Jafnrétti barna til umönnunar beggja forelda Guðný Björk Eydal og Sigrún Júlíusdóttir skrifa 1. október 2020 08:01 Jafn réttur barna til beggja foreldra sinna Lang flest börn eiga tvo foreldra við fæðingu. Löggjafin hefur um áratuga skeið lagt áherslu á að börn eigi rétt á umönnun beggja foreldra. Í fyrstu grein barnalaga segir „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína“. Margvíslegar breytingar hafa verið gerðar á barnalögum á liðnum áratugum til að tryggja betur rétt barna til beggja foreldra, sameiginleg forsjá var gerð möguleg og síðar gerð að meginreglu. og dómurum heimilað að dæma foreldra til sameiginlegrar forsjár. Í Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna, sem Ísland hefur lögleitt segir: „Aðildarríki skulu gera það sem í þeirra valdi stendur til að tryggja að sú meginregla sé virt að foreldrar beri sameiginlega ábyrgð á að ala upp barn og koma því til þroska.“ Lög um fæðingarorlof frá 2000 hafa það að markmiði að tryggja börnum samvistir við báða foreldra. Skv. þeim eiga öll börn rétt á jafnlöngu fæðingarorlofi því ef eingöngu er um eitt foreldri er að ræða þá fær það heildarfjölda mánuða. Þá er einnig gert ráð fyrir því að ef foreldri getur ekki sinnt barni, t.d. vegna sjúkdóms eða afleiðinga slyss eða afplánunar refsivistar, þá sé því heimilt að framselja rétt sinn til fæðingarorlofs til hins foreldrisins. Þessi áhersla á mikilvægi umönnunar beggja foreldra er vel studd rannsóknum sem sýna að það er barni fyrir bestu að eiga góð og örugg tengsl við báða foreldra en slík tengsl verða sterkust ef þau fá að mótast strax í frumbernsku. Þetta á ekki síst við um börn sem ekki deila heimili með báðum foreldrum. Fjöldi erlendra rannsókna, m.a. um velferð barna í kjölfar skilnaðar, sýnir glögglega að börnum sem eiga vísa umönnun beggja foreldra, þó að foreldrar þeirra séu ekki í parsambandi, farnast betur en börnum sem eiga brotið eða lítið samband við foreldri sem það býr ekki með. Jafn réttur foreldra til uppeldistengsla, ábyrgðar og samfélagsþátttöku Það er mjög krefjandi fyrir eitt foreldri að sjá um alla umönnun, það dregur t.d. úr möguleikum þeirra til að helga sig starfi og vinna langan vinnudag enda eru fjárhagserfiðleikar einstæðra foreldra alla jafna meiri en foreldra sem búa saman. Það er því afar mikilvægt að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra og búa þannig um hnútana að foreldrar sem ekki búa saman við fæðingu barns, eða eftir skilnað, eigi greiðan aðgang að foreldra- og fjölskylduráðgjöf til að geta sem best tekist saman á við nýtt hlutverk sem foreldrar barns og myndað með sér virkt og ábyrgt foreldrasamband. Mikilvægt er að foreldrar fái stuðning til að takast saman á við stærsta verkefni sem nokkur einstaklingur tekur sér fyrir hendur, uppeldi og forsjá barns til 18 ára aldurs. Sýnt hefur verið fram á gildi jafnrar foreldra ábyrgðar og þátttöku beggja á meðgöngu og í umönnun barnsins fyrstu tvö árin. Það styrkir parsambandið barninu til heilla. Sömuleiðis styrkir það tilfinningatengsl föður og barns og ábyrgðarstöðu föður ef til skilnaðar kemur, barninu til heilla. Löggjöf getur stýrt þróun Skv. lögum fara mæður einar með forsjá barns ef þær búa ekki með föður við fæðingu og faðir getur ekki tekið fæðingarorlof nema með samþykki þeirra.Tölur frá Fæðingarorlofssjóði sýna að feður sem búa með börnum sínum taka frekar fæðingarorlof en feður sem deila ekki lögheimili með börnum sínum. Áhugavert er þessir hópar taka næstum jafn marga daga í orlof, en feður sem ekki búa með börnum sínum taka að meðaltali örlítið fleiri daga í fæðingarorlof en feður sem búa með börnum sínum. Megindlegar rannsóknir á hvernig foreldrar skipta með sér umönnun barna sinna sýna að umönnun beggja foreldra hefur aukist á í kjölfar orlofstöku feðra. Feður taka æ ríkari þátt í umönnun barna sem þeir deila ekki lögheimili með og það færist í aukanna að börn dvelji jafnt hjá báðum foreldrum eftir skilnað eða sambúðarslit. Hér má sjá áhrif fæðingarorlofs feðra fyrir sterkara tilfinningasambandi þeirra og barnanna ásamt sterkari ábyrgðarhvöt gagnvart uppeldi og umönnun þeirra. Eigindleg viðtalsrannsókn, um hvernig foreldrar sem ekki bjuggu saman höguðu umönnun barna og skiptingu orlofs, sýndi vel fjölbreytileika þeirra atriða sem huga þarf að. Sum lýstu deilum vegna parsambands og hvernig þær komu í veg fyrir samvinnu við foreldra um umönnun barns á fyrstu ævimánuðum. Það er ekki í hag barns að deilur foreldra geti orðið til þess að foreldrar nýti ekki fæðingarorlof sem barn myndi njóta góðs af. Í rannsókninni lýstu foreldrar einnig mjög góðri samvinnu og hvernig fæðingarorlof hefði orðið til þess að þeim tókst báðum að mynda góð tengsl við barn á fyrsta æviári. Foreldrar leituðu leiða til að mynda sem allra best tengsl. Til að tryggja öllum börnum sem eiga tvo foreldra möguleika á umönnun þeirra beggja er nauðsynlegt að ryðja úr vegi hindrunum sem einstæðir foreldrar kunna að mæta og þurfa að takast á við í foreldrasamstarfi. Það næst með bættum formlegum úrræðum og markvissri foreldraráðgjöf Lokaorð Jafn sjálfstæður réttur foreldra til fæðingarorlofs er mikilvægur til að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra. Slíkur réttur er mikilvægur fyrir börn sem búa með báðum foreldrum frá fæðingu, en hann er enn mikilvægari fyrir börn sem eiga foreldra sem ekki eru í parsambandi við fæðingu. Þeim og foreldrum þeirra þarf að veita stuðning til að réttur þeirra til fæðingarorlofs nýtist barni til að tryggja því besta mögulega veganesti til farsældar í lífinu, en það er góð tengsl við báða foreldra. Guðný Björk Eydal, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla ÍslandsSigrún Júlíusdóttir, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölskyldumál Fæðingarorlof Jafnréttismál Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun Halldór 15.3.2025 Halldór Skoðun Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Jafn réttur barna til beggja foreldra sinna Lang flest börn eiga tvo foreldra við fæðingu. Löggjafin hefur um áratuga skeið lagt áherslu á að börn eigi rétt á umönnun beggja foreldra. Í fyrstu grein barnalaga segir „Barn á rétt á að þekkja báða foreldra sína“. Margvíslegar breytingar hafa verið gerðar á barnalögum á liðnum áratugum til að tryggja betur rétt barna til beggja foreldra, sameiginleg forsjá var gerð möguleg og síðar gerð að meginreglu. og dómurum heimilað að dæma foreldra til sameiginlegrar forsjár. Í Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna, sem Ísland hefur lögleitt segir: „Aðildarríki skulu gera það sem í þeirra valdi stendur til að tryggja að sú meginregla sé virt að foreldrar beri sameiginlega ábyrgð á að ala upp barn og koma því til þroska.“ Lög um fæðingarorlof frá 2000 hafa það að markmiði að tryggja börnum samvistir við báða foreldra. Skv. þeim eiga öll börn rétt á jafnlöngu fæðingarorlofi því ef eingöngu er um eitt foreldri er að ræða þá fær það heildarfjölda mánuða. Þá er einnig gert ráð fyrir því að ef foreldri getur ekki sinnt barni, t.d. vegna sjúkdóms eða afleiðinga slyss eða afplánunar refsivistar, þá sé því heimilt að framselja rétt sinn til fæðingarorlofs til hins foreldrisins. Þessi áhersla á mikilvægi umönnunar beggja foreldra er vel studd rannsóknum sem sýna að það er barni fyrir bestu að eiga góð og örugg tengsl við báða foreldra en slík tengsl verða sterkust ef þau fá að mótast strax í frumbernsku. Þetta á ekki síst við um börn sem ekki deila heimili með báðum foreldrum. Fjöldi erlendra rannsókna, m.a. um velferð barna í kjölfar skilnaðar, sýnir glögglega að börnum sem eiga vísa umönnun beggja foreldra, þó að foreldrar þeirra séu ekki í parsambandi, farnast betur en börnum sem eiga brotið eða lítið samband við foreldri sem það býr ekki með. Jafn réttur foreldra til uppeldistengsla, ábyrgðar og samfélagsþátttöku Það er mjög krefjandi fyrir eitt foreldri að sjá um alla umönnun, það dregur t.d. úr möguleikum þeirra til að helga sig starfi og vinna langan vinnudag enda eru fjárhagserfiðleikar einstæðra foreldra alla jafna meiri en foreldra sem búa saman. Það er því afar mikilvægt að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra og búa þannig um hnútana að foreldrar sem ekki búa saman við fæðingu barns, eða eftir skilnað, eigi greiðan aðgang að foreldra- og fjölskylduráðgjöf til að geta sem best tekist saman á við nýtt hlutverk sem foreldrar barns og myndað með sér virkt og ábyrgt foreldrasamband. Mikilvægt er að foreldrar fái stuðning til að takast saman á við stærsta verkefni sem nokkur einstaklingur tekur sér fyrir hendur, uppeldi og forsjá barns til 18 ára aldurs. Sýnt hefur verið fram á gildi jafnrar foreldra ábyrgðar og þátttöku beggja á meðgöngu og í umönnun barnsins fyrstu tvö árin. Það styrkir parsambandið barninu til heilla. Sömuleiðis styrkir það tilfinningatengsl föður og barns og ábyrgðarstöðu föður ef til skilnaðar kemur, barninu til heilla. Löggjöf getur stýrt þróun Skv. lögum fara mæður einar með forsjá barns ef þær búa ekki með föður við fæðingu og faðir getur ekki tekið fæðingarorlof nema með samþykki þeirra.Tölur frá Fæðingarorlofssjóði sýna að feður sem búa með börnum sínum taka frekar fæðingarorlof en feður sem deila ekki lögheimili með börnum sínum. Áhugavert er þessir hópar taka næstum jafn marga daga í orlof, en feður sem ekki búa með börnum sínum taka að meðaltali örlítið fleiri daga í fæðingarorlof en feður sem búa með börnum sínum. Megindlegar rannsóknir á hvernig foreldrar skipta með sér umönnun barna sinna sýna að umönnun beggja foreldra hefur aukist á í kjölfar orlofstöku feðra. Feður taka æ ríkari þátt í umönnun barna sem þeir deila ekki lögheimili með og það færist í aukanna að börn dvelji jafnt hjá báðum foreldrum eftir skilnað eða sambúðarslit. Hér má sjá áhrif fæðingarorlofs feðra fyrir sterkara tilfinningasambandi þeirra og barnanna ásamt sterkari ábyrgðarhvöt gagnvart uppeldi og umönnun þeirra. Eigindleg viðtalsrannsókn, um hvernig foreldrar sem ekki bjuggu saman höguðu umönnun barna og skiptingu orlofs, sýndi vel fjölbreytileika þeirra atriða sem huga þarf að. Sum lýstu deilum vegna parsambands og hvernig þær komu í veg fyrir samvinnu við foreldra um umönnun barns á fyrstu ævimánuðum. Það er ekki í hag barns að deilur foreldra geti orðið til þess að foreldrar nýti ekki fæðingarorlof sem barn myndi njóta góðs af. Í rannsókninni lýstu foreldrar einnig mjög góðri samvinnu og hvernig fæðingarorlof hefði orðið til þess að þeim tókst báðum að mynda góð tengsl við barn á fyrsta æviári. Foreldrar leituðu leiða til að mynda sem allra best tengsl. Til að tryggja öllum börnum sem eiga tvo foreldra möguleika á umönnun þeirra beggja er nauðsynlegt að ryðja úr vegi hindrunum sem einstæðir foreldrar kunna að mæta og þurfa að takast á við í foreldrasamstarfi. Það næst með bættum formlegum úrræðum og markvissri foreldraráðgjöf Lokaorð Jafn sjálfstæður réttur foreldra til fæðingarorlofs er mikilvægur til að tryggja öllum börnum umönnun beggja foreldra. Slíkur réttur er mikilvægur fyrir börn sem búa með báðum foreldrum frá fæðingu, en hann er enn mikilvægari fyrir börn sem eiga foreldra sem ekki eru í parsambandi við fæðingu. Þeim og foreldrum þeirra þarf að veita stuðning til að réttur þeirra til fæðingarorlofs nýtist barni til að tryggja því besta mögulega veganesti til farsældar í lífinu, en það er góð tengsl við báða foreldra. Guðný Björk Eydal, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla ÍslandsSigrún Júlíusdóttir, prófessor við Félagsráðgjafardeild Háskóla Íslands
Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer Skoðun
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun