Gott samfélag þarf góðar almannatryggingar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 3. janúar 2022 13:30 Almannatryggingakerfið okkar stenst ekki þær kröfur sem við hljótum að gera í velferðarþjóðfélagi á 21. öld. Það heldur tekjulægsta fólkinu í fátækt frekar en að verja afkomuöryggi og mannlega reisn okkar allra. Við verðum að breyta því. Forgangsaðgerð ríkisstjórnarinnar í almannatryggingamálum, og eina haldfasta aðgerðin sem getið er um í stjórnarsáttmála flokkanna, kom til framkvæmda núna um áramótin og felur í sér að frítekjumark atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum tvöfaldast úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Með þessari breytingu er frítekjumark atvinnutekna orðið átta sinnum hærra heldur en almenna frítekjumarkið, það frítekjumark sem tekur til greiðslna úr lífeyrissjóðum og skiptir máli fyrir allan þorra eftirlaunafólks á Íslandi. Almenna frítekjumarkið verður áfram aðeins 25 þúsund krónur og allar lífeyrissjóðstekjur umfram þá fjárhæð koma til skerðingar á greiðslum Tryggingastofnunar. Miðgildi lífeyrissjóðstekna hjá eldri konum er um 150 þúsund krónur á mánuði. Af slíkum lífeyrissparnaði situr aðeins þriðjungur eftir sem auknar ráðstöfunartekjur en 100 þúsund krónur renna til ríkisins vegna skatta og skerðinga. Jaðarskattbyrðin er þannig 67 prósent. Eldra fólk sem getur ekki unnið lengur situr fast í þessu skerðingarkerfi sem er gjörólíkt því sem þekkist í velferðarríkjum sem við erum vön að bera okkur saman við. Þann 15. desember óskaði ég eftir því á fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis að tekið yrði saman minnisblað um hvernig ábatinn af tvöföldun frítekjumarks atvinnutekna dreifist eftir tekjutíundum og kyni og jafnframt hvernig ábatinn myndi dreifast ef almenna frítekjumarkið yrði hækkað. Niðurstaða félagsmálaráðuneytisins og Tryggingastofnunar er sú að einungis um 1.279 manns (3% aldraðra) hafa beinan ávinning af hækkun frítekjumarks atvinnutekna, þar af 67% karlar og 33% konur. Mesti ávinningurinn er hjá tekjuhæstu 10% eldra fólks en tekjulægri 70% finna varla fyrir breytingunni. Öll skref sem stigin væru til hækkunar hins almenna frítekjumarks myndu dreifast miklu jafnar eftir tekjum og kyni. Engu að síður var þetta niðurstaða stjórnarmeirihlutans: að nú væri brýnast að styðja sérstaklega við tekjuhærri hópana og karla fremur en konur. Um leið var enn einu sinni tekin pólitísk ákvörðun um áframhaldandi kjaragliðnun; að láta kjör tekjulægstu lífeyrisþega dragast aftur úr lágmarkskjörum á vinnumarkaði. Samkvæmt mælaborði Tryggingastofnunar þurfa um 14 þúsund lífeyrisþegar að draga fram lífið á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt. 80% öryrkja segjast eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt nýlegri skýrslu Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins, og mun hærra hlutfall eldri borgara á í erfiðleikum með að ná endum saman á Íslandi heldur en á hinum Norðurlöndunum samkvæmt gögnum Eurostat. Eins og rakið er í skýrslu Stefáns Ólafssonar og Stefáns Andra Stefánssonar um kjör lífeyrisþega finnst vart það land í heiminum þar sem tekjutengdar skerðingar eru eins miklar og á Íslandi. Þá er ójöfnuður meðal eldri borgara meiri á Íslandi en meðal almennings almennt, ólíkt því sem tíðkast í nágrannalöndum eins og Noregi, Danmörku og Finnlandi þar sem þessu er öfugt farið. Nærtækasta leiðin til að sporna gegn fátækt og ójöfnuði meðal lífeyrisþega er að hækka grunnbætur almannatrygginga og sjá til þess að skerðingar bíti ekki jafn neðarlega í tekjustiganum og raun ber vitni. Um þetta og fleira gátu fjórir ólíkir stjórnarandstöðuflokkar sameinast í fjárlagaumræðunni núna í desember með sameiginlegum breytingatillögum í fjárlaganefnd og sameiginlegu nefndaráliti í efnahags- og viðskiptanefnd. Samstaða og þrýstingur stjórnarandstöðuflokkanna átti stóran þátt í því að Alþingi samþykkti 53 þúsund króna eingreiðslu til öryrkja í desember og tók frá 250 milljónir króna til niðurgreiðslu almennrar sálfræðiþjónustu árið 2022. Hins vegar felldu þingmenn Vinstri grænna, Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins tillögur okkar um að stöðva kjaragliðnun milli launa og lífeyris og draga úr skerðingum vegna atvinnutekna öryrkja. Baráttan heldur áfram og eitt mikilvægasta verkefni nýs árs er að berja fram breytingar í átt að réttlátara almannatryggingakerfi sem við getum öll verið stolt af. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Félagsmál Alþingi Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Almannatryggingakerfið okkar stenst ekki þær kröfur sem við hljótum að gera í velferðarþjóðfélagi á 21. öld. Það heldur tekjulægsta fólkinu í fátækt frekar en að verja afkomuöryggi og mannlega reisn okkar allra. Við verðum að breyta því. Forgangsaðgerð ríkisstjórnarinnar í almannatryggingamálum, og eina haldfasta aðgerðin sem getið er um í stjórnarsáttmála flokkanna, kom til framkvæmda núna um áramótin og felur í sér að frítekjumark atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum tvöfaldast úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Með þessari breytingu er frítekjumark atvinnutekna orðið átta sinnum hærra heldur en almenna frítekjumarkið, það frítekjumark sem tekur til greiðslna úr lífeyrissjóðum og skiptir máli fyrir allan þorra eftirlaunafólks á Íslandi. Almenna frítekjumarkið verður áfram aðeins 25 þúsund krónur og allar lífeyrissjóðstekjur umfram þá fjárhæð koma til skerðingar á greiðslum Tryggingastofnunar. Miðgildi lífeyrissjóðstekna hjá eldri konum er um 150 þúsund krónur á mánuði. Af slíkum lífeyrissparnaði situr aðeins þriðjungur eftir sem auknar ráðstöfunartekjur en 100 þúsund krónur renna til ríkisins vegna skatta og skerðinga. Jaðarskattbyrðin er þannig 67 prósent. Eldra fólk sem getur ekki unnið lengur situr fast í þessu skerðingarkerfi sem er gjörólíkt því sem þekkist í velferðarríkjum sem við erum vön að bera okkur saman við. Þann 15. desember óskaði ég eftir því á fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis að tekið yrði saman minnisblað um hvernig ábatinn af tvöföldun frítekjumarks atvinnutekna dreifist eftir tekjutíundum og kyni og jafnframt hvernig ábatinn myndi dreifast ef almenna frítekjumarkið yrði hækkað. Niðurstaða félagsmálaráðuneytisins og Tryggingastofnunar er sú að einungis um 1.279 manns (3% aldraðra) hafa beinan ávinning af hækkun frítekjumarks atvinnutekna, þar af 67% karlar og 33% konur. Mesti ávinningurinn er hjá tekjuhæstu 10% eldra fólks en tekjulægri 70% finna varla fyrir breytingunni. Öll skref sem stigin væru til hækkunar hins almenna frítekjumarks myndu dreifast miklu jafnar eftir tekjum og kyni. Engu að síður var þetta niðurstaða stjórnarmeirihlutans: að nú væri brýnast að styðja sérstaklega við tekjuhærri hópana og karla fremur en konur. Um leið var enn einu sinni tekin pólitísk ákvörðun um áframhaldandi kjaragliðnun; að láta kjör tekjulægstu lífeyrisþega dragast aftur úr lágmarkskjörum á vinnumarkaði. Samkvæmt mælaborði Tryggingastofnunar þurfa um 14 þúsund lífeyrisþegar að draga fram lífið á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt. 80% öryrkja segjast eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt nýlegri skýrslu Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins, og mun hærra hlutfall eldri borgara á í erfiðleikum með að ná endum saman á Íslandi heldur en á hinum Norðurlöndunum samkvæmt gögnum Eurostat. Eins og rakið er í skýrslu Stefáns Ólafssonar og Stefáns Andra Stefánssonar um kjör lífeyrisþega finnst vart það land í heiminum þar sem tekjutengdar skerðingar eru eins miklar og á Íslandi. Þá er ójöfnuður meðal eldri borgara meiri á Íslandi en meðal almennings almennt, ólíkt því sem tíðkast í nágrannalöndum eins og Noregi, Danmörku og Finnlandi þar sem þessu er öfugt farið. Nærtækasta leiðin til að sporna gegn fátækt og ójöfnuði meðal lífeyrisþega er að hækka grunnbætur almannatrygginga og sjá til þess að skerðingar bíti ekki jafn neðarlega í tekjustiganum og raun ber vitni. Um þetta og fleira gátu fjórir ólíkir stjórnarandstöðuflokkar sameinast í fjárlagaumræðunni núna í desember með sameiginlegum breytingatillögum í fjárlaganefnd og sameiginlegu nefndaráliti í efnahags- og viðskiptanefnd. Samstaða og þrýstingur stjórnarandstöðuflokkanna átti stóran þátt í því að Alþingi samþykkti 53 þúsund króna eingreiðslu til öryrkja í desember og tók frá 250 milljónir króna til niðurgreiðslu almennrar sálfræðiþjónustu árið 2022. Hins vegar felldu þingmenn Vinstri grænna, Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins tillögur okkar um að stöðva kjaragliðnun milli launa og lífeyris og draga úr skerðingum vegna atvinnutekna öryrkja. Baráttan heldur áfram og eitt mikilvægasta verkefni nýs árs er að berja fram breytingar í átt að réttlátara almannatryggingakerfi sem við getum öll verið stolt af. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar