Til hvers eru lög og regla? Birgir Fannar Birgisson skrifar 12. apríl 2022 08:31 Flest þekkjum við eða höfum einhvern tíma heyrt dæmi um mjög undarleg lög eða reglu. Eitthvað sem er svo einkennilegt að við fyrstu sýn getur það varla verið raunverulegt. Eins og til dæmis rússnesku lögin frá árinu 2006 sem segja að ökumenn sem aka óhreinum bílum eigi að sekta fyrir athæfið. Við nánari skoðun kemur svo í ljós að lagagreinin snýst einfaldlega um að skrásetningarnúmer bíla þurfa alltaf að vera læsileg, hversu óhreinir sem vegirnir verða. Þannig geta lagagreinar sem slitnar eru úr samhengi virst sérkennilegar, en þegar þörfin og samhengið eru rökstudd og útskýrð verður auðveldara að sjá hvað vakti fyrir þeim sem settu lögin. Svipuðu máli gegnir um lagagrein sem nýlega bættist við íslensk umferðarlög og tók gildi 1. Janúar 2020. Þessi ákveðna lagagrein, 4. málsgrein 23. greinar umferðarlaga nr 77, segir að þegar ökumaður ekur vélknúnu ökutæki framhjá hjólreiðamanni skuli vera að lágmarki 1,5 metra bil milli hjóls og bíls. Sams konar greinar eru í umferðarlögum margra annarra landa og hafa aukið öryggi hjólreiðafólks til muna. Lögregla í þeim löndum gerir ýmislegt til að framfylgja slíkum lagagreinum og til eru dæmi um að ökumenn á Englandi hafi misst ökuréttindi í allt að hálft ár fyrir að brjóta regluna vísvitandi og þannig stofnað lífi hjólreiðafólks í hættu. Fyrir marga íslenska ökumenn er þetta hins vegar algerlega óskiljanleg lagagrein. Frá sjónarhorni flestra ökumanna eru 1,5 metrar miklu meira en nægilegt millibil við framúrakstur. Þar að auki verður óþarflega erfitt að taka fram úr reiðhjóli ef það er bara hægt með því að sveigja yfir miðlínu vegar, þegar enginn umferð nálgast úr gagnstæðri átt. Það væri auðvitað miklu þægilegra fyrir alla ökumenn ef hjólandi fólk héldi sig bara alveg við vegarbrún og þá væri hægt að bruna framúr innan sömu akreinar. En þar liggur einmitt vandamálið. Eftir því sem hjólandi fólk færir sig nær vegarbrún aukast líkurnar á því að reiðhjólið lendi á einhvers konar ójöfnu eða fyrirstöðu sem liggur í vegkantinum. Í raun er það rannsóknarefni út af fyrir sig hversu mikið af hinum og þessum vara- og aukahlutum úr bílum landsmanna er að finna við vegbrúnir hér og þar um landið. En við þessar aðstæður eykst sem sagt verulega hættan á því að hjólreiðamaðurinn lendi í vandræðum með að stýra reiðhjólinu á öruggan hátt. Og þá getur óhappið gerst. Það þarf ekki mikla spádómshæfileika til að segja fyrir um hvað gerist ef reiðhjól lendir á óvæntri fyrirstöðu, sérstaklega ef hraðinn er mikill eða færðin slæm. Og þegar hjólreiðamaður er svo óheppinn að detta um koll er ekkert öruggt að viðkomandi sé svo tillitssamur að falla beint fram fyrir sig, lóðbeint á nefið. Í raun er miklu líklegra að fallið verði til hliðar og þar liggur einmitt skýringin á þessari umræddu lagagrein. Ef hjólreiðamaður fellur á hliðina er nauðsynlegt að tryggja að viðkomandi lendi ekki með hönd, fót eða höfuð undir næsta bíl. Hjólreiðahjálmar eru auðvitað ágætir til síns brúks en mega sín þó lítils gegn margra tonna þungum ökutækjum sem flest aka hraðar en lög leyfa. Annað sem er umhugsunar vert við þessa lagagrein eru vangavelturnar um hvað gerist þegar bílstjóri brýtur þessi lög. Ef einhver ekur framúr reiðhjóli með hættulega lítið millibil getur hjólreiðamaðurinn valið að kæra atvikið til lögreglu. Ef hægt er að sanna sök ökumannsins má sekta viðkomandi fyrir að stofna lífi og heilsu þess hjólandi í hættu. En þetta “Ef” er eiginlega stærra en öll önnur. Það er nefnilega ekki heiglum hent að kæra slík atvik eða fylgja slíkum málum eftir í gegnum íslenskt réttarkerfi. Þrátt fyrir að fjöldamörg slík atvik hafi verið kærð á þeim fáu árum sem lagagreinin hefur verið í gildi, hefur það aldrei gerst að ökumaður hafi verið áminntur, ávítaður eða sektaður fyrir að brjóta þessa lagagrein. Enda er bæði ómögulegt að framfylgja lagagreininni sjálfri, hvað þá að sanna að slíkt atvik hafi nokkurn tíma gerst. Eins og í svo mörgum öðrum málum er nánast öruggt að kæran strandar á því að orð ökumanns stendur gegn orði hjólreiðamannsins og þar með verður aldrei hægt að sanna eitt eða neitt. Það er í raun ótrúlegt að einhver lögfróður aðili hafi skrifað þessa lagagrein og fundist hún góð hugmynd. Er í alvöru hægt að ímynda sér einhverjar aðstæður þar sem þessi grein kemur að einhverju gagni fyrir einhvern? Eðli málsins samkvæmt eru hjólreiðamenn og -konur yfirleitt ein á ferð á sínum reiðhjólium og jafnvel þó sumt fólk festi myndavélar á stýrin á hjólunum sínum og nái þannig upptökum af hættulegum framúrakstri, dugir það heldur ekki til. Það gerist nefnilega ítrekað að lögregla hafnar því að taka við slíkum upptökum sem annars gætu fylgt kærunni og í það minnsta sannað að atvikið hafi í raun átt sér stað. Ástæðan fyrir þessum trega lögreglunnar er líkast til sú að ef til dómsmáls kemur þarf kærandi að sanna að ekki hafi verið átt við upptökuna, myndavélina eða annað sem máli skiptir. Byggt á reynslunni af hraðamælingum lögreglu er mjög líklegt að nákvæmni myndavélarinnar verði dregin í efa í hugsanlegu dómsmáli. Þar með er sönnunarbyrði kærandans orðin svo þung að henni verður í raun aldrei lyft. Sem leiðir okkur loks að meginspurningunni. Til hvers er þessi 23. grein umferðarlaga? „Með lögum skal land byggja” er kjörorð íslensku lögreglunnar og meira að segja greypt í innsta kjarna lögreglumerkisins, gulu stjörnuna sem flest okkar þekkja svo vel. Það sem færri þekkja er niðurlag orðatiltækisins: “Með lögum skal land byggja, en ólögum eyða.” Lög sem veita enga vernd eru ólög. Lög sem er hægt að þverbrjóta aftur og aftur án nokkurra afleiðinga eru ólög. Lög sem enginn reynir að framfylgja eru ólög og leiða eingöngu til þess að virðing fólks fyrir lögunum dvínar. Og þá er hægt að spyrja: Til hvers eru lög og regla? Höfundur er formaður Reiðhjólabænda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjólreiðar Umferðaröryggi Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Flest þekkjum við eða höfum einhvern tíma heyrt dæmi um mjög undarleg lög eða reglu. Eitthvað sem er svo einkennilegt að við fyrstu sýn getur það varla verið raunverulegt. Eins og til dæmis rússnesku lögin frá árinu 2006 sem segja að ökumenn sem aka óhreinum bílum eigi að sekta fyrir athæfið. Við nánari skoðun kemur svo í ljós að lagagreinin snýst einfaldlega um að skrásetningarnúmer bíla þurfa alltaf að vera læsileg, hversu óhreinir sem vegirnir verða. Þannig geta lagagreinar sem slitnar eru úr samhengi virst sérkennilegar, en þegar þörfin og samhengið eru rökstudd og útskýrð verður auðveldara að sjá hvað vakti fyrir þeim sem settu lögin. Svipuðu máli gegnir um lagagrein sem nýlega bættist við íslensk umferðarlög og tók gildi 1. Janúar 2020. Þessi ákveðna lagagrein, 4. málsgrein 23. greinar umferðarlaga nr 77, segir að þegar ökumaður ekur vélknúnu ökutæki framhjá hjólreiðamanni skuli vera að lágmarki 1,5 metra bil milli hjóls og bíls. Sams konar greinar eru í umferðarlögum margra annarra landa og hafa aukið öryggi hjólreiðafólks til muna. Lögregla í þeim löndum gerir ýmislegt til að framfylgja slíkum lagagreinum og til eru dæmi um að ökumenn á Englandi hafi misst ökuréttindi í allt að hálft ár fyrir að brjóta regluna vísvitandi og þannig stofnað lífi hjólreiðafólks í hættu. Fyrir marga íslenska ökumenn er þetta hins vegar algerlega óskiljanleg lagagrein. Frá sjónarhorni flestra ökumanna eru 1,5 metrar miklu meira en nægilegt millibil við framúrakstur. Þar að auki verður óþarflega erfitt að taka fram úr reiðhjóli ef það er bara hægt með því að sveigja yfir miðlínu vegar, þegar enginn umferð nálgast úr gagnstæðri átt. Það væri auðvitað miklu þægilegra fyrir alla ökumenn ef hjólandi fólk héldi sig bara alveg við vegarbrún og þá væri hægt að bruna framúr innan sömu akreinar. En þar liggur einmitt vandamálið. Eftir því sem hjólandi fólk færir sig nær vegarbrún aukast líkurnar á því að reiðhjólið lendi á einhvers konar ójöfnu eða fyrirstöðu sem liggur í vegkantinum. Í raun er það rannsóknarefni út af fyrir sig hversu mikið af hinum og þessum vara- og aukahlutum úr bílum landsmanna er að finna við vegbrúnir hér og þar um landið. En við þessar aðstæður eykst sem sagt verulega hættan á því að hjólreiðamaðurinn lendi í vandræðum með að stýra reiðhjólinu á öruggan hátt. Og þá getur óhappið gerst. Það þarf ekki mikla spádómshæfileika til að segja fyrir um hvað gerist ef reiðhjól lendir á óvæntri fyrirstöðu, sérstaklega ef hraðinn er mikill eða færðin slæm. Og þegar hjólreiðamaður er svo óheppinn að detta um koll er ekkert öruggt að viðkomandi sé svo tillitssamur að falla beint fram fyrir sig, lóðbeint á nefið. Í raun er miklu líklegra að fallið verði til hliðar og þar liggur einmitt skýringin á þessari umræddu lagagrein. Ef hjólreiðamaður fellur á hliðina er nauðsynlegt að tryggja að viðkomandi lendi ekki með hönd, fót eða höfuð undir næsta bíl. Hjólreiðahjálmar eru auðvitað ágætir til síns brúks en mega sín þó lítils gegn margra tonna þungum ökutækjum sem flest aka hraðar en lög leyfa. Annað sem er umhugsunar vert við þessa lagagrein eru vangavelturnar um hvað gerist þegar bílstjóri brýtur þessi lög. Ef einhver ekur framúr reiðhjóli með hættulega lítið millibil getur hjólreiðamaðurinn valið að kæra atvikið til lögreglu. Ef hægt er að sanna sök ökumannsins má sekta viðkomandi fyrir að stofna lífi og heilsu þess hjólandi í hættu. En þetta “Ef” er eiginlega stærra en öll önnur. Það er nefnilega ekki heiglum hent að kæra slík atvik eða fylgja slíkum málum eftir í gegnum íslenskt réttarkerfi. Þrátt fyrir að fjöldamörg slík atvik hafi verið kærð á þeim fáu árum sem lagagreinin hefur verið í gildi, hefur það aldrei gerst að ökumaður hafi verið áminntur, ávítaður eða sektaður fyrir að brjóta þessa lagagrein. Enda er bæði ómögulegt að framfylgja lagagreininni sjálfri, hvað þá að sanna að slíkt atvik hafi nokkurn tíma gerst. Eins og í svo mörgum öðrum málum er nánast öruggt að kæran strandar á því að orð ökumanns stendur gegn orði hjólreiðamannsins og þar með verður aldrei hægt að sanna eitt eða neitt. Það er í raun ótrúlegt að einhver lögfróður aðili hafi skrifað þessa lagagrein og fundist hún góð hugmynd. Er í alvöru hægt að ímynda sér einhverjar aðstæður þar sem þessi grein kemur að einhverju gagni fyrir einhvern? Eðli málsins samkvæmt eru hjólreiðamenn og -konur yfirleitt ein á ferð á sínum reiðhjólium og jafnvel þó sumt fólk festi myndavélar á stýrin á hjólunum sínum og nái þannig upptökum af hættulegum framúrakstri, dugir það heldur ekki til. Það gerist nefnilega ítrekað að lögregla hafnar því að taka við slíkum upptökum sem annars gætu fylgt kærunni og í það minnsta sannað að atvikið hafi í raun átt sér stað. Ástæðan fyrir þessum trega lögreglunnar er líkast til sú að ef til dómsmáls kemur þarf kærandi að sanna að ekki hafi verið átt við upptökuna, myndavélina eða annað sem máli skiptir. Byggt á reynslunni af hraðamælingum lögreglu er mjög líklegt að nákvæmni myndavélarinnar verði dregin í efa í hugsanlegu dómsmáli. Þar með er sönnunarbyrði kærandans orðin svo þung að henni verður í raun aldrei lyft. Sem leiðir okkur loks að meginspurningunni. Til hvers er þessi 23. grein umferðarlaga? „Með lögum skal land byggja” er kjörorð íslensku lögreglunnar og meira að segja greypt í innsta kjarna lögreglumerkisins, gulu stjörnuna sem flest okkar þekkja svo vel. Það sem færri þekkja er niðurlag orðatiltækisins: “Með lögum skal land byggja, en ólögum eyða.” Lög sem veita enga vernd eru ólög. Lög sem er hægt að þverbrjóta aftur og aftur án nokkurra afleiðinga eru ólög. Lög sem enginn reynir að framfylgja eru ólög og leiða eingöngu til þess að virðing fólks fyrir lögunum dvínar. Og þá er hægt að spyrja: Til hvers eru lög og regla? Höfundur er formaður Reiðhjólabænda.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun