Ótvíræður árangur Steingrímur J. Sigfússon skrifar 9. desember 2011 06:00 Ánægjulegt er að nú sér senn fyrir endann á gríðarlega erfiðum árum í rekstri ríkissjóðs Íslands. Á sama tíma berast okkur fréttir um baráttu ríkisstjórna í fjölmörgum ríkjum heimsins fyrir því að koma erfiðum og í senn mikilvægum aðgerðum á sviði ríkisfjármála í framkvæmd. Þessar ríkisstjórnir eru nú margar hverjar í svipaðri stöðu og núverandi ríkisstjórn var í þegar hún tók við í byrjun febrúar 2009 þó mér sé til efs að nánast nokkrar þeirra hafa þurft að glíma við viðlíka aðstæður og komu upp hér á landi. Með fjárlögum ársins 2012 sem Alþingi samþykkti í vikunni var stigið mikilvægt skref að hallalausum ríkisrekstri. Gera fjárlögin ráð fyrir rúmlega 20 milljarða króna halla eða 1,16% af vergri landsframleiðslu. Hallinn á næsta ári verður því tífalt minni en hann var þegar núverandi ríkisstjórn tók við ríkisfjármálunum. Árið 2008 var hann 216 milljarðar, 140 árið 2009, 120 árið 2010 og 46 á þessu ári. Þessi þróun sýnir þann árangur sem náðst hefur og hversu stutt er í að ríkisfjármálin verði kominn á sjálfbæran grunn. Umbyltingin hefur þó ekki orðið án fórna því ríkisstjórnin hefur þurft grípa til mikilla aðhalds- og tekjuöflunaraðgerða sem reynt hafa á almenning í landinu. Launa- og bótahækkanirSá mikli árangur sem þegar hefur náðst við að ná niður fjárlagahallanum hafa meðal annars skapað nægilegt svigrúm til að mæta útgjöldum vegna tímabærra kjarabóta. Síðastliðið vor náðist samkomulag á vinnumarkaði um talsverðar launahækkanir næstu árin. Hafa þær umtalsverðan kostnaðarauka í för með sér fyrir ríkið vegna hækkana hjá opinberum starfsmönnum auk verulegra hækkana til almannatrygginga- og atvinnuleysisbóta. Fjárlög 2012 gera ráð fyrir að kostnaður ríkissjóðs við þessar hækkanir og verðlags- og gengisuppfærslur nemi 26,8 milljörðum króna. Samhliða samkomulagi við aðila vinnumarkaðarins var ráðist í umtalsverðar hækkanir á lífeyri, örorku- og atvinnuleysisbótum. Þannig hækkaði grunnlífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót, tekjutrygging og heimilisuppbót um 8,1% frá 1. júní 2011. Með því hækkaði lágmarkstrygging þeirra sem hafa engar tekjur aðrar en bætur almannatrygginga um 12.000 krónur. Grunnatvinnuleysisbætur hækkuðu einnig um 12.000 krónur í tæpar 162.000 krónur á mánuði. Til viðbótar þessum bótaflokkum var ráðist í hækkanir á endurhæfingarlífeyri, barnalífeyri, uppbót á lífeyri og sérstakri uppbót til framfærslu, vasapeningum og örorkustyrk um 8,1%. Sama máli gegnir um mæðra- og feðralaun, umönnunargreiðslur, maka- og umönnunarbætur, barnalífeyri vegna menntunar, dánarbætur, foreldragreiðslur, fæðingarstyrk og ættleiðingarstyrki. Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir áframhaldandi hækkunum á alla þessa flokka þ.m.t. laun umfram verðlagsþróun þannig að sú kaupmáttaraukning sem hófst með þessum aðgerðum heldur áfram, ekki síst sökum þess að persónufrádráttur verður nú að fullu verðtryggður. Til viðbótar þessu má loks geta að fjárlög 2012 gera áfram ráð fyrir útgreiðslu vaxtabóta upp á 18 milljarða króna. Ýmsir hafa spurt hvers vegna ekki sé gengið enn lengra í fyrrgreindum hækkunum en vart verður séð annað en allt það svigrúm sem ríkisstjórninni hefur tekist að skapa þrátt fyrir fordæmalausar aðstæður í ríkisfjármálum hafi verið nýtt til þessa. Þá ber að hafa í huga að ríkisstjórnir fyrri tíma og við auðveldari efnahagsaðstæður hafa ekki treyst sér til viðlíka hækkana í þessum efnum. Varðstaða um velferðarkerfiðRíkisstjórnin, og reyndar Alþingi allt, hefur lagt ríka áherslu á að verja velferðarsamfélagið í gegnum þessa erfiðu tíma. Við vinnslu fjárlagafrumvarps ársins 2012 var, eins og undanfarin ár, forgangsraðað í þágu velferðar og almannaþjónustu og aðferðafræði sem felur í sér flatan niðurskurð útgjalda ekki viðhöfð. Viðmið um samdrátt í útgjöldum voru 3% í almennum rekstri og stjórnsýslu, en 1,5% í velferðarmálum, s.s. heilbrigðisþjónustu, skólamálum, löggæslu, bótakerfum og sjúkratryggingum. Við meðferð Alþingis á frumvarpinu var ákveðið að ganga enn lengra í þessa átt og var dregið úr aðhaldskröfu á heilbrigðiskerfið sérstaklega líkt og gert var árið 2010. Hefur ríkt pólitísk samstaða um að sé þess kostur að draga enn frekar úr aðhaldskröfu á velferðarliði sé það fyrst gert á sviði heilbrigðismála. Sterkur efnahagsbatiEftir efnahagshrunið og nú síðustu misserin hefur enginn hörgull verið á spámönnum sem hrópa hátt um að allt muni eða sé að fara á versta veg. Oft eru þetta þeir sömu og lokuðu augum og eyrum fyrir öllum viðvörunarmerkjum fyrir hrun. Var því meðal annars spáð að með samþykki fjárlagafrumvarps yfirstandandi árs myndi kreppan dýpka með tilheyrandi skelfingu fyrir hið opinbera, heimili og fyrirtæki. Sem betur fer hefur sú spá ekki ræst fremur en margar aðrar í þessa veru. Um það vitna nýjustu tölur Hagstofunnar sem kynntar voru í vikunni. Efnahagsbatinn á fyrstu níu mánuðum ársins var sterkari en bjartsýnustu greiningaraðilar þorðu að spá. Í nóvember á síðasta ári var gert ráð fyrir hagvexti upp á 2% fyrir árið 2011 en nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að hann hafi orðið 3,7% á fyrstu níu mánuðum ársins. Á milli annars og þriðja ársfjórðungs er vöxturinn nær ævintýralegur eða upp á 4,7%. Til að setja þessa tölu í samhengi þá er vöxturinn á þriðja ársfjórðungi innan ríkja ESB að meðaltali 0,3% og mesti hagvöxtur meðal þeirra mældist hjá Rúmeníu upp á 1,8%. Efniviður heimsendaspámanna til að berja í landsmenn bölmóðinn, svartsýni og sundurlyndi fer sífellt minnkandi. Á aðeins þremur árum hefur Ísland endurheimt efnahagslegt sjálfstæði sitt eftir hrunið 2008 og stefnir markvisst í átt að hallalausum ríkisbúskap og traustari forsendum fyrir sjálfbærum vexti efnahagslífsins. Því ber að fagna um leið og rétt og skylt er að viðurkenna að mörg erfið verkefni bíða engu að síður úrlausnar. Við erum sannanlega á réttri leið en ekki komin alla leið í mark. Við þurfum að örva fjárfestingu og ná niður atvinnuleysi, gera fjármál ríkis og sveitarfélaga betur og að fullu sjálfbær, treysta forsendur velferðarsamfélagsins til framtíðar litið eins og efni frekast leyfa, hlúa að umhverfinu og okkur sjálfum. En, eftir það sem á undan er gengið er okkur engin vorkunn að klára þau verkefni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Steingrímur J. Sigfússon Mest lesið Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun Björn veit að þekking þrífst í samfélagi, ekki í einangrun Magnea Rut Gunnarsdóttir Skoðun Við erum ekki Rússland Sigmar Guðmundsson Skoðun Kjöt og krabbamein Hulda María Einarsdóttir,Jórunn Atladóttir,Sigurdís Haraldsdóttir Skoðun Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Rektorskjör HÍ Soffía Auður Birgisdóttir Skoðun Silja Bára - öflugur málsvari sjálfbærni og loftslagsmála Íris Lind Sæmundsdóttir Skoðun Evrópusambandið og upplýsingalæsi Ægir Örn Arnarson Skoðun Af hverju veljum við Silju Báru? Auður Birna Stefánsdóttir,Pia Hansson Skoðun Íslendingar eru dónalegir, óhófsamir, þjófóttir villimenn Sif Sigmarsdóttir Fastir pennar Skoðun Skoðun Fjarkönnun og sjálfstæði þjóðar Karl Arnar Arnarson skrifar Skoðun Virðisaukaskattur og sveitarfélög – ekki er allt sem sýnist Helgi Már Jósepsson,Tina Paic skrifar Skoðun Græðgin, vísindin og spilakassarnir Kristján Jónasson,Alma Hafsteinsdóttir,Steinn Guðmundsson,Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Kjöt og krabbamein Hulda María Einarsdóttir,Jórunn Atladóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Rektorskjör HÍ Soffía Auður Birgisdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir háskólanema í rektorskjöri Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Evrópusambandið og upplýsingalæsi Ægir Örn Arnarson skrifar Skoðun Björn veit að þekking þrífst í samfélagi, ekki í einangrun Magnea Rut Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára - öflugur málsvari sjálfbærni og loftslagsmála Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju veljum við Silju Báru? Auður Birna Stefánsdóttir,Pia Hansson skrifar Skoðun Við erum ekki Rússland Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Sjá meira
Ánægjulegt er að nú sér senn fyrir endann á gríðarlega erfiðum árum í rekstri ríkissjóðs Íslands. Á sama tíma berast okkur fréttir um baráttu ríkisstjórna í fjölmörgum ríkjum heimsins fyrir því að koma erfiðum og í senn mikilvægum aðgerðum á sviði ríkisfjármála í framkvæmd. Þessar ríkisstjórnir eru nú margar hverjar í svipaðri stöðu og núverandi ríkisstjórn var í þegar hún tók við í byrjun febrúar 2009 þó mér sé til efs að nánast nokkrar þeirra hafa þurft að glíma við viðlíka aðstæður og komu upp hér á landi. Með fjárlögum ársins 2012 sem Alþingi samþykkti í vikunni var stigið mikilvægt skref að hallalausum ríkisrekstri. Gera fjárlögin ráð fyrir rúmlega 20 milljarða króna halla eða 1,16% af vergri landsframleiðslu. Hallinn á næsta ári verður því tífalt minni en hann var þegar núverandi ríkisstjórn tók við ríkisfjármálunum. Árið 2008 var hann 216 milljarðar, 140 árið 2009, 120 árið 2010 og 46 á þessu ári. Þessi þróun sýnir þann árangur sem náðst hefur og hversu stutt er í að ríkisfjármálin verði kominn á sjálfbæran grunn. Umbyltingin hefur þó ekki orðið án fórna því ríkisstjórnin hefur þurft grípa til mikilla aðhalds- og tekjuöflunaraðgerða sem reynt hafa á almenning í landinu. Launa- og bótahækkanirSá mikli árangur sem þegar hefur náðst við að ná niður fjárlagahallanum hafa meðal annars skapað nægilegt svigrúm til að mæta útgjöldum vegna tímabærra kjarabóta. Síðastliðið vor náðist samkomulag á vinnumarkaði um talsverðar launahækkanir næstu árin. Hafa þær umtalsverðan kostnaðarauka í för með sér fyrir ríkið vegna hækkana hjá opinberum starfsmönnum auk verulegra hækkana til almannatrygginga- og atvinnuleysisbóta. Fjárlög 2012 gera ráð fyrir að kostnaður ríkissjóðs við þessar hækkanir og verðlags- og gengisuppfærslur nemi 26,8 milljörðum króna. Samhliða samkomulagi við aðila vinnumarkaðarins var ráðist í umtalsverðar hækkanir á lífeyri, örorku- og atvinnuleysisbótum. Þannig hækkaði grunnlífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót, tekjutrygging og heimilisuppbót um 8,1% frá 1. júní 2011. Með því hækkaði lágmarkstrygging þeirra sem hafa engar tekjur aðrar en bætur almannatrygginga um 12.000 krónur. Grunnatvinnuleysisbætur hækkuðu einnig um 12.000 krónur í tæpar 162.000 krónur á mánuði. Til viðbótar þessum bótaflokkum var ráðist í hækkanir á endurhæfingarlífeyri, barnalífeyri, uppbót á lífeyri og sérstakri uppbót til framfærslu, vasapeningum og örorkustyrk um 8,1%. Sama máli gegnir um mæðra- og feðralaun, umönnunargreiðslur, maka- og umönnunarbætur, barnalífeyri vegna menntunar, dánarbætur, foreldragreiðslur, fæðingarstyrk og ættleiðingarstyrki. Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir áframhaldandi hækkunum á alla þessa flokka þ.m.t. laun umfram verðlagsþróun þannig að sú kaupmáttaraukning sem hófst með þessum aðgerðum heldur áfram, ekki síst sökum þess að persónufrádráttur verður nú að fullu verðtryggður. Til viðbótar þessu má loks geta að fjárlög 2012 gera áfram ráð fyrir útgreiðslu vaxtabóta upp á 18 milljarða króna. Ýmsir hafa spurt hvers vegna ekki sé gengið enn lengra í fyrrgreindum hækkunum en vart verður séð annað en allt það svigrúm sem ríkisstjórninni hefur tekist að skapa þrátt fyrir fordæmalausar aðstæður í ríkisfjármálum hafi verið nýtt til þessa. Þá ber að hafa í huga að ríkisstjórnir fyrri tíma og við auðveldari efnahagsaðstæður hafa ekki treyst sér til viðlíka hækkana í þessum efnum. Varðstaða um velferðarkerfiðRíkisstjórnin, og reyndar Alþingi allt, hefur lagt ríka áherslu á að verja velferðarsamfélagið í gegnum þessa erfiðu tíma. Við vinnslu fjárlagafrumvarps ársins 2012 var, eins og undanfarin ár, forgangsraðað í þágu velferðar og almannaþjónustu og aðferðafræði sem felur í sér flatan niðurskurð útgjalda ekki viðhöfð. Viðmið um samdrátt í útgjöldum voru 3% í almennum rekstri og stjórnsýslu, en 1,5% í velferðarmálum, s.s. heilbrigðisþjónustu, skólamálum, löggæslu, bótakerfum og sjúkratryggingum. Við meðferð Alþingis á frumvarpinu var ákveðið að ganga enn lengra í þessa átt og var dregið úr aðhaldskröfu á heilbrigðiskerfið sérstaklega líkt og gert var árið 2010. Hefur ríkt pólitísk samstaða um að sé þess kostur að draga enn frekar úr aðhaldskröfu á velferðarliði sé það fyrst gert á sviði heilbrigðismála. Sterkur efnahagsbatiEftir efnahagshrunið og nú síðustu misserin hefur enginn hörgull verið á spámönnum sem hrópa hátt um að allt muni eða sé að fara á versta veg. Oft eru þetta þeir sömu og lokuðu augum og eyrum fyrir öllum viðvörunarmerkjum fyrir hrun. Var því meðal annars spáð að með samþykki fjárlagafrumvarps yfirstandandi árs myndi kreppan dýpka með tilheyrandi skelfingu fyrir hið opinbera, heimili og fyrirtæki. Sem betur fer hefur sú spá ekki ræst fremur en margar aðrar í þessa veru. Um það vitna nýjustu tölur Hagstofunnar sem kynntar voru í vikunni. Efnahagsbatinn á fyrstu níu mánuðum ársins var sterkari en bjartsýnustu greiningaraðilar þorðu að spá. Í nóvember á síðasta ári var gert ráð fyrir hagvexti upp á 2% fyrir árið 2011 en nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að hann hafi orðið 3,7% á fyrstu níu mánuðum ársins. Á milli annars og þriðja ársfjórðungs er vöxturinn nær ævintýralegur eða upp á 4,7%. Til að setja þessa tölu í samhengi þá er vöxturinn á þriðja ársfjórðungi innan ríkja ESB að meðaltali 0,3% og mesti hagvöxtur meðal þeirra mældist hjá Rúmeníu upp á 1,8%. Efniviður heimsendaspámanna til að berja í landsmenn bölmóðinn, svartsýni og sundurlyndi fer sífellt minnkandi. Á aðeins þremur árum hefur Ísland endurheimt efnahagslegt sjálfstæði sitt eftir hrunið 2008 og stefnir markvisst í átt að hallalausum ríkisbúskap og traustari forsendum fyrir sjálfbærum vexti efnahagslífsins. Því ber að fagna um leið og rétt og skylt er að viðurkenna að mörg erfið verkefni bíða engu að síður úrlausnar. Við erum sannanlega á réttri leið en ekki komin alla leið í mark. Við þurfum að örva fjárfestingu og ná niður atvinnuleysi, gera fjármál ríkis og sveitarfélaga betur og að fullu sjálfbær, treysta forsendur velferðarsamfélagsins til framtíðar litið eins og efni frekast leyfa, hlúa að umhverfinu og okkur sjálfum. En, eftir það sem á undan er gengið er okkur engin vorkunn að klára þau verkefni.
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Virðisaukaskattur og sveitarfélög – ekki er allt sem sýnist Helgi Már Jósepsson,Tina Paic skrifar
Skoðun Græðgin, vísindin og spilakassarnir Kristján Jónasson,Alma Hafsteinsdóttir,Steinn Guðmundsson,Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar
Skoðun Björn veit að þekking þrífst í samfélagi, ekki í einangrun Magnea Rut Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun