Skoðun

Vit­leysingarnir á Vesa­lingunum

Friðrik Erlingsson skrifar

Það er stundum réttlætismál að sitja ekki þegjandi undir vissri tegund af þvaðri, né er hægt að leiða slíkt hjá sér, síst af öllu þegar í hlut eiga aðilar sem gefa sig út fyrir að vera fagmenn og þiggja fyrir það laun frá opinberri stofnun.

María Kristjánsdóttir og Símon Birgisson afhjúpuðu fávisku sína í umfjöllun um söngleikinn Vesalingana, í þættinum Djöflaeyjunni á Rúv, þriðjudagskvöldið 6. mars. Þau fóru ekki aðeins með rangt mál, heldur var augljóst að þau höfðu tekið sig saman um að rakka uppsetningu Þjóðleikhússins niður svo ekki stæði steinn yfir steini. Það hefði þeim e.t.v. tekist ef þau hefðu undirbúið sig örlítið betur, en þess í stað urðu þau ber að hlálegri fáfræði og ófagmennsku.

Ég vil benda öllum áhugasömum á að skoða umfjöllun þeirra inni á ruv.is, sérstaklega þeim u.þ.b. 20 þúsund manns sem hafa nú þegar keypt miða á sýninguna, vegna þess að allt það ágæta fólk fékk líklega ósvífnustu gagnrýnina, ef gagnrýni skyldi kalla, - fyrir það eitt að kaupa miða.

Allt frá því að hið mikla skáldverk Victors Hugo kom út, 1862, hafa gagnrýnendur og menningarpáfar um veröld víða hneykslast, urrað, hvæst og öskrað yfir þessu verki. Hið sama var uppi á teningnum þegar söngleikurinn var frumsýndur í London, 1985. Hinir almennu lesendur skáldsögunnar, og síðar hinir almennu leikhúsgestir, hafa hins vegar tekið þessu verki fagnandi, tekið ástfóstri við persónurnar, tónlistina og fundið sterkan hljómgrunn með boðskap sögunnar.

Vandi gagnrýnenda er því þó nokkur, og þeim er mörgum hverjum vorkunn, því alla jafnan eru gagnrýnendur fastir í höfðinu á sér, en virðast ekki vera í neinum tengslum við hjartastöðina. Það er kannski stærsti 'galli' þessa verks Victors Hugo, að það talar fyrst og fremst til hjartans; það er beinlínis ætlun höfundar að snerta við fólki tilfinningalega í þeim tilgangi að opna augu þess fyrir hlutskipti hinna lægst settu í þjóðfélaginu, hinna smáðu, okkar minnstu bræðra.

Boðskapur Vesalinganna ógnaði svo stjórnvöldum í Frakklandi á sínum tíma að bókin var bönnuð þar í landi. Bókin var einnig lengi á lista páfagarðs yfir vondar bókmenntir sem réttast væri að brenna á báli. Og ef eitthvað er að marka framgöngu Maríu og Símonar þá virðast þau vera kaþólskari en páfinn í þessum efnum.

Þau sögðu verkið m.a. hlaðið 'tilfinningaklámi.' Sé það nú rétt skilgreining hafa rúmlega 60 milljónir manna í 43 löndum heims notið þess að vera á kafi í pornógrafískri tilfinningaorgíu síðan söngleikurinn var frumsýndur í London, 1985.

Þetta er sannarlega melódramatískt verk að hluta, í þeim skilningi að sumar persónur hefur höfundur skapað beinlínis til þess að sýna örlög hinna smáðu í samfélaginu. Flaubert eða Baudelaire hefðu áreiðanlega gert þetta öðruvísi, en Victor Hugo skrifaði þetta svona, og því verður ekki breytt úr því sem komið er.

Þá er að leiðrétta staðreyndavillur Maríu og Símonar. Uppfærsla Vesalingana í Þjóðleikhúsinu er ekki 'pakka-díll.' Sá einkaréttur framleiðandans í London rann út á síðasta ári. Leikmynd Finns Arnars Arnarssonar er því hans og einskis annars, sem og uppsetning Selmu Björnsdóttur, leikstjóra, í heild sinni, einsog þegar hefur komið fram í fjölmiðlum, m.a. í viðtali við Kate Flatt, kóreógrafer, sem hefur unnið við þessa sýningu í 25 ár. Einnig í viðtali við Emmu Dolan, sem annast réttindamál fyrir einn höfunda verksins, en hún hreifst mjög af söngvurum sýningarinnar og sagði uppfærsluna vera þá bestu sem hún hefði séð á Norðurlöndum. María og Símon máttu varla vera að því að nefna söngvarana á nafn eða ræða frammistöðu þeirra; ekki einasta orð um stórsöngvarann Þór Breiðfjörð, í hlutverki Valjean, sem á hér svo glæsilegt 'debut' á íslensku leiksviði að elstu menn muna ekki annað eins.

María nefndi Dumas sem höfund verksins, en einsog allir vita er verkið eftir Hugo. Hljómsveitin í gryfjunni er nákvæmlega jafn stór, eða lítil, og alls staðar annars staðar þar sem söngleikurinn hefur verið settur upp í húsum sem eru af svipaðri stærð og Þjóðleikhúsið, nema e.t.v. þar sem um konsert-uppfærslur hefur verið að ræða, sem yfirleitt eru þá í mun stærri sölum. Tónlistarstjórinn, Þorvaldur Bjarni Þorvaldsson, stjórnar nýrri útsetningu, sem sérstaklega var gerð fyrir 25 ára afmæli söngleiksins. Að gefa í skyn að hann hafi gert breytingar á tónlistinni eða á því hvernig hún er flutt frá tæknilegu sjónarmiði er ekki bara kolrangt, heldur er hér vegið freklega að starfsheiðri Þorvaldar Bjarna. Það er lágmarks krafa til þeirra sem vilja láta taka sig alvarlega sem gagnrýnendur, að þeir afli sér nauðsynlegra upplýsinga áður en þeir hefja umfjöllun sína.

Hvað orð þeirra um minn hlut í uppfærslunni varðar þá get ég hins vegar verið þeim fullkomlega sammála, enda er ég ævinlega óánægður með allt sem ég læt frá mér fara og finnst ég hefði getað gert miklu betur. Ég hefði glaður sent þeim handritið, ef þau hefðu óskað þess, svo þau hefðu þá getað yfirfarið þýðingu mína og gagnrýnt hana málefnalega. En að segja í einu orðinu að textinn hafi ekki heyrst, og í hinu að þau gruni að þýðingin sé ekki nógu góð, er ekki sérlega marktækt.

Þó kastaði fyrst tólfunum þegar María sagði að fólki myndi finnast þessi sýning góð vegna þess að allir segðu að hún væri góð! Ergó: Fólk er fífl! Vitleysingar!

Það er einsog hver annar þvættingur þegar María segir að það sé 'eitthvað svo 2007' að setja upp söngleik, því hún er sjálf pikkföst í 2007 hugarfarinu með því að fullyrða nánast að allur almenningur séu vitleysingar sem geti ekki tekið sjálfstæða ákvörðun.

Fyrir utan rangfærslurnar var illgirni þeirra svo augljós að það var engu líkara en sjálf Thenardier hjónin, holdgervingar illskunar í verkinu, væru mætt á svæðið. Orðfæri þeirra jafnaðist á við það snautlegasta úr athugasemdakerfum vefmiðla.

Það er einfaldlega ekki boðlegt að fjalla um listaverk án þess að kynna sér fyrst forsendur þess, og leggja þær forsendur sem grundvöll að umfjöllun sinni. En slík vinnubrögð eru augljóslega fjarri Maríu og Símoni, enda hlýtur þeim að verkja í greindarvísitöluna að þurfa að leggja sig niður við að fjalla um svona lágkúru, sem er undir þá skelfilegu sök seld, ofaná allt annað, að hafa notið látlausra vinsælda um allan heim í 25 ár. Spurning hvort ekki hefði verið nær, Þórhallur, að fá einhvern sem hefur vit og þekkingu á söngleikjaforminu til að fjalla um þessa uppfærslu? Kannski einhvern sem hefur raunverulegan áhuga á söngleikjum? Tónlistarlega séð stendur söngleikurinn Vesalingarnir mun nær því að vera ópera en hefðbundin söngleikur. Og ásamt boðskap sögunnar er það ekki síst hin mikilfenglega tónlist verksins sem hefur hrifið áhorfendur og snert þá djúpt.

Umfjöllun Maríu og Símonar má draga saman með því að segja að þau hafi talað um það eitt sem Vesalingarnir eru ekki; m.ö.o. þau töluðu ekki útfrá forsendum verksins sjálfs. Þau töluðu þar að auki niður til allra þeirra sem unna þessu verki af hjarta; þau töluðu niður vegna þess að þau eru jú svo hátt uppi, í merkingunni 'hátt hreykir heimskur sér.' Þegar söngleikurinn Vesalingarnir er annars vegar verður ekki betur séð en 'Thenardier hjónin' úr Djöflaeyjunni séu, enn sem komið er, einu vitleysingarnir á Vesalingunum.

Friðrik Erlingsson

Höfundur er þýðandi söngleiksins




Skoðun

Sjá meira


×