Hvaða orka? Birgir Sverrisson skrifar 19. júní 2025 10:02 Það vita það eflaust allir að örvunardrykkjaneysla Íslendinga hefur aukist jafnt og þétt á undanförnum árum jafnhliða framboði slíkra vara. Aukningin hefur verið ansi hröð. T.d. hafa sölutölur frá Bandaríkjunum (sem leiða örvunardrykkjamarkaðinn) sprengt allar spár ár eftir ár, og súlurit sem sýnir aukningu í sölu örvunardrykkja sl. 8 ár haft álíka halla og Esjan (upp að Steini). Sennilega er þróunin mjög lík á Íslandi en samkvæmt rannsókn sem Matvælastofnun (MAST) lét gera árið 2020, neyttu íslensk ungmenni örvunardrykkja í meira magni en evrópskir jafnaldrar þeirra. Þeir Íslendingar sem gengu inn á bensínstöð í Bandaríkjunum snemma á öldinni muna eflaust eftir úrvalinu af bjór í kæliskápunum, sem mætti flokkast sem menningarsjokk fyrir Íslending sem var vanur að sjá ekki áfengi selt nema af fólki í einkennisbúningum. Í þá daga var oft hægt að telja örvunardrykkina í vöruúrvalinu á fingrum annarrar handar, en nú 20 árum síðar eru sennilega 30-40 tegundir fáanlegar á meðalstórri bandarískri bensínstöð. Menningarsjokkið við að ganga inn á bensínstöð í Bandaríkjunum núna tveimur áratugum seinna er þó oft ennþá mest við að sjá bjórinn, þar sem örvunardrykkjaúrvalið er orðið ekki mikið minna í verslunum í Evrópu og því ekkert merkilegt lengur. Hér er talað um örvunardrykki í tengslum við það sem í daglegu tali myndu kallast orkudrykkir, en vandamálið við það heiti er að flestir „orkudrykkir“ eru snauðir af raunverulegri orku. Þó svo að efnin í þessum drykkjum geti verið skaðleg, sér í lagi börnum og unglingum, þá gilda önnur lög og reglur varðandi söluna á þeim samanborið við áfengi, en í dag er mjög auðvelt fyrir barn að fara í verslun og kaupa sér örvunardrykk. Og það er það sem þau gera. Margar þekktar aukaverkanir og afleiðingar fylgja neyslu á örvandi efnum í of miklum mæli sem finna má í þessum drykkjum (ekki bara koffín) en hjá börnum mætti helst nefna: Kvíða Svefnleysi Hjartavandamál Áhættuhegðun og hegðunarvandamál Það segir sig sjálft að neysla örvandi efna á röngum tíma dags í of miklu magni truflar svefn, og minni svefn þýðir að það þarf meiri örvun til að „rétta af“ ástandið. Það leiðir af sér vítahring neyslu og svefnleysis, sér í lagi þar sem viðkomandi eru sítengdir internetinu (lesist: samfélagsmiðlum) og áreitið þeim tengdum bætist ofan á stressið sem er nú þegar í lífi ungs einstaklings. Heili í manneskju er ekki fullþroska fyrr en um 25 ára aldur og hefur ofneysla á örvandi efnum áhrif á eðlilegan þroska í framheila, sem er hluti heilans sem sér um ákvarðanatöku, athygli og tilfinningastjórnun. Ef kvíðnu barni sem drekkur orkudrykki reglulega tekst að hætta neyslunni eða tekur sér hlé, er nokkuð líklegt að kvíðinn minnki á nokkrum dögum. Það ætti að vera nægur hvati fyrir barn til þess að endurskoða sitt neyslumynstur. Við hjá Lyfjaeftirliti Íslands (Anti-Doping Iceland) tókum fyrir all nokkrum árum neyslu örvunardrykkja inn í fræðsluefni er snýr að lyfjamálum og heilindum í íþróttum. Ein ástæðan fyrir því var sú að niðurstöður rannsóknar sem við létum framkvæma á menntaskólanemum sýndu marktækan mun milli ára á neyslu þessara drykkja hjá þeim hópi í beinum tengslum við íþróttaiðkun. Þannig voru fleiri nemendur að neyta örvunardrykkja vegna íþróttaiðkunar, af ástæðum sem flestir gætu látið sér detta í hug; til að bæta frammistöðu, þ.m.t. íþróttalegan árangur, en án þess að hafa nokkuð fyrir sér í því. Það sem unga íþróttafólkið þekkti þó í flestum tilfellum ekki, voru neikvæð áhrif slíkrar neyslu, sem getur virkað akkúrat öfugt á frammistöðu. Heili þessara ungmenna er ekki fullþroskaður, og svefnleysi, eða slæm gæði svefns, í bland við kvíðavandamál og einbeitingarleysi, getur haft mjög slæm áhrif á íþróttaframmistöðu og frammistöðu í lífinu almennt. Slíkt verður ekki lagað með einni dós í viðbót rétt fyrir íþróttakeppni eða próf í skólanum. Lengd svefns þeirra sem drukku einn eða fleiri drykki daglega var almennt mun styttri en þeirra sem drukku ekki örvunardrykki. Fræðsluerindin okkar voru í upphafi eingöngu fyrir íþróttafólk, t.d. landsliðshópa í íþróttum eða íþróttafélög og einnig voru þau orðin reglulegur viðburður hjá íþróttaakademíum framhaldskólanna. Af þessu leiddi fyrir nokkrum árum að grunnskólar byrjuðu að óska eftir fræðsluerindum, þar sem stjórnendur skólanna töldu þörf á því að ræða sérstaklega við krakkana um þessa drykki. Á undanförnum árum höfum við ferðast um landið og haldið sérstaka fræðslu um örvunardrykki og áhrif samfélagsmiðla á líkamsímynd. Það er mikilvægt að neytendur vara sem fara inn í líkamann, og þá sérstaklega ungmenni, viti hvernig vörurnar virka og hvaða áhrif þær geta haft á líkamann. Tilgangur fræðslunnar er því sá að ungmennin séu upplýst um þetta. Það sem kom mér persónulega mest á óvart eftir samtal við skólastjórnendur var að fræðsla um þessi mál var ekki alls staðar skipulögð og margir höfðu heyrt lítið eða ekkert um þetta áður. Á sama tíma voru börn í 7. bekk að drekka Monster daglega. Neysla örvunardrykkja barna og ungmenna er gríðarstórt lýðheilsumál og mögulega miklu alvarlegra en margir gera sér grein fyrir til lengri tíma litið. Langtímaáhrif ofneyslu barna á örvandi efnum eru óþekkt sbr. hversu nýtt þetta fyrirbæri er. Neysla þessa hóps á örvandi efnum ætti að vera með öllu óþörf en í besta falli er hún áhættulítil í litlu magni. Ég get samt fullyrt að neysla margra ungmenna hér á landi er í takt við þá staðreynd að efnin eru ávanabindandi, þ.e.a.s. neyslan er of mikil hjá stórum hópi og sýna rannsóknir það. Nýlegri gögn úr rannsóknum hérlendis sýna að ungmennum hefur sjaldan eða aldrei liðið verr andlega og á meðan tifar tíminn. Það vill engum líða illa, og börn og unglingar hafa oft ekki þekkinguna eða tækin og tólin til að taka skynsamlegar ákvarðanir fyrir sína heilsu enda er hvorki þekkingin til staðar né heilinn orðinn fullþroska. Sérstaklega ekki í þessu tilfelli þar sem vörurnar eru markaðssettar fyrir þessa aldurshópa. Það er alveg ljóst að örvunardrykkir bæta ekki líðan barna og ungmenna nema einmitt í þann stutta tíma sem efnin eru að virka, en það sem fer upp kemur niður aftur og kannski lengra niður en það var áður (tek það fram að þarna vantar langtímarannsóknir). Þess ber að geta að Lyfjaeftirlit Íslands hefur ekki innheimt eina krónu vegna slíkrar fræðslu fyrir grunnskóla landsins enda er þetta einnig hagsmunamál íþróttahreyfingarinnar, sem er stærsta fjöldahreyfing Íslands og snertir allar fjölskyldur beint eða óbeint. Undanfarin ár hafa smærri hópar innan og utan skóla farið í einstaka átak til að fræða grunnskólanemendur um örvunardrykki en þetta mál er hins vegar miklu stærra en það að nokkrir aðilar geti tilviljunarkennt ferðast um landið í sjálfboðavinnu. Ég ætla þó ekki að gera lítið úr fræðslu innan skólanna sjálfra þar sem ég veit að kennarar og aðrir starfsmenn koma þessu á dagskrá eftir þörfum. Stjórnvöld hafa að mínu mati annaðhvort vanmetið málið stórkostlega eða verið sofandi, og það mætti halda að þeir aðilar sem bera og hafa borið ábyrgð vonist til þess að „þetta reddist“, sem það mun ekki gera. Það sem er verið að reyna að gera er allavega ekki að virka. Í mars á þessu ári var skipaður starfshópur hjá heilbrigðisráðuneytinu sem kallast „starfshópur um nýjar lýðheilsuáskoranir barna og ungmenna“ og er beðið eftir tillögum hópsins og hverjir verða ábyrgðaraðilar í framkvæmd aðgerða þar sem meðal annars verður fjallað um koffíndrykki (örvunardrykki). Það þarf samt ekki að bíða eftir niðurstöðum starfshóps til að sjá það að neysla örvunardrykkja hjá börnum og ungmennum getur haft óafturkræfar afleiðingar. Því seinna sem einstaklingur byrjar að neyta örvunardrykkja því betra. Börn hins vegar, ættu ekki undir neinum kringumstæðum að neita slíkra drykkja. Höfundur er framkvæmdastjóri Lyfjaeftirlits Íslands / Anti-Doping Iceland. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkudrykkir Heilsa Íþróttir barna Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Sjá meira
Það vita það eflaust allir að örvunardrykkjaneysla Íslendinga hefur aukist jafnt og þétt á undanförnum árum jafnhliða framboði slíkra vara. Aukningin hefur verið ansi hröð. T.d. hafa sölutölur frá Bandaríkjunum (sem leiða örvunardrykkjamarkaðinn) sprengt allar spár ár eftir ár, og súlurit sem sýnir aukningu í sölu örvunardrykkja sl. 8 ár haft álíka halla og Esjan (upp að Steini). Sennilega er þróunin mjög lík á Íslandi en samkvæmt rannsókn sem Matvælastofnun (MAST) lét gera árið 2020, neyttu íslensk ungmenni örvunardrykkja í meira magni en evrópskir jafnaldrar þeirra. Þeir Íslendingar sem gengu inn á bensínstöð í Bandaríkjunum snemma á öldinni muna eflaust eftir úrvalinu af bjór í kæliskápunum, sem mætti flokkast sem menningarsjokk fyrir Íslending sem var vanur að sjá ekki áfengi selt nema af fólki í einkennisbúningum. Í þá daga var oft hægt að telja örvunardrykkina í vöruúrvalinu á fingrum annarrar handar, en nú 20 árum síðar eru sennilega 30-40 tegundir fáanlegar á meðalstórri bandarískri bensínstöð. Menningarsjokkið við að ganga inn á bensínstöð í Bandaríkjunum núna tveimur áratugum seinna er þó oft ennþá mest við að sjá bjórinn, þar sem örvunardrykkjaúrvalið er orðið ekki mikið minna í verslunum í Evrópu og því ekkert merkilegt lengur. Hér er talað um örvunardrykki í tengslum við það sem í daglegu tali myndu kallast orkudrykkir, en vandamálið við það heiti er að flestir „orkudrykkir“ eru snauðir af raunverulegri orku. Þó svo að efnin í þessum drykkjum geti verið skaðleg, sér í lagi börnum og unglingum, þá gilda önnur lög og reglur varðandi söluna á þeim samanborið við áfengi, en í dag er mjög auðvelt fyrir barn að fara í verslun og kaupa sér örvunardrykk. Og það er það sem þau gera. Margar þekktar aukaverkanir og afleiðingar fylgja neyslu á örvandi efnum í of miklum mæli sem finna má í þessum drykkjum (ekki bara koffín) en hjá börnum mætti helst nefna: Kvíða Svefnleysi Hjartavandamál Áhættuhegðun og hegðunarvandamál Það segir sig sjálft að neysla örvandi efna á röngum tíma dags í of miklu magni truflar svefn, og minni svefn þýðir að það þarf meiri örvun til að „rétta af“ ástandið. Það leiðir af sér vítahring neyslu og svefnleysis, sér í lagi þar sem viðkomandi eru sítengdir internetinu (lesist: samfélagsmiðlum) og áreitið þeim tengdum bætist ofan á stressið sem er nú þegar í lífi ungs einstaklings. Heili í manneskju er ekki fullþroska fyrr en um 25 ára aldur og hefur ofneysla á örvandi efnum áhrif á eðlilegan þroska í framheila, sem er hluti heilans sem sér um ákvarðanatöku, athygli og tilfinningastjórnun. Ef kvíðnu barni sem drekkur orkudrykki reglulega tekst að hætta neyslunni eða tekur sér hlé, er nokkuð líklegt að kvíðinn minnki á nokkrum dögum. Það ætti að vera nægur hvati fyrir barn til þess að endurskoða sitt neyslumynstur. Við hjá Lyfjaeftirliti Íslands (Anti-Doping Iceland) tókum fyrir all nokkrum árum neyslu örvunardrykkja inn í fræðsluefni er snýr að lyfjamálum og heilindum í íþróttum. Ein ástæðan fyrir því var sú að niðurstöður rannsóknar sem við létum framkvæma á menntaskólanemum sýndu marktækan mun milli ára á neyslu þessara drykkja hjá þeim hópi í beinum tengslum við íþróttaiðkun. Þannig voru fleiri nemendur að neyta örvunardrykkja vegna íþróttaiðkunar, af ástæðum sem flestir gætu látið sér detta í hug; til að bæta frammistöðu, þ.m.t. íþróttalegan árangur, en án þess að hafa nokkuð fyrir sér í því. Það sem unga íþróttafólkið þekkti þó í flestum tilfellum ekki, voru neikvæð áhrif slíkrar neyslu, sem getur virkað akkúrat öfugt á frammistöðu. Heili þessara ungmenna er ekki fullþroskaður, og svefnleysi, eða slæm gæði svefns, í bland við kvíðavandamál og einbeitingarleysi, getur haft mjög slæm áhrif á íþróttaframmistöðu og frammistöðu í lífinu almennt. Slíkt verður ekki lagað með einni dós í viðbót rétt fyrir íþróttakeppni eða próf í skólanum. Lengd svefns þeirra sem drukku einn eða fleiri drykki daglega var almennt mun styttri en þeirra sem drukku ekki örvunardrykki. Fræðsluerindin okkar voru í upphafi eingöngu fyrir íþróttafólk, t.d. landsliðshópa í íþróttum eða íþróttafélög og einnig voru þau orðin reglulegur viðburður hjá íþróttaakademíum framhaldskólanna. Af þessu leiddi fyrir nokkrum árum að grunnskólar byrjuðu að óska eftir fræðsluerindum, þar sem stjórnendur skólanna töldu þörf á því að ræða sérstaklega við krakkana um þessa drykki. Á undanförnum árum höfum við ferðast um landið og haldið sérstaka fræðslu um örvunardrykki og áhrif samfélagsmiðla á líkamsímynd. Það er mikilvægt að neytendur vara sem fara inn í líkamann, og þá sérstaklega ungmenni, viti hvernig vörurnar virka og hvaða áhrif þær geta haft á líkamann. Tilgangur fræðslunnar er því sá að ungmennin séu upplýst um þetta. Það sem kom mér persónulega mest á óvart eftir samtal við skólastjórnendur var að fræðsla um þessi mál var ekki alls staðar skipulögð og margir höfðu heyrt lítið eða ekkert um þetta áður. Á sama tíma voru börn í 7. bekk að drekka Monster daglega. Neysla örvunardrykkja barna og ungmenna er gríðarstórt lýðheilsumál og mögulega miklu alvarlegra en margir gera sér grein fyrir til lengri tíma litið. Langtímaáhrif ofneyslu barna á örvandi efnum eru óþekkt sbr. hversu nýtt þetta fyrirbæri er. Neysla þessa hóps á örvandi efnum ætti að vera með öllu óþörf en í besta falli er hún áhættulítil í litlu magni. Ég get samt fullyrt að neysla margra ungmenna hér á landi er í takt við þá staðreynd að efnin eru ávanabindandi, þ.e.a.s. neyslan er of mikil hjá stórum hópi og sýna rannsóknir það. Nýlegri gögn úr rannsóknum hérlendis sýna að ungmennum hefur sjaldan eða aldrei liðið verr andlega og á meðan tifar tíminn. Það vill engum líða illa, og börn og unglingar hafa oft ekki þekkinguna eða tækin og tólin til að taka skynsamlegar ákvarðanir fyrir sína heilsu enda er hvorki þekkingin til staðar né heilinn orðinn fullþroska. Sérstaklega ekki í þessu tilfelli þar sem vörurnar eru markaðssettar fyrir þessa aldurshópa. Það er alveg ljóst að örvunardrykkir bæta ekki líðan barna og ungmenna nema einmitt í þann stutta tíma sem efnin eru að virka, en það sem fer upp kemur niður aftur og kannski lengra niður en það var áður (tek það fram að þarna vantar langtímarannsóknir). Þess ber að geta að Lyfjaeftirlit Íslands hefur ekki innheimt eina krónu vegna slíkrar fræðslu fyrir grunnskóla landsins enda er þetta einnig hagsmunamál íþróttahreyfingarinnar, sem er stærsta fjöldahreyfing Íslands og snertir allar fjölskyldur beint eða óbeint. Undanfarin ár hafa smærri hópar innan og utan skóla farið í einstaka átak til að fræða grunnskólanemendur um örvunardrykki en þetta mál er hins vegar miklu stærra en það að nokkrir aðilar geti tilviljunarkennt ferðast um landið í sjálfboðavinnu. Ég ætla þó ekki að gera lítið úr fræðslu innan skólanna sjálfra þar sem ég veit að kennarar og aðrir starfsmenn koma þessu á dagskrá eftir þörfum. Stjórnvöld hafa að mínu mati annaðhvort vanmetið málið stórkostlega eða verið sofandi, og það mætti halda að þeir aðilar sem bera og hafa borið ábyrgð vonist til þess að „þetta reddist“, sem það mun ekki gera. Það sem er verið að reyna að gera er allavega ekki að virka. Í mars á þessu ári var skipaður starfshópur hjá heilbrigðisráðuneytinu sem kallast „starfshópur um nýjar lýðheilsuáskoranir barna og ungmenna“ og er beðið eftir tillögum hópsins og hverjir verða ábyrgðaraðilar í framkvæmd aðgerða þar sem meðal annars verður fjallað um koffíndrykki (örvunardrykki). Það þarf samt ekki að bíða eftir niðurstöðum starfshóps til að sjá það að neysla örvunardrykkja hjá börnum og ungmennum getur haft óafturkræfar afleiðingar. Því seinna sem einstaklingur byrjar að neyta örvunardrykkja því betra. Börn hins vegar, ættu ekki undir neinum kringumstæðum að neita slíkra drykkja. Höfundur er framkvæmdastjóri Lyfjaeftirlits Íslands / Anti-Doping Iceland.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun