Landsvirkjun semur lög um bráðabirgðavirkjanir Snæbjörn Guðmundsson skrifar 19. maí 2025 08:02 Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snæbjörn Guðmundsson Deilur um Hvammsvirkjun Landsvirkjun Orkumál Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Mest lesið Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun