Að berjast við ofureflið Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar 11. apríl 2022 12:01 Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þuríður Harpa Sigurðardóttir Félagsmál Mest lesið Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun