Mikilvægi tjáningar erfiðrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar 19. maí 2025 18:02 Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matthildur Björnsdóttir Mest lesið Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun