Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar 7. september 2025 12:02 Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) fagnar um þessar mundir fimm ára afmæli. Félagið var stofnað með þá hugsjón að tengja saman fólk með menntun í læsisfræðum og skapa vettvang til að efla þekkingu og umræðu um læsi á Íslandi. Félagið er einnig aðili að evrópskum og alþjóðlegum samtökum læsisfræðinga. Meðal verkefna félagsins er vitundarvakning um málefni sem tengjast læsi. Af nógu er að taka því hugtakið er umfangsmikið. En það jákvæða er að læsi og lestrarfærni er mikið rannsakað efni og margt er vitað. Leiðin að eflingu lestrarfærni er að nýta sér alla þá þekkingu sem hefur skapast með áratuga rannsóknum og það er meðal annars hlutverk læsisfræðinga að miðla þessari þekkingu. Á degi læsis viljum við senda mikilvæg skilaboð um lesskilning og bendum á hve margt fullorðnir í umhverfi hvers barns geta gert til að styðja við skilning barna á textum. Til að útskýra lesskilning er gagnlegt að nota einfalda lestrarlíkanið (Gough og Tunmer, 1986) sem má sjá á myndinni hér að neðan. Færnin að lesa orð margfaldað með málskilningi er það sem þarf til að lesskilningur geti orðið. Margföldun en ekki plús vegna þess að þegar eitthvað er margfaldað með núlli verður útkoman núll. Það er því ekki nóg að búa yfir góðri lestrarfærni eða góðum málskilningi, færni í hvoru tveggja þarf til að lesskilningur verði góður. Hvernig má nýta þessa vitneskju til að styðja við lesskilning barna? Hér koma nokkrir punktar. - Byrjað er að efla málskilning löngu áður en formlegt lestrarnám hefst. Börn sem er mikið talað við og lesið fyrir frá fæðingu öðlast betri skilning og þekkingu á tungumálinu og hafa góða forgjöf þegar þau byrja að læra að lesa. - Börn hlusta áður en þau læra að tala og þau meðtaka þegar fólkið í umhverfi þeirra setur orð á athafnir og það sem ber fyrir augu til dæmis í gönguferðum eða heima. - Að lesa fyrir lítil börn og tala við þau um innihald bókanna eflir málskilning meira en samtal um hversdagslega hluti því orðaforði bóka er alla jafna flóknari og meiri en sá sem við notum til að ræða um daglegar athafnir. - Meðan lesið er fyrir börn ætti samtal um efni textans að eiga sér stað. Þetta hjálpar börnum að hugsa um innihald texta þegar þau fara að lesa sjálf síðar. Samtöl um texta taka mið af því sem er lesið og verða flóknari eftir því sem börn eldast og lesefnið breytist. Samtal gæti til dæmis verið á þessa leið: Af hverju ætli Litla skrímslið segi ekki nei þegar Stóra skrímslið tekur litina? Hefur þér einhvern tíma liðið eins og Fíusól líður núna? Hefðir þú þorað að gera eins og Lína langsokkur? Nú eru vinirnir í vandræðum,hvað skyldu þau gera næst? Þetta er eins og skógurinn í Heiðmörk, manstu þegar við fórum þangað? Manstu eftir lyktinni af trjánum? - Þegar formlegt lestrarnám hefst krefst tæknilegi hluti lestrarfærni mikils tíma, góðrar kennslu og þjálfunar. Á þeim tíma glíma börn við að ná tökum á einföldum texta og það verkefni reynist þeim misjafnlega auðvelt. - Við upphaf lestrarnáms eru textarnir oft mjög auðveldir og innihald þeirra er gjarnan rýrt, enda er markmiðið að þjálfa færni í að lesa úr bókstöfum. Á meðan lesum við flóknari bækur fyrir börnin og höldum áfram að ræða innihaldið. - Eftir því sem börn æfa sig að lesa þyngri og þyngri texta er stutt við lesskilninginn með því að ræða um textann, rétt eins og þegar lesið var fyrir börnin. - Á meðan börn öðlast færni í lestri og ná góðri fimi, felst hlutverk fullorðinna áfram í að styðja við færni í lestri orða og málskilning. En nú er einnig stutt við lesskilning. Hlutverkin hafa nefnilega snúist við, börnin geta lesið textann. Aukin lestrarfærni barna þýðir þó ekki að það eigi að hætta að lesa fyrir þau, það má skiptast á. - Eftir því sem tímanum vindur fram og færni barna vex breytast áskoranirnar og hægt verður að takast á við fjölbreyttari texta og stuðningurinn við lesturinn getur breyst í samveru og samtal um texta sem lesinn er sjálfstætt. Fullorðnir sem eru í leshringjum eða bókaklúbbum lesa sjálfstætt og hittast svo til að ræða málin og eiga góða stund. Bókaklúbbur með barni eða börnum þar sem efni bókar er rætt, jafnvel með spennandi veitingum, gæti kannski verið lestrarhvatningin sem fjölskyldan þarf? Hvers vegna ekki að prófa? Fullorðnir í lífi barna, leggjumst á eitt, styðjum við bæði málskilning og lestrarfærni barna. Til að geta hugsað um innihald texta, skilið hann vel og notið lestrarins þarf bæði að vera til staðar, málskilningur og fimi í lestri orða- lesfimi. Birtingarmynd stuðnings við læsi barna getur verið ólík eftir hvort um foreldra eða kennara á ólíkum skólastigum er að ræða, en allir hafa hlutverk. Bestur árangur næst með samstarfi. Þegar við eflum lestrarfærni barna, opnum við fyrir þeim veröld bóka og aukum þekkingu og skilning á heiminum. Gleðilegan dag læsis! Fyrir hönd Félags læsisfræðinga á Íslandi Heimildir og slóðir til að kynna sér efnið betur Gough, P. B., og Tunmer, W. E. (1986). Decoding, reading, and reading disability. Remedial and Special Education, 7(1), 6–10. https://doi.org/10.1177/074193258600700104 Um lesskilning https://laesisvefurinn.is/ordafordi-og-lesskilningur/lesskilningur/ Um lesfimi https://laesisvefurinn.is/lesfimi/ Dialogic Reading: Having a Conversation about Books | Reading Rockets Höfundur er aðjúnkt á Menntavísindasviði Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Börn og uppeldi Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Sjá meira
Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) fagnar um þessar mundir fimm ára afmæli. Félagið var stofnað með þá hugsjón að tengja saman fólk með menntun í læsisfræðum og skapa vettvang til að efla þekkingu og umræðu um læsi á Íslandi. Félagið er einnig aðili að evrópskum og alþjóðlegum samtökum læsisfræðinga. Meðal verkefna félagsins er vitundarvakning um málefni sem tengjast læsi. Af nógu er að taka því hugtakið er umfangsmikið. En það jákvæða er að læsi og lestrarfærni er mikið rannsakað efni og margt er vitað. Leiðin að eflingu lestrarfærni er að nýta sér alla þá þekkingu sem hefur skapast með áratuga rannsóknum og það er meðal annars hlutverk læsisfræðinga að miðla þessari þekkingu. Á degi læsis viljum við senda mikilvæg skilaboð um lesskilning og bendum á hve margt fullorðnir í umhverfi hvers barns geta gert til að styðja við skilning barna á textum. Til að útskýra lesskilning er gagnlegt að nota einfalda lestrarlíkanið (Gough og Tunmer, 1986) sem má sjá á myndinni hér að neðan. Færnin að lesa orð margfaldað með málskilningi er það sem þarf til að lesskilningur geti orðið. Margföldun en ekki plús vegna þess að þegar eitthvað er margfaldað með núlli verður útkoman núll. Það er því ekki nóg að búa yfir góðri lestrarfærni eða góðum málskilningi, færni í hvoru tveggja þarf til að lesskilningur verði góður. Hvernig má nýta þessa vitneskju til að styðja við lesskilning barna? Hér koma nokkrir punktar. - Byrjað er að efla málskilning löngu áður en formlegt lestrarnám hefst. Börn sem er mikið talað við og lesið fyrir frá fæðingu öðlast betri skilning og þekkingu á tungumálinu og hafa góða forgjöf þegar þau byrja að læra að lesa. - Börn hlusta áður en þau læra að tala og þau meðtaka þegar fólkið í umhverfi þeirra setur orð á athafnir og það sem ber fyrir augu til dæmis í gönguferðum eða heima. - Að lesa fyrir lítil börn og tala við þau um innihald bókanna eflir málskilning meira en samtal um hversdagslega hluti því orðaforði bóka er alla jafna flóknari og meiri en sá sem við notum til að ræða um daglegar athafnir. - Meðan lesið er fyrir börn ætti samtal um efni textans að eiga sér stað. Þetta hjálpar börnum að hugsa um innihald texta þegar þau fara að lesa sjálf síðar. Samtöl um texta taka mið af því sem er lesið og verða flóknari eftir því sem börn eldast og lesefnið breytist. Samtal gæti til dæmis verið á þessa leið: Af hverju ætli Litla skrímslið segi ekki nei þegar Stóra skrímslið tekur litina? Hefur þér einhvern tíma liðið eins og Fíusól líður núna? Hefðir þú þorað að gera eins og Lína langsokkur? Nú eru vinirnir í vandræðum,hvað skyldu þau gera næst? Þetta er eins og skógurinn í Heiðmörk, manstu þegar við fórum þangað? Manstu eftir lyktinni af trjánum? - Þegar formlegt lestrarnám hefst krefst tæknilegi hluti lestrarfærni mikils tíma, góðrar kennslu og þjálfunar. Á þeim tíma glíma börn við að ná tökum á einföldum texta og það verkefni reynist þeim misjafnlega auðvelt. - Við upphaf lestrarnáms eru textarnir oft mjög auðveldir og innihald þeirra er gjarnan rýrt, enda er markmiðið að þjálfa færni í að lesa úr bókstöfum. Á meðan lesum við flóknari bækur fyrir börnin og höldum áfram að ræða innihaldið. - Eftir því sem börn æfa sig að lesa þyngri og þyngri texta er stutt við lesskilninginn með því að ræða um textann, rétt eins og þegar lesið var fyrir börnin. - Á meðan börn öðlast færni í lestri og ná góðri fimi, felst hlutverk fullorðinna áfram í að styðja við færni í lestri orða og málskilning. En nú er einnig stutt við lesskilning. Hlutverkin hafa nefnilega snúist við, börnin geta lesið textann. Aukin lestrarfærni barna þýðir þó ekki að það eigi að hætta að lesa fyrir þau, það má skiptast á. - Eftir því sem tímanum vindur fram og færni barna vex breytast áskoranirnar og hægt verður að takast á við fjölbreyttari texta og stuðningurinn við lesturinn getur breyst í samveru og samtal um texta sem lesinn er sjálfstætt. Fullorðnir sem eru í leshringjum eða bókaklúbbum lesa sjálfstætt og hittast svo til að ræða málin og eiga góða stund. Bókaklúbbur með barni eða börnum þar sem efni bókar er rætt, jafnvel með spennandi veitingum, gæti kannski verið lestrarhvatningin sem fjölskyldan þarf? Hvers vegna ekki að prófa? Fullorðnir í lífi barna, leggjumst á eitt, styðjum við bæði málskilning og lestrarfærni barna. Til að geta hugsað um innihald texta, skilið hann vel og notið lestrarins þarf bæði að vera til staðar, málskilningur og fimi í lestri orða- lesfimi. Birtingarmynd stuðnings við læsi barna getur verið ólík eftir hvort um foreldra eða kennara á ólíkum skólastigum er að ræða, en allir hafa hlutverk. Bestur árangur næst með samstarfi. Þegar við eflum lestrarfærni barna, opnum við fyrir þeim veröld bóka og aukum þekkingu og skilning á heiminum. Gleðilegan dag læsis! Fyrir hönd Félags læsisfræðinga á Íslandi Heimildir og slóðir til að kynna sér efnið betur Gough, P. B., og Tunmer, W. E. (1986). Decoding, reading, and reading disability. Remedial and Special Education, 7(1), 6–10. https://doi.org/10.1177/074193258600700104 Um lesskilning https://laesisvefurinn.is/ordafordi-og-lesskilningur/lesskilningur/ Um lesfimi https://laesisvefurinn.is/lesfimi/ Dialogic Reading: Having a Conversation about Books | Reading Rockets Höfundur er aðjúnkt á Menntavísindasviði Háskóla Íslands.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun