Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson og Hermína Gunnþórsdóttir skrifa 9. september 2025 11:30 Ný aðgerðaáætlun í menntamálum frá mennta- og barnamálaráðuneytinu er metnaðarfullt skjal og vel upp sett. Fyrir árslok 2027 á að hrinda í framkvæmd samtals 21 aðgerð í 111 liðum eða einum slíkum aðgerðalið á viku, að frátöldum sumar- og jólaleyfum. Skjalið er skrifað í samræmi við þingsályktun frá 2021. Í þingsályktuninni eru fimm stoðir: Jöfn tækifæri fyrir alla; Kennsla í fremstu röð; Hæfni fyrir framtíðina; Vellíðan í öndvegi, og Gæði í forgrunni. Í þingsályktuninni eru fimm stoðir: Jöfn tækifæri fyrir alla; Kennsla í fremstu röð; Hæfni fyrir framtíðina; Vellíðan í öndvegi; Gæði í forgrunni. Undir hverri stoð eru fjórar aðgerðir sem síðan er skipt í í tvo til ellefu liði. Þrátt fyrir snotra uppsetningu og góðan frágang olli aðgerðaáætlunin vonbrigðum vegna þess að öllu því sem á að gera er annaðhvort ekkert forgangsraðað eða sú röðun er ósýnileg. Byggt á ólíkum sjónarmiðum Okkur sýnist að áætlunin sé mótuð af tvenns konar áherslum sem takast á: Annars vegar að styrkja PISA-greinarnar, það er læsi, stærðfræði og náttúruvísindi, og hins vegar að stuðla að vellíðan barna, inngildingu og jöfnuði. PISA-áherslan tengist mælingum, gæðum, fagmennsku og framtíðarhæfni með áherslu á mælanlegar stærðir. Vellíðunaráherslan hverfist um jöfnuð, rödd barna og inngildingu. Þetta tvennt hvorki þarf né má vera ósamrýmanlegt. Hvað væri réttast að gera? Samhliða rýni okkar á áætlunina höfum við velt vöngum yfir því hvað væri réttast að gera. Með hliðsjón af bæði niðurstöðum PISA og niðurstöðum rannsókninnar QUINT (Quality in Nordic Teaching) sem sagt er frá í bókinni Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur (Anna Kristín Sigurðardóttir o.fl., 2024), væri best að setja stuðning við kennara í algeran forgang. Ein aðgerð, „4.2 Öflugir kennarar í skólum landsins“, bregður þó ljósi á hvað ráðuneytið telur þurfa að gera til að auka gæði kennslu. Enginn liðanna sex í aðgerðinni tekur mjög nákvæmlega á málinu en þrír eru þýðingarmestir: Aðgerðaliðurinn „Efla starfsþróun kennara á lykilsviðum náms og kennslu“ (4.2.3) er mikilvægur en vekur spurninguna um hver þessi lykilsvið séu. Aðgerðaliðurinn „Vinna í samstarfi við háskólasamfélagið, rekstraraðila skóla og hagsmunaaðila að hagnýtingu menntarannsókna til að þróa og efla gæði kennsluhátta“ (4.2.1) er þýðingarmikill sem stoðaðgerð. Aðgerðaliðurinn „Þróa og innleiða árangursríkar starfs- og kennsluaðferðir sem stuðla að inngildandi skólastarfi með virkri ráðgjöf og þjónustu á landsvísu“ (4.2.6) er einnig brýnt verkefni. Við óttumst nokkuð að aðgerðirnar til að styðja kennsluna og kennarana kikni undan fargi rúmlega 100 annarra aðgerðaliða. Því er ástæða til að óttast að námsárangur, hvorki sá sem er mældur á PISA, né annar árangur muni verða betri fyrir tilstuðlan þessarar áætlunar. Hvað fólst í PISA og QUINT? Í PISA er áhersla á læsi, stærðfræði og náttúruvísindi. Í PISA 2022 mældist hæfni íslenskra grunnskólabarna lakari en meðaltal OECD í stærðfræði, læsi og náttúrufræði (Mennta- og barnamálaráðuneytið, 2025a, bls. 10). Árangur íslenskra 15 ára nemenda hefur mælst lakari með árunum, eins og þekkt er. QUINT-rannsóknin fólst meðal annars í því að greina myndupptökur úr kennslustofum í tíu 8. bekkjardeildum árið 2019 í jafnmörgum skólum út frá sérstökum matsramma um gæði kennslu sem nefnist PLATO. Þessu er nánar lýst í bókinni Gæði kennslu – námstækifæri fyrir alla nemendur (Anna Kristín Sigurðardóttir o.fl., 2025). Meðal annars leiddi QUINT-rannsóknin í ljós að hátt hlutfall myndskeiða reyndist vera á lægri enda kvarðans um gæðaviðmið hvað varðar kennslufræðilega þætti, það er faglegar kröfur, stigskiptan stuðning og framsetningu og notkun námsefnis. Rannsakendurnir álykta að skýr tækifæri felist í því að auka vitsmunalega áskorun til nemenda, þvert á námsgreinarnar þrjár sem voru skoðaðar (Jóhann Örn Sigurjónsson o.fl., 2025). Lokaorð Við höfum ekki trú á öðru en unnið verði af heilindum að sérhverri aðgerð í áætluninni því að aðrir liðir eru ekki óþarfir – nema þau 20% aðgerðaliða sem eru sjálfsagðir hlutir í skólastarfi, án þess að lýsa inntaki þeirra sem sérstökum aðgerðum. Við áréttum að stuðningur við kennara verði settur í forgang og aðrar aðgerðir ekki látnar þvælast fyrir þeirri vinnu. Ingólfur Ásgeir Jóhannesson er fyrrverandi prófessor við Háskóla Íslands og Háskólann á Akureyri. Hermína Gunnþórsdóttir er prófessor við Háskólann á Akureyri. (Þessi grein er byggð að hluta á lengri grein sem birtist í tímaritinu Skólaþráðum.) Heimildir sem vísað er til Anna Kristín Sigurðardóttir, Hermína Gunnþórsdóttir og Rúnar Sigþórsson (ritstjórar). (2025). Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur. Háskólaútgáfan. Ingólfur Ásgeir Jóhannesson og Hermína Gunnþórsdóttir. (2025). Safn sundurleitra aðgerða: Önnur aðgerðaáætlun í menntamálum. Skólaþræðir. https://skolathraedir.is/2025/09/07/safn-sundurleitra-adgerda-onnur-adgerdaaaetlun-i-menntamalum/ Jóhann Örn Sigurjónsson, Berglind Gísladóttir og Anna Kristín Sigurðardóttir. (2025). Í Anna Kristín Sigurðardóttir, Hermína Gunnþórsdóttir og Rúnar Sigþórsson (ritstjórar), Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur (bls. 33–59). Háskólaútgáfan. Mennta- og barnamálaráðneytið. (2025a). Menntastefna 2030. Önnur aðgerðaáætlun 2025–2027. https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/MRN/Menntastefna-2030-Onnur-adgerdaaaetlun-2025-2027.pdf Þingsályktun um menntastefnu fyrir árin 2021–2030 nr 16/151. https://www.althingi.is/altext/151/s/1111.html Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Ný aðgerðaáætlun í menntamálum frá mennta- og barnamálaráðuneytinu er metnaðarfullt skjal og vel upp sett. Fyrir árslok 2027 á að hrinda í framkvæmd samtals 21 aðgerð í 111 liðum eða einum slíkum aðgerðalið á viku, að frátöldum sumar- og jólaleyfum. Skjalið er skrifað í samræmi við þingsályktun frá 2021. Í þingsályktuninni eru fimm stoðir: Jöfn tækifæri fyrir alla; Kennsla í fremstu röð; Hæfni fyrir framtíðina; Vellíðan í öndvegi, og Gæði í forgrunni. Í þingsályktuninni eru fimm stoðir: Jöfn tækifæri fyrir alla; Kennsla í fremstu röð; Hæfni fyrir framtíðina; Vellíðan í öndvegi; Gæði í forgrunni. Undir hverri stoð eru fjórar aðgerðir sem síðan er skipt í í tvo til ellefu liði. Þrátt fyrir snotra uppsetningu og góðan frágang olli aðgerðaáætlunin vonbrigðum vegna þess að öllu því sem á að gera er annaðhvort ekkert forgangsraðað eða sú röðun er ósýnileg. Byggt á ólíkum sjónarmiðum Okkur sýnist að áætlunin sé mótuð af tvenns konar áherslum sem takast á: Annars vegar að styrkja PISA-greinarnar, það er læsi, stærðfræði og náttúruvísindi, og hins vegar að stuðla að vellíðan barna, inngildingu og jöfnuði. PISA-áherslan tengist mælingum, gæðum, fagmennsku og framtíðarhæfni með áherslu á mælanlegar stærðir. Vellíðunaráherslan hverfist um jöfnuð, rödd barna og inngildingu. Þetta tvennt hvorki þarf né má vera ósamrýmanlegt. Hvað væri réttast að gera? Samhliða rýni okkar á áætlunina höfum við velt vöngum yfir því hvað væri réttast að gera. Með hliðsjón af bæði niðurstöðum PISA og niðurstöðum rannsókninnar QUINT (Quality in Nordic Teaching) sem sagt er frá í bókinni Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur (Anna Kristín Sigurðardóttir o.fl., 2024), væri best að setja stuðning við kennara í algeran forgang. Ein aðgerð, „4.2 Öflugir kennarar í skólum landsins“, bregður þó ljósi á hvað ráðuneytið telur þurfa að gera til að auka gæði kennslu. Enginn liðanna sex í aðgerðinni tekur mjög nákvæmlega á málinu en þrír eru þýðingarmestir: Aðgerðaliðurinn „Efla starfsþróun kennara á lykilsviðum náms og kennslu“ (4.2.3) er mikilvægur en vekur spurninguna um hver þessi lykilsvið séu. Aðgerðaliðurinn „Vinna í samstarfi við háskólasamfélagið, rekstraraðila skóla og hagsmunaaðila að hagnýtingu menntarannsókna til að þróa og efla gæði kennsluhátta“ (4.2.1) er þýðingarmikill sem stoðaðgerð. Aðgerðaliðurinn „Þróa og innleiða árangursríkar starfs- og kennsluaðferðir sem stuðla að inngildandi skólastarfi með virkri ráðgjöf og þjónustu á landsvísu“ (4.2.6) er einnig brýnt verkefni. Við óttumst nokkuð að aðgerðirnar til að styðja kennsluna og kennarana kikni undan fargi rúmlega 100 annarra aðgerðaliða. Því er ástæða til að óttast að námsárangur, hvorki sá sem er mældur á PISA, né annar árangur muni verða betri fyrir tilstuðlan þessarar áætlunar. Hvað fólst í PISA og QUINT? Í PISA er áhersla á læsi, stærðfræði og náttúruvísindi. Í PISA 2022 mældist hæfni íslenskra grunnskólabarna lakari en meðaltal OECD í stærðfræði, læsi og náttúrufræði (Mennta- og barnamálaráðuneytið, 2025a, bls. 10). Árangur íslenskra 15 ára nemenda hefur mælst lakari með árunum, eins og þekkt er. QUINT-rannsóknin fólst meðal annars í því að greina myndupptökur úr kennslustofum í tíu 8. bekkjardeildum árið 2019 í jafnmörgum skólum út frá sérstökum matsramma um gæði kennslu sem nefnist PLATO. Þessu er nánar lýst í bókinni Gæði kennslu – námstækifæri fyrir alla nemendur (Anna Kristín Sigurðardóttir o.fl., 2025). Meðal annars leiddi QUINT-rannsóknin í ljós að hátt hlutfall myndskeiða reyndist vera á lægri enda kvarðans um gæðaviðmið hvað varðar kennslufræðilega þætti, það er faglegar kröfur, stigskiptan stuðning og framsetningu og notkun námsefnis. Rannsakendurnir álykta að skýr tækifæri felist í því að auka vitsmunalega áskorun til nemenda, þvert á námsgreinarnar þrjár sem voru skoðaðar (Jóhann Örn Sigurjónsson o.fl., 2025). Lokaorð Við höfum ekki trú á öðru en unnið verði af heilindum að sérhverri aðgerð í áætluninni því að aðrir liðir eru ekki óþarfir – nema þau 20% aðgerðaliða sem eru sjálfsagðir hlutir í skólastarfi, án þess að lýsa inntaki þeirra sem sérstökum aðgerðum. Við áréttum að stuðningur við kennara verði settur í forgang og aðrar aðgerðir ekki látnar þvælast fyrir þeirri vinnu. Ingólfur Ásgeir Jóhannesson er fyrrverandi prófessor við Háskóla Íslands og Háskólann á Akureyri. Hermína Gunnþórsdóttir er prófessor við Háskólann á Akureyri. (Þessi grein er byggð að hluta á lengri grein sem birtist í tímaritinu Skólaþráðum.) Heimildir sem vísað er til Anna Kristín Sigurðardóttir, Hermína Gunnþórsdóttir og Rúnar Sigþórsson (ritstjórar). (2025). Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur. Háskólaútgáfan. Ingólfur Ásgeir Jóhannesson og Hermína Gunnþórsdóttir. (2025). Safn sundurleitra aðgerða: Önnur aðgerðaáætlun í menntamálum. Skólaþræðir. https://skolathraedir.is/2025/09/07/safn-sundurleitra-adgerda-onnur-adgerdaaaetlun-i-menntamalum/ Jóhann Örn Sigurjónsson, Berglind Gísladóttir og Anna Kristín Sigurðardóttir. (2025). Í Anna Kristín Sigurðardóttir, Hermína Gunnþórsdóttir og Rúnar Sigþórsson (ritstjórar), Gæði kennslu. Námstækifæri fyrir alla nemendur (bls. 33–59). Háskólaútgáfan. Mennta- og barnamálaráðneytið. (2025a). Menntastefna 2030. Önnur aðgerðaáætlun 2025–2027. https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/MRN/Menntastefna-2030-Onnur-adgerdaaaetlun-2025-2027.pdf Þingsályktun um menntastefnu fyrir árin 2021–2030 nr 16/151. https://www.althingi.is/altext/151/s/1111.html
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun