Skoðun

Að þekkja sín tak­mörk

Heiðar Guðjónsson skrifar

Í síðustu viku var haldið upp á 10 ára afmæli samninga íslenska ríkisins við erlenda kröfuhafa föllnu bankanna. Það var þörf upprifjun enda gjörbreyttist staða Íslands til hins betra eftir það. Ríkissjóður fékk um 1400 milljarða frá erlendum kröfuhöfum sem var mesti búhnykkur í sögu landsins og gerði það að verkum að erlend skuldastaða landsins gjörbreyttist og hafði ekki verið betri frá stofnun lýðveldis. Það sem kom á óvart við þessi tímamót var að fyrrverandi bankastjóri Seðlabankans, Már Guðmundsson, fór að tjá sig um samningana.

Már Guðmundsson var skipaður af Jóhönnustjórninni í embætti bankastjóra Seðlabankans 20. ágúst árið 2009. Þá stóð deilan um IceSave sem hæst. Gengið var til þjóðaratkvæðagreiðslu um IceSave samningana 6. mars 2010 eftir að forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, hafði neitað að skrifa undir lögin. Þar voru þeir felldir af almenningi með 93% atkvæða.

Næst er farið af stað með aðra samninga og þeir bornir undir þjóðina 9. apríl 2011. En þá hafði lögfræðingurinn Lee C. Buchheit bæst í hóp íslensku samninganefndarinnar. Ég stóð að komu Buchheit til Íslands í desember 2008 og kynnti hann fyrir ráðuneytum fjármála, viðskipta og utanríkismála. Ég kynntist lögmannsstofu Buchheit, Cleary Gottlieb, árið 2000 en þeir voru aðallögmenn fyrirtækisins sem ég tók þátt í að stofna í New York. Í aðraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar, 1. febrúar, gaf Seðlabanki Íslands undir stjórn Más Guðmundssonar út hið dæmalausa rit “Hvað skuldar þjóðin”. Þar var vitnað í tölur frá slitabúum föllnu bankanna, sem voru eign kröfuhafa, að hrein skuldastaða við útlönd yrði í kringum 26% af þjóðarframleiðslu[1]. Það fráleita mat byggði á því að kröfuhafar væru 75% innlendir og 25% erlendir[2]. Þetta rit var gefið út til að reyna að sannfæra þjóðina um að undirliggjandi staða væri sterk, rétt fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu um IceSave. Það er ótrúlegt að Seðlabanki skuli taka tölur frá hagsmunaaðilum og viðsemjundum ríkisins bókstaflega. Niðurstaða ritsins var því sú að Ísland væri ekki í hættu varðandi uppgjör við kröfuhafa á þeirra forsendum!

Sannleikurinn var sá að hrein skuldastaða við útlönd var nær 100% af þjóðarframleiðslu og almenningur hefði verið settur á guð og gaddinn ef samningar hefðu byggt á hinu ranga mati Más Guðmundssonar. Íslendingar hefðu lent í gríðarlegum gjaldeyrisvanda. Enda voru erlendir kröfuhafar um 90% af kröfuhöfum, en ekki 25% einsog ritið mat ranglega.

Sem betur fer hafnaði almenningur einnig IceSave samningunum í seinni þjóðaratkvæðagreiðslunni. En þá er afglöpum Seðlabankans ekki lokið, því eftir stóðu samningar við kröfuhafa föllnu bankanna.

Í september 2012 gefur Seðlabankinn út “Valkosti Ísland í gjaldeyrismálum”. Þá var gengi krónunnar erlendis í kringum 240 á móti evru (aflandskrónur) en Seðlabankinn mat að hægt væri að opna á gjaldeyrisstreymi til kröfuhafa á bilinu 135-155. Þar var Seðlabankinn að gefa kröfuhöfum væntingar um samninga sem voru algerlega andstæðir hagsmunum almennings. Í sama mánuði gaf Seðlabankinn kröfuhöfum undanþágu frá gjaldeyrishöftum, sem allur almenningur og fyrirtæki í landinu voru undir, uppá 300 milljarða króna. Seðlabankinn setti sig ekki uppá móti því að hærri fjárhæðir rynnu til kröfuhafa út árið 2012. Ég hafði varað við því að almenningur yrði látinn mæta afgangi og kröfuhafar settir í forgang í upphafi ársins 2012 í grein sem heitir “Hrunið 2016”. Þar sagði ég að jafnræðis yrði að gæta og Íslendingar gætu ekki verið gestir í eigin landi.

Það skipti miklu máli að svokallað “Júpíter minnisblað”, sem samið var af sérfræðingum á fjármálamarkði, kom fram um sumarið 2012 sem sýndi að staða landsins væri allt önnur en Seðlabankinn hafði metið. Með þessu var því forðað að skrifað væri undir nauðasamninga haustið 2012. Ég átti sjálfur fundi með Alþjóða gjaldeyrissjóðnum (AGS) í Washington haustið 2012 og aðrir áttu fundi með þeim á svipuðum tíma til að sýna að mat Seðlabankans á erlendri stöðu þjóðarbúsins væri kolrangt. AGS var í erfiðri stöðu því sjóðurinn hafði treyst á talnaefni frá Seðlabanka Íslands. Að lokum var samningum við kröfuhafa afstýrt árið 2012.

Í grein sem ég skrifaði 2. mars 2013 “Erlendir kröfuhafar mega ekki ráða ferðinni” held ég því fram að öllu máli skipti að fá aðila utan kerfisins til að ganga í að semja við kröfuhafa. Aðkoma Lee C. Buchheit hafði sýnt fram á það í IceSave og eftir alþingiskosningar í lok apríl fór ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar fram í að skipa óháða nefnd utanaðkomandi sérfræðinga. Það leiddi af sér þá frábæru útkomu sem er fullt tilefni til að halda uppá.

Að Már Guðmundsson sé núna að reyna að halda því fram að losun hafta hjá Seðlabankanum hafi verið stóra málið í þessu samhengi er í samræmi við annað hjá honum. Hann skildi aldrei undirliggjandi vanda og stefndi þjóðarbúinu í stórhættu með störfum sínum. Guði sé lof að fengnir voru utanaðkomandi aðilar til að leiðbeina ríkisstjórninni í þessum efnum.

Höfundur er hagfræðingur og fjárfestir.


[1]„Hvað skuldar þjóðin“, Seðlabanki Íslands, 1. febrúar 2011. Bls. 33, „..hrein skuld aðeins á bilinu 18-38%..“

[2] “Hvað skuldar þjóðin“, Seðlabanki Íslands, 1. febrúar 2011. Bls. 20, „Samkvæmt athugun sem gerð var hjá þrotabúum eignarhaldsfélaga eiga innlendir aðilar um 75% krafnanna en erlendir um 25%, eins og kemur fram á mynd III-4.25”




Skoðun

Sjá meira


×