Að skapa framtíð úr fortíð Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar 13. maí 2025 12:00 Menningarferðaþjónusta byggir að miklu leyti á því að búa til áfangastaði sem byggja á sögum og óáþreifanlegum menningararfi. Í nýrri ferðamálastefnu stjórnvalda, sem kynnt var í fyrra, er menningarferðaþjónustu í fyrsta skipti gefinn gaumur með formföstum hætti. Jólasveinarnir koma úr Dölunum Á dánardegi Jóhannesar úr Kötlum, þann 27. apríl sl., var verkefnið „Jólasveinar koma úr Dölunum” kynnt og fyrsti jólasveinninn, skyrgámur, afhjúpaður. Heimili skyrgáms verður á Erpsstöðum, þar sem þessi snjalla og samfélagslega sinnaða hugmynd fæddist árið 2021. Jólasveinahugmyndin byggir á vísum Jóhannesar úr Kötlum, sem birtust í bókinni Jólin koma árið 1932, einni vinsælustu barnabók allra tíma á Íslandi. Í Árbliki fór Einar Svansson, barnabarn Jóhannesar, yfir höfundarverk afa síns og vakti athygli á valdi hans á bragháttum og hvernig hann kallaðist á við Snorra Sturluson í kveðskap sínum. Jóhannes náði að tengja samtíma sinn við fortíðina og um leið tala inn í framtíðina. Ljóð hans um jólasveinana eru órjúfanlegur hluti jólahátíðar Íslendinga og um leið efniviður í nýja nálgun menningarfrumkvöðlanna í Dalabyggð. Ný nálgun á arfleifðina Arfleifð Jóhannesar er grunnur að verkefni þar sem 13 sexhyrndum stöplum verður komið fyrir víða um Dalina. Hver stöpull táknar einn jólasvein og veitir gestum fróðleik um skáldið, jólasveinana og tengingu þeirra við staðinn. Fjölmargir koma að verkefninu og nýjar hugmyndir spretta fram, svo sem þróun 13 lopapeysumynstra hjá ullarvinnslunni Urði, eitt fyrir hvern jólasvein og fjöldi aðra hugmynda eru á sveimi. Verkefnið er stutt af Dala-auði sem er hluti af Brothættum byggðum hjá Byggðastofnun og hefur kveikt í framkvæmdagleði Dalamanna sem byggir á sköpunargleði. Þorgrímur á Erpsstöðum og Guðrún í Hlíð leiða verkefnið en Guðrún vinnur einmitt að hugmyndum um jólasveinasafn í Hlíð og tengir það við ferðaþjónustufyrirtæki sitt. Þorgrímur á Erpsstöðum og Guðrún frá Hlíð. Óáþreifanlegur menningararfur sem auðlind Menningararfur gegnir sífellt stærra hlutverki í mótun sjálfbærrar og staðbundinnar ferðaþjónustu. Samkvæmt nýjustu menningarvísum Hagstofunnarfjórfölduðust rekstrartekjur í menningararfi á tíu ára tímabili frá 2012-2021 en starfandi í greininni fjölgaði aðeins um 26% á sama tíma.. Ný ferðamálastefna stjórnvalda til ársins 2030 markar þáttaskil þar sem menningarferðamennska fær aukna áherslu og kallað er eftir markvissari gagnaöflun og rannsóknum. Óáþreifanlegur menningararfur, frásagnarhefðir, hátíðir, siðvenjur og trúarbrögð, hefur mikið vægi sem auðlind í ferðaþjónustu. Samkvæmt UNESCO er slíkur arfur lifandi, miðlaður milli kynslóða og lykilþáttur í sjálfsmynd samfélaga. Þrátt fyrir þetta er þessi arfleifð gjarnan vanmetin í stefnumótun, einkum vegna skorts á rannsóknum sem sýna áhrif hennar á samfélög og efnahag. Ferðamenn sem sækjast eftir menningarupplifun vilja tengjast sögum og staðháttum og dvelja gjarnan lengur þar sem slík upplifun býðst. Til að nýta þessar auðlindir þarf miðlun og túlkun, sem ekki einungis eykur upplifun gesta heldur styrkir líka sjálfsmynd heimafólks og eflir vitund um mikilvægi arfleifðar. Menningarkortlagning sem lykilverkfæri Menningarkortlagning er áhrifarík aðferð til að ná utan um menningarauðlindir þannig að þær nýtist heimafólki til að bæta búsetuskilyrði og styðja við frumkvöðlastarf um land allt. Með henni skapast grundvöllur fyrir markvissa nýtingu menningararfsins í ferðaþjónustu. Verkefnið „Jólasveinar koma úr Dölum“ er gott dæmi um hvernig óáþreifanlegur menningararfur getur verið drifkraftur nýsköpunar í ferðaþjónustu. Með því að virkja arfleifð sem tengir saman fortíð, samtíma og framtíð skapast ekki aðeins verðmætir áfangastaðir heldur styrkist líka sjálfsmynd samfélaga og tengsl við rætur sínar. Þannig verður fortíðin að verðmætri auðlind fyrir framtíðina. Höfundur er fagstjóri skapandi greina við Háskólann á Bifröst og formaður Rannsóknaseturs skapandi greina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dalabyggð Jólasveinar Menning Ferðaþjónusta Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Sjá meira
Menningarferðaþjónusta byggir að miklu leyti á því að búa til áfangastaði sem byggja á sögum og óáþreifanlegum menningararfi. Í nýrri ferðamálastefnu stjórnvalda, sem kynnt var í fyrra, er menningarferðaþjónustu í fyrsta skipti gefinn gaumur með formföstum hætti. Jólasveinarnir koma úr Dölunum Á dánardegi Jóhannesar úr Kötlum, þann 27. apríl sl., var verkefnið „Jólasveinar koma úr Dölunum” kynnt og fyrsti jólasveinninn, skyrgámur, afhjúpaður. Heimili skyrgáms verður á Erpsstöðum, þar sem þessi snjalla og samfélagslega sinnaða hugmynd fæddist árið 2021. Jólasveinahugmyndin byggir á vísum Jóhannesar úr Kötlum, sem birtust í bókinni Jólin koma árið 1932, einni vinsælustu barnabók allra tíma á Íslandi. Í Árbliki fór Einar Svansson, barnabarn Jóhannesar, yfir höfundarverk afa síns og vakti athygli á valdi hans á bragháttum og hvernig hann kallaðist á við Snorra Sturluson í kveðskap sínum. Jóhannes náði að tengja samtíma sinn við fortíðina og um leið tala inn í framtíðina. Ljóð hans um jólasveinana eru órjúfanlegur hluti jólahátíðar Íslendinga og um leið efniviður í nýja nálgun menningarfrumkvöðlanna í Dalabyggð. Ný nálgun á arfleifðina Arfleifð Jóhannesar er grunnur að verkefni þar sem 13 sexhyrndum stöplum verður komið fyrir víða um Dalina. Hver stöpull táknar einn jólasvein og veitir gestum fróðleik um skáldið, jólasveinana og tengingu þeirra við staðinn. Fjölmargir koma að verkefninu og nýjar hugmyndir spretta fram, svo sem þróun 13 lopapeysumynstra hjá ullarvinnslunni Urði, eitt fyrir hvern jólasvein og fjöldi aðra hugmynda eru á sveimi. Verkefnið er stutt af Dala-auði sem er hluti af Brothættum byggðum hjá Byggðastofnun og hefur kveikt í framkvæmdagleði Dalamanna sem byggir á sköpunargleði. Þorgrímur á Erpsstöðum og Guðrún í Hlíð leiða verkefnið en Guðrún vinnur einmitt að hugmyndum um jólasveinasafn í Hlíð og tengir það við ferðaþjónustufyrirtæki sitt. Þorgrímur á Erpsstöðum og Guðrún frá Hlíð. Óáþreifanlegur menningararfur sem auðlind Menningararfur gegnir sífellt stærra hlutverki í mótun sjálfbærrar og staðbundinnar ferðaþjónustu. Samkvæmt nýjustu menningarvísum Hagstofunnarfjórfölduðust rekstrartekjur í menningararfi á tíu ára tímabili frá 2012-2021 en starfandi í greininni fjölgaði aðeins um 26% á sama tíma.. Ný ferðamálastefna stjórnvalda til ársins 2030 markar þáttaskil þar sem menningarferðamennska fær aukna áherslu og kallað er eftir markvissari gagnaöflun og rannsóknum. Óáþreifanlegur menningararfur, frásagnarhefðir, hátíðir, siðvenjur og trúarbrögð, hefur mikið vægi sem auðlind í ferðaþjónustu. Samkvæmt UNESCO er slíkur arfur lifandi, miðlaður milli kynslóða og lykilþáttur í sjálfsmynd samfélaga. Þrátt fyrir þetta er þessi arfleifð gjarnan vanmetin í stefnumótun, einkum vegna skorts á rannsóknum sem sýna áhrif hennar á samfélög og efnahag. Ferðamenn sem sækjast eftir menningarupplifun vilja tengjast sögum og staðháttum og dvelja gjarnan lengur þar sem slík upplifun býðst. Til að nýta þessar auðlindir þarf miðlun og túlkun, sem ekki einungis eykur upplifun gesta heldur styrkir líka sjálfsmynd heimafólks og eflir vitund um mikilvægi arfleifðar. Menningarkortlagning sem lykilverkfæri Menningarkortlagning er áhrifarík aðferð til að ná utan um menningarauðlindir þannig að þær nýtist heimafólki til að bæta búsetuskilyrði og styðja við frumkvöðlastarf um land allt. Með henni skapast grundvöllur fyrir markvissa nýtingu menningararfsins í ferðaþjónustu. Verkefnið „Jólasveinar koma úr Dölum“ er gott dæmi um hvernig óáþreifanlegur menningararfur getur verið drifkraftur nýsköpunar í ferðaþjónustu. Með því að virkja arfleifð sem tengir saman fortíð, samtíma og framtíð skapast ekki aðeins verðmætir áfangastaðir heldur styrkist líka sjálfsmynd samfélaga og tengsl við rætur sínar. Þannig verður fortíðin að verðmætri auðlind fyrir framtíðina. Höfundur er fagstjóri skapandi greina við Háskólann á Bifröst og formaður Rannsóknaseturs skapandi greina.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar