færa sönnur á að þessar afgerandi vísbendingar séu sannar. Ég hef bætt við þessa töflu samtölu, mér og öðrum til glöggvunar. Tafla 2. Samanburður á afurðaverði á makríl í Noregi og á Íslandi 2020-2024 Samanburðurinn gefur til kynna að útflutningsverðmæti íslensks makríls sé jafnaði um 91% af verðmæti þess norska. Þetta er rangur samanburður. Rangur samanburður Þrátt fyrir það að auðvelt sé að staðreyna þessar tölur sóttar til Hagstofu Íslands og Hagstofu Noregs þá er samanburðurinn rangur. Hann er rangur af því að það er verið að bera saman verð og verðmæti mismunandi afurðaflokka. Í tölum Hagstofu Noregs er ekki neina sundurgreiningu að finna. Samkvæmt mati japanskra kaupenda og upplýsingum norskra framleiðenda fer nánast allur afli til heilfrystingar. Nú nýverið hafa þó þrjár verksmiðjur hafið framleiðslu á flökum. Á Íslandi er þessu öðruvísi farið. Í gögnum Hagstofu Íslands má finna sundurliðun á útflutningi á makríl niður í flokka. Skiptingin er í heildina þessi yfir öll árin: Hér þarf ekki langskólagenginn mann til að sjá að hér stendur ekki steinn yfir steini í samanburðinum. Rangir útreikningar En það er ekki nóg með að samanburðurinn sér rangur heldur eru útreikningarnir í greinargerðinni einnig rangir. Ef við skoðum samanburð á nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands, sést að landaður afli er mun meiri en útfluttur. Í útreikningum atvinnuvegaráðuneytisins er ekkert litið til þess að einungis tæplega 60% landaðs afla birtist í útflutningstölum. En hver fór þá mismunurinn? Landráð?, væri svar Kára Stefánssonar eins og hann lýsti í grein sinni sem hér er vísað til. Í hans huga hefðu útgerðarmenn stungið mismuninum í vasann í erlendum sölufélögum og þannig gerst sekir um þjófnað, skattsvik og peningaþvætti. Umræðu af þessum toga má finna víða í samfélaginu byggða á samskonar firru. Grein Kára svaraði ég í tveim greinum sem má finna hér og hér. Þar lýsi ég annars vegar hvernig tekjur af makrílveiðum hríslast um samfélagið og hins vegar hvernig útreikningar hans stæðust enga skoðun, fremur en nú hjá stjórnvöldum. En hvert er þá svarið? Verðum að bera saman epli og epli Jú, mismunurinn, rúmlega 40%, fór í bræðslu sem fráflokkaður skemmdur makríll, hausar og slóg frá hausuðum makríl og afskurður frá flökun. Og hverju breytir það? Jú, það breytir öllu. Ekki er einungis verið með rangan samanburð heldur líka ranga útreikninga. Norskur makríll er aðallega fluttur út heill. Við verðum því að umreikna allar löndunartölur og afurðasölur yfir í sambærilega stærð, heilan makríl. Og það gerðum við í Vinnslustöðinni. Forsendur útreikninganna eru eftirfarandi: 1. Við styðjumst við útflutningtölur Hagstofu Íslands eins og atvinnuvegaráðuneytið. 2. Í tölum Hagstofu Íslands er ekki að finna útflutt makrílmjöl eða lýsi. Við verðum því að ráðstafa mismun á aflatölum og útflutningstölum til bræðslu og gefa okkur þá forsendu að: a. Nýting í mjöli (20%) og í lýsi (15%) hjá öllum bræðslum landsins sé sú sama. b. Að útflutningsverð mjöls og lýsis sé það sama og hjá Vinnslustöðinni á hverju ári. Réttur samanburður Með þessar forsendur, og yfir mun lengra tímabil, fáum við út neðangreindan samanburð á útflutningsverði makríls, umreiknað í verðmæti á heilan makríl hjá Norðmönnum annars vegar og Íslendingum hins vegar á línuriti 1. Línurit 1 sýnir verðþróun á útflutningsverði makrílafurða umreiknað yfir í krónur á kíló upp úr sjó. Línurit 2 sýnir hlutfall á verði á heilum makríl frá Íslandi deilt með heilum makríl frá Noregi. Hér sjáum við athyglisverð línurit. Á árunum 2020 – 2024 er meðal útflutningsverð íslenskra makrílafurða 72% af því norska (sjá línurit 2) en ekki 91% eins og greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins gefur til kynna. Lengri saga er líka áhugaverð. Á upphafsárum okkar í veiðum á makríl var mikill munur á útflutningsverði makríls milli landanna. Augljóslega höfðu Norðmenn þekkingu og reynslu sem Íslendinga skorti. Það dró síðar saman með þjóðunum. Allt til ársins 2020 var makríllinn aðallega veiddur við Ísland. Hin síðari ár hefur heldur dregið í sundur aftur, einkum vegna þess að lengra hefur verið að sækja makrílinn fyrir Íslendinga, hann verið í lakara ástandi og veiði hefur verið tregari. Á síðustu þrem árum er meðalverð íslensks makríls 68% af því norska. Það er því augljóst öllu sæmilega þenkjandi fólki að fullyrðingar atvinnuvegaráðuneytisins í greinargerðinni að verð á makríl ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. og að ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ eru rangar. Hér stendur ekki heldur steinn yfir steini. Niðurstaða Í fyrsta lagi stendur ekki steinn yfir steini í samanburði atvinnuvegaráðuneytisins og í öðru lagi eru útreikningar rangir. Í þriðja lagi grefur það undan trúverðuleika í undirbúningi frumvarpsins að svo augljósar villur sé að finna. Rétt er að benda á að útflutningtölur Hagstofu á makríl hafa verið uppfærðar. Þá leiðréttingu er ekki að finna í fullbúnu frumvarpi. Allt ber þetta að sama brunni. Frumvarpið er illa unnið, útreikningar rangir og útfærslan skaðleg og útreikningur atvinnuvegaráðuneytisins getur aldrei verið grundvöllur skattlagningar af neinum toga, líkt og KPMG hefur bent á. Fyrst og fremst er stuðst við staðlausa stafi og upphrópanir. Niðurstaðan er því falleinkunn á vinnubrögðum við greinargerð um veiðigjöld. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar