Eru geðlæknar í stofurekstri í útrýmingarhættu? Karl Reynir Einarsson skrifar 17. apríl 2021 13:01 Sérfræðilæknar, sem reka eigin læknastofur, hafa um árabil verið ein hinna þriggja meginstoða heilbrigðiskerfisins. Hinar tvær eru sjúkrahúsin í landinu og heilsugæslan. Undanfarin ár hefur nýliðun í hópi geðlækna í stofurekstri, eða geðlækna á stofu eins og þeir eru yfirleitt kallaðir, verið lítil. Árið 2009 voru þeir 37 talsins og heildarfjöldi viðtala það ár var rúmlega 39 þúsund. Síðan hefur leiðin legið niður á við. Árið 2020 voru 32 geðlæknar á stofu og heildarfjöldi viðtala rúmlega 30 þúsund. Ekki eru til tölur fyrir heildarfjölda stöðugilda geðlækna á stofu undanfarin ár, sumir eru í hlutastarfi á stofu og vinna annars staðar með s.s. á spítala eða heilsugæslu. Fjöldi viðtala er því besti mælikvarðinn á starfsemina í heild sinni, en þetta helst í hendur. Þegar þetta er ritað eru starfandi 28 geðlæknar á stofu, 17 vinna eingöngu á stofu en 11 einnig annars staðar. Það má gróflega áætla að alls séu um 20 stöðugildi lækna ef allir væru eingöngu í 100% starfi á stofu. Undanfarinn áratug hefur geðlæknum á stofu fækkað um næstum fjórðung og fjölda viðtala sem því nemur. Þá vaknar spurningin: hvernig verður þetta eftir önnur tíu ár? Gera má tilraun til að spá fyrir um þróunina næstu ár með því að skoða aldurssamsetningu hópsins. Í dag er meðalaldur geðlækna í stofurekstri um 62 ár. Af þeim 28 sem enn eru starfandi á þessum vettvangi eru tíu þegar orðnir 67 ára eða eldri, eða 36%. Einungis fimm eru undir fimmtugu. Áhuginn á stofurekstri hefur sjaldan eða aldrei verið minni. Hver er ástæðan fyrir þessu? Ég tel að nokkrir þættir spili hér saman: Í fyrsta lagi þá er starfsumhverfið verra en það hefur verið lengi. Fjárhagslegir hvatar til að hefja stofurekstur eru ekki lengur fyrir hendi. Gjaldskrá geðlækna hefur ekki haldið í við hækkun á rekstrarkostnaði, sem er meiri en margur heldur. Leiga, tryggingar, kostnaður við sjúkraskrárkerfi og önnur gjöld – allt hefur þetta hækkað meira en gjaldskrá Sjúkratrygginga Íslands. Það er athyglisvert að að einkarekið starfsumhverfi geðlækna virðist ekki lengur samkeppnisfært við sumar opinberar stofnanir, enda oft margir sem sækja þar um lausar stöður. Í öðru lagi þá tel ég að breytt viðhorf til vinnu og einkalífs hafi hér áhrif. Í dag vill fólk vinna til að lifa, en hér áður fyrr lifði fólk til að vinna. Þetta er jákvæð þróun, en veldur því að fyrir hvern geðlækni á stofu sem fer á eftirlaun í dag þarf stundum tvo yngri til að hitta jafnmarga sjúklinga. Þeir sem eru í einkarekstri fá einungis greitt fyrir hvert viðtal, mismikið eftir því hvað það er langt. Ef sjúklingurinn mætir ekki í tímann fær læknirinn ekkert greitt. Ef læknirinn mætir ekki vinnu vegna veikinda er hann án launa þann daginn. Hér áður fyrr gátu stofulæknar verið með mjög góðar tekjur með því að vinna langa vinnudaga og jafnvel um helgar líka. Í dag eru viðhorfin breytt, tekjurnar minnka sem því nemur og betra að vera opinber starfsmaður, með frítöku- og veikindarétt og geta t.d. verið heima hjá veiku barni án þess að vera tekjulaus þann daginn. Í þriðja lagi hefur samningsleysi við Sjúkratryggingar Íslands haft mjög slæm áhrif á viðhorf geðlækna til stofureksturs. Áralöng óvissa með rekstrarumhverfið er ekki til þess fallin að menn fari út í einkarekstur. Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur heldur engum dulist að einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur ekki notið sérstakrar veldvildar, a.m.k. ekki ef þjónustan er veitt hér á landi. Það er auðvitað sjónarmið út af fyrir sig að öll geðheilbrigðisþjónusta í landinu eigi að vera rekin af opinberum stofnunum. Nú styttist hins vegar í kosningar og þá verður vonandi tekin umræða um þetta efni, því ég efast um að meirihluti þjóðarinnar styðji núverandi stefnu. Þegar allt er tekið saman bendir því ýmislegt til þess að geðlæknar á stofu séu í raunverulegri útrýmingarhættu og muni halda áfram að fækka næstu árin ef ekkert breytist. Þetta gerist á sama tíma og þörf er á fleiri geðlæknum vegna fjölgunar þjóðarinnar og eðlilegum kröfum um meira jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Það er mikilvægt að öllum sé þetta ljóst. Við þetta mun fjölbreytt og hagkvæm þjónusta tapast, starfsumhverfi geðlækna verður fábreyttara og landið minna aðlaðandi fyrir geðlækna sem nú starfa á erlendri grundu. Ég á erfitt með að trúa því að meirihluti þjóðarinnar sé þessu fylgjandi. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Sjá meira
Sérfræðilæknar, sem reka eigin læknastofur, hafa um árabil verið ein hinna þriggja meginstoða heilbrigðiskerfisins. Hinar tvær eru sjúkrahúsin í landinu og heilsugæslan. Undanfarin ár hefur nýliðun í hópi geðlækna í stofurekstri, eða geðlækna á stofu eins og þeir eru yfirleitt kallaðir, verið lítil. Árið 2009 voru þeir 37 talsins og heildarfjöldi viðtala það ár var rúmlega 39 þúsund. Síðan hefur leiðin legið niður á við. Árið 2020 voru 32 geðlæknar á stofu og heildarfjöldi viðtala rúmlega 30 þúsund. Ekki eru til tölur fyrir heildarfjölda stöðugilda geðlækna á stofu undanfarin ár, sumir eru í hlutastarfi á stofu og vinna annars staðar með s.s. á spítala eða heilsugæslu. Fjöldi viðtala er því besti mælikvarðinn á starfsemina í heild sinni, en þetta helst í hendur. Þegar þetta er ritað eru starfandi 28 geðlæknar á stofu, 17 vinna eingöngu á stofu en 11 einnig annars staðar. Það má gróflega áætla að alls séu um 20 stöðugildi lækna ef allir væru eingöngu í 100% starfi á stofu. Undanfarinn áratug hefur geðlæknum á stofu fækkað um næstum fjórðung og fjölda viðtala sem því nemur. Þá vaknar spurningin: hvernig verður þetta eftir önnur tíu ár? Gera má tilraun til að spá fyrir um þróunina næstu ár með því að skoða aldurssamsetningu hópsins. Í dag er meðalaldur geðlækna í stofurekstri um 62 ár. Af þeim 28 sem enn eru starfandi á þessum vettvangi eru tíu þegar orðnir 67 ára eða eldri, eða 36%. Einungis fimm eru undir fimmtugu. Áhuginn á stofurekstri hefur sjaldan eða aldrei verið minni. Hver er ástæðan fyrir þessu? Ég tel að nokkrir þættir spili hér saman: Í fyrsta lagi þá er starfsumhverfið verra en það hefur verið lengi. Fjárhagslegir hvatar til að hefja stofurekstur eru ekki lengur fyrir hendi. Gjaldskrá geðlækna hefur ekki haldið í við hækkun á rekstrarkostnaði, sem er meiri en margur heldur. Leiga, tryggingar, kostnaður við sjúkraskrárkerfi og önnur gjöld – allt hefur þetta hækkað meira en gjaldskrá Sjúkratrygginga Íslands. Það er athyglisvert að að einkarekið starfsumhverfi geðlækna virðist ekki lengur samkeppnisfært við sumar opinberar stofnanir, enda oft margir sem sækja þar um lausar stöður. Í öðru lagi þá tel ég að breytt viðhorf til vinnu og einkalífs hafi hér áhrif. Í dag vill fólk vinna til að lifa, en hér áður fyrr lifði fólk til að vinna. Þetta er jákvæð þróun, en veldur því að fyrir hvern geðlækni á stofu sem fer á eftirlaun í dag þarf stundum tvo yngri til að hitta jafnmarga sjúklinga. Þeir sem eru í einkarekstri fá einungis greitt fyrir hvert viðtal, mismikið eftir því hvað það er langt. Ef sjúklingurinn mætir ekki í tímann fær læknirinn ekkert greitt. Ef læknirinn mætir ekki vinnu vegna veikinda er hann án launa þann daginn. Hér áður fyrr gátu stofulæknar verið með mjög góðar tekjur með því að vinna langa vinnudaga og jafnvel um helgar líka. Í dag eru viðhorfin breytt, tekjurnar minnka sem því nemur og betra að vera opinber starfsmaður, með frítöku- og veikindarétt og geta t.d. verið heima hjá veiku barni án þess að vera tekjulaus þann daginn. Í þriðja lagi hefur samningsleysi við Sjúkratryggingar Íslands haft mjög slæm áhrif á viðhorf geðlækna til stofureksturs. Áralöng óvissa með rekstrarumhverfið er ekki til þess fallin að menn fari út í einkarekstur. Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur heldur engum dulist að einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur ekki notið sérstakrar veldvildar, a.m.k. ekki ef þjónustan er veitt hér á landi. Það er auðvitað sjónarmið út af fyrir sig að öll geðheilbrigðisþjónusta í landinu eigi að vera rekin af opinberum stofnunum. Nú styttist hins vegar í kosningar og þá verður vonandi tekin umræða um þetta efni, því ég efast um að meirihluti þjóðarinnar styðji núverandi stefnu. Þegar allt er tekið saman bendir því ýmislegt til þess að geðlæknar á stofu séu í raunverulegri útrýmingarhættu og muni halda áfram að fækka næstu árin ef ekkert breytist. Þetta gerist á sama tíma og þörf er á fleiri geðlæknum vegna fjölgunar þjóðarinnar og eðlilegum kröfum um meira jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Það er mikilvægt að öllum sé þetta ljóst. Við þetta mun fjölbreytt og hagkvæm þjónusta tapast, starfsumhverfi geðlækna verður fábreyttara og landið minna aðlaðandi fyrir geðlækna sem nú starfa á erlendri grundu. Ég á erfitt með að trúa því að meirihluti þjóðarinnar sé þessu fylgjandi. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar