Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar 1. júlí 2025 11:00 Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Skoðun Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Sjá meira
Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun