Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir og Bergþóra Góa Kvaran skrifa 20. maí 2025 12:32 Mannvirkjageirinn ber ábyrgð á um 40% af losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu samkvæmt sameinuðu þjóðunum ásamt því að mikil efnanotkun fylgir framkvæmdum. Það er ljóst að aðgerðir innan byggingariðnaðarins sem snúa að umhverfismálum eru mikilvægar. Á síðustu árum hafa þó framfarir orðið bæði þar sem umhverfisvottuðum verkefnum hefur fjölgað sem og breytingar í regluverkinu hafa átt sér stað. Það er hins vegar ljóst að betur má ef duga skal og ekki má sofna á verðinum. En hvar liggur ábyrgðin og hvar er hægt að skapa hvata til umbreytinga? Sveitarfélög eiga eitt öflugasta tækið þegar kemur að því að draga úr umhverfisáhrifum bygginga og búa því yfir tækifæri til að móta sjálfbæra framtíð. Þau stýra skipulagi, setja leikreglurnar og geta valið að leiða með góðu fordæmi. Hvort sem það er með vistvænum áherslum í eigin framkvæmdum eða með því að hvetja verktaka og hönnuði til að velja umhverfisvænar lausnir. Mikilvægt að kalla fram breytingar Ef við viljum sjá raunverulegar og hraðar breytingar eru tækifærin mörg á skrifstofum sveitarfélaganna. Þar liggur valdið til að skapa hvata fyrir betri byggingar og möguleiki til að skapa tækifæri fyrir alla aðila í ferlinu – hönnuði, verktaka og verkkaupa – til að velja umhverfisvænar leiðir. En hvatar þurfa að vera skýrir, og kröfurnar markvissar svo sjálfbærar lausnir verði ekki eingöngu kostur, heldur augljósasti valkosturinn. Það eru jákvæð teikn á lofti, mörg sveitarfélög eru farin að nýta verkfæri eins og umhverfisvottanir, eins og Svaninn og BREEAM sem hafa verið leiðandi í byggingariðnaðinum hér á landi. Umhverfismerki á borð við Svaninn, þar sem hægt er að votta ýmisar vörur og þjónustu, eru leiðbeinandi fyrir neytendur og auðvelda valið. Svansmerkið nýtist til að mynda bæði við innkaup á vörum og þjónustu í rekstri sveitarfélaga og við byggingarframkvæmdir. Umhverfismerki veita skýran ramma fyrir þau sem vilja leggja áherslu á umhverfisvænar lausnir og gæði – hvort sem um ræðir nýbyggingar eða endurbætur. Önnur verkfæri sem eru í boði eru lífsferilsgreiningar (LCA) sem sveitarfélög og fagfólk geta einnig unnið markvisst með til að minnka kolefnisspor mannvirkja, m.a. með því að velja efni og lausnir sem hafa minni heildaráhrif á umhverfið yfir allan líftíma byggingarinnar. Þá skiptir einnig miklu máli að horfa til hringrásarhagkerfisins, þar sem efni eru endurnýtt, líftími bygginga lengdur og úrgangur lágmarkaður með snjöllum hönnunar- og framkvæmdalausnum. Hvað er hægt að gera? Hafnarfjarðarbær er gott dæmi um sveitarfélag sem hefur sýnt frumkvæði á þessu sviði en sveitarfélagið býður upp á afslætti af gatnagerðar- og lóðagjöldum fyrir þau sem byggja umhverfisvottaðar byggingar. Með þessu styður bærinn verktaka og aðra í að velja sjálfbærar lausnir í framkvæmdum sem skila sér í gæðum byggingarverkefna þar sem heilsan er í fyrirrúmi og vistvænni hverfum. Þessi fjárhagslegi hvati hefur skilað sér en um fjórðungur allra verkefna sem hafa annað hvort fengið vottun eða eru í Svansvottunarferli eru staðsett í Hafnarfjarðarbæ. Einnig má sjá að mikill fjöldi verkefna er staðsettur í Reykjavík en sveitarfélagið stóð til að mynda að verkefni sem kallast Grænt húsnæði framtíðarinnar sem stuðlar að vistvænni húsnæðisþróun þar sem kallað er eftir tillögum um vistvænni byggð. Fleiri sveitarfélög hafa einnig tekið af skarið en sveitarfélagið Hornafjörður er nú á lokametrunum með að Svansvotta viðbyggingu við leikskólann Sjónarhól og Reykjanesbær er í Svansvottunarferli með hjúkrunarheimili sem rís í Njarðvík. Þá hafa Kópavogur og Garðabær farið í Svansvottunarferli með sínar eigin framkvæmdir en leikskólinn Urriðaból í Garðabæ hlaut Grænu skófluna árið 2024 sem er viðurkenning fyrir mannvirki sem byggt hefur verið með framúrskarandi vistvænum og sjálfbærum áherslum. Sveitarfélög hafa öfluga hvata í höndunum ef viljinn er fyrir hendi. Byggingar sem rísa í dag eru byggðar til að endast í a.m.k. 100 ár. Því eiga allar ákvarðanir sem teknar eru í dag eftir að hafa áhrif á byggingarmassann næstu öldina. Því er mikilvægt að hanna byggingar með betri orkunýtni en tíðkast hefur til að sóa ekki auðlindum og hanna sér í hag til dæmis fyrir (orku)óvissu framtíðarinnar. Það er því mikilvægt að kröfur séu settar á framkvæmdaraðila sem stuðla að betri byggingum fyrir heilsu og umhverfið í framtíðinni. Sveitarfélög gegna þar lykilhlutverki og geta hvatt til grænni lausna m.a. með því að: Setja skýrari umhverfiskröfur í tengslum við skipulagsmál eins og deili- og aðalskipulag og byggingarframkvæmdir t.d. með kröfu um bætta orkunotkun, lægra kolefnisspor o.fl. Veita fjárhagslega hvata, t.d. afslátt af lóðagjöldum og/eða gatnagerðargjöldum. Velja að umhverfisvotta eigin framkvæmdir. Skrifa kröfur sem varða sjálfbærni í eigin útboðsgögn. Gæði bygginga eru umhverfismál Gæði bygginga skipta sköpum. Vandaðar og endingargóðar byggingar draga úr þörf á nýbyggingum og viðhaldi, sem og tilheyrandi umhverfisáhrifum og kostnaði. Reglulegt viðhald, markviss rekstur og endurbætur eru lykilatriði þegar kemur að lengri líftíma bygginga og mikilvægt er að hlúa að þeim húsum sem þegar standa. Reykjavíkurborg hefur tekið frumkvæði með því að innleiða Svansvottun í endurbótaverkefni sín. Einnig hægt að Svansvotta rekstur bygginga, sem eykur umhverfisvitund og tryggir betra eftirlit með viðhaldi. Þegar vel er haldið á spilunum stuðla gæði að sjálfbærni – bæði til skamms tíma og til framtíðar. Við þurfum sveitarfélög sem þora að setja kröfur, hugsa til lengri tíma og velja umhverfisvænar lausnir. Höfundar eru Guðrún Lilja Kristinsdóttir, framkvæmdastjóri Svansins á Íslandi og Bergþóra Góa Kvaran, sérfræðingur hjá Umhverfis- og orkustofnun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Sveitarstjórnarmál Byggingariðnaður Mest lesið Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Mannvirkjageirinn ber ábyrgð á um 40% af losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu samkvæmt sameinuðu þjóðunum ásamt því að mikil efnanotkun fylgir framkvæmdum. Það er ljóst að aðgerðir innan byggingariðnaðarins sem snúa að umhverfismálum eru mikilvægar. Á síðustu árum hafa þó framfarir orðið bæði þar sem umhverfisvottuðum verkefnum hefur fjölgað sem og breytingar í regluverkinu hafa átt sér stað. Það er hins vegar ljóst að betur má ef duga skal og ekki má sofna á verðinum. En hvar liggur ábyrgðin og hvar er hægt að skapa hvata til umbreytinga? Sveitarfélög eiga eitt öflugasta tækið þegar kemur að því að draga úr umhverfisáhrifum bygginga og búa því yfir tækifæri til að móta sjálfbæra framtíð. Þau stýra skipulagi, setja leikreglurnar og geta valið að leiða með góðu fordæmi. Hvort sem það er með vistvænum áherslum í eigin framkvæmdum eða með því að hvetja verktaka og hönnuði til að velja umhverfisvænar lausnir. Mikilvægt að kalla fram breytingar Ef við viljum sjá raunverulegar og hraðar breytingar eru tækifærin mörg á skrifstofum sveitarfélaganna. Þar liggur valdið til að skapa hvata fyrir betri byggingar og möguleiki til að skapa tækifæri fyrir alla aðila í ferlinu – hönnuði, verktaka og verkkaupa – til að velja umhverfisvænar leiðir. En hvatar þurfa að vera skýrir, og kröfurnar markvissar svo sjálfbærar lausnir verði ekki eingöngu kostur, heldur augljósasti valkosturinn. Það eru jákvæð teikn á lofti, mörg sveitarfélög eru farin að nýta verkfæri eins og umhverfisvottanir, eins og Svaninn og BREEAM sem hafa verið leiðandi í byggingariðnaðinum hér á landi. Umhverfismerki á borð við Svaninn, þar sem hægt er að votta ýmisar vörur og þjónustu, eru leiðbeinandi fyrir neytendur og auðvelda valið. Svansmerkið nýtist til að mynda bæði við innkaup á vörum og þjónustu í rekstri sveitarfélaga og við byggingarframkvæmdir. Umhverfismerki veita skýran ramma fyrir þau sem vilja leggja áherslu á umhverfisvænar lausnir og gæði – hvort sem um ræðir nýbyggingar eða endurbætur. Önnur verkfæri sem eru í boði eru lífsferilsgreiningar (LCA) sem sveitarfélög og fagfólk geta einnig unnið markvisst með til að minnka kolefnisspor mannvirkja, m.a. með því að velja efni og lausnir sem hafa minni heildaráhrif á umhverfið yfir allan líftíma byggingarinnar. Þá skiptir einnig miklu máli að horfa til hringrásarhagkerfisins, þar sem efni eru endurnýtt, líftími bygginga lengdur og úrgangur lágmarkaður með snjöllum hönnunar- og framkvæmdalausnum. Hvað er hægt að gera? Hafnarfjarðarbær er gott dæmi um sveitarfélag sem hefur sýnt frumkvæði á þessu sviði en sveitarfélagið býður upp á afslætti af gatnagerðar- og lóðagjöldum fyrir þau sem byggja umhverfisvottaðar byggingar. Með þessu styður bærinn verktaka og aðra í að velja sjálfbærar lausnir í framkvæmdum sem skila sér í gæðum byggingarverkefna þar sem heilsan er í fyrirrúmi og vistvænni hverfum. Þessi fjárhagslegi hvati hefur skilað sér en um fjórðungur allra verkefna sem hafa annað hvort fengið vottun eða eru í Svansvottunarferli eru staðsett í Hafnarfjarðarbæ. Einnig má sjá að mikill fjöldi verkefna er staðsettur í Reykjavík en sveitarfélagið stóð til að mynda að verkefni sem kallast Grænt húsnæði framtíðarinnar sem stuðlar að vistvænni húsnæðisþróun þar sem kallað er eftir tillögum um vistvænni byggð. Fleiri sveitarfélög hafa einnig tekið af skarið en sveitarfélagið Hornafjörður er nú á lokametrunum með að Svansvotta viðbyggingu við leikskólann Sjónarhól og Reykjanesbær er í Svansvottunarferli með hjúkrunarheimili sem rís í Njarðvík. Þá hafa Kópavogur og Garðabær farið í Svansvottunarferli með sínar eigin framkvæmdir en leikskólinn Urriðaból í Garðabæ hlaut Grænu skófluna árið 2024 sem er viðurkenning fyrir mannvirki sem byggt hefur verið með framúrskarandi vistvænum og sjálfbærum áherslum. Sveitarfélög hafa öfluga hvata í höndunum ef viljinn er fyrir hendi. Byggingar sem rísa í dag eru byggðar til að endast í a.m.k. 100 ár. Því eiga allar ákvarðanir sem teknar eru í dag eftir að hafa áhrif á byggingarmassann næstu öldina. Því er mikilvægt að hanna byggingar með betri orkunýtni en tíðkast hefur til að sóa ekki auðlindum og hanna sér í hag til dæmis fyrir (orku)óvissu framtíðarinnar. Það er því mikilvægt að kröfur séu settar á framkvæmdaraðila sem stuðla að betri byggingum fyrir heilsu og umhverfið í framtíðinni. Sveitarfélög gegna þar lykilhlutverki og geta hvatt til grænni lausna m.a. með því að: Setja skýrari umhverfiskröfur í tengslum við skipulagsmál eins og deili- og aðalskipulag og byggingarframkvæmdir t.d. með kröfu um bætta orkunotkun, lægra kolefnisspor o.fl. Veita fjárhagslega hvata, t.d. afslátt af lóðagjöldum og/eða gatnagerðargjöldum. Velja að umhverfisvotta eigin framkvæmdir. Skrifa kröfur sem varða sjálfbærni í eigin útboðsgögn. Gæði bygginga eru umhverfismál Gæði bygginga skipta sköpum. Vandaðar og endingargóðar byggingar draga úr þörf á nýbyggingum og viðhaldi, sem og tilheyrandi umhverfisáhrifum og kostnaði. Reglulegt viðhald, markviss rekstur og endurbætur eru lykilatriði þegar kemur að lengri líftíma bygginga og mikilvægt er að hlúa að þeim húsum sem þegar standa. Reykjavíkurborg hefur tekið frumkvæði með því að innleiða Svansvottun í endurbótaverkefni sín. Einnig hægt að Svansvotta rekstur bygginga, sem eykur umhverfisvitund og tryggir betra eftirlit með viðhaldi. Þegar vel er haldið á spilunum stuðla gæði að sjálfbærni – bæði til skamms tíma og til framtíðar. Við þurfum sveitarfélög sem þora að setja kröfur, hugsa til lengri tíma og velja umhverfisvænar lausnir. Höfundar eru Guðrún Lilja Kristinsdóttir, framkvæmdastjóri Svansins á Íslandi og Bergþóra Góa Kvaran, sérfræðingur hjá Umhverfis- og orkustofnun.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun