Kílómetrahá flóðbylgja við áreksturinn sem grandaði risaeðlunum Kjartan Kjartansson skrifar 20. október 2022 21:00 Loftsteinninn sem grandaði risaeðlunum hefur verið kenndur við Chicxulub í Mexíkó. Vísindamennirnir gáfu sér að hann hefði verið rúmlega fjórtán kílómetrar að þvermáli og eðlismassi hans hafi verið meira en 2,6 tonn á rúmmetra. Vísir/Getty Ógurleg flóðbylgja, hátt í tveggja kílómetra há, fylgdi í kjölfar áreksturs loftsteins við jörðina sem grandaði risaeðlunum fyrir tugum milljóna ára. Ný hermun tölvulíkans bendir til þess að flóðbylgjan hafi náð yfir alla jörðina. Talið er að tími risaeðlanna hafi að mestu liðið undir lok þegar meira en fjórtán kílómetra breiður loftsteinn skall á því sem er nú er hafsbotninn rétt norðan við Yucatán-skaga í Mexíkó fyrir um 66 milljónum ára. Auk þess þurrkaðist um þrír fjórði hluti alls dýra- og plöntulífs út við hamfarirnar. Áreksturinn þeytti gríðarlegu magni ryks og bergs sem gufaði upp í einu vetfangi upp í andrúmsloftið og stormar af völdum brennandi ofurheitra elda kunna að hafa geisað um alla jörð. Rykið, bergagnirnar og sótið frá eldunum skyggðu á sólarljós lengi á eftir og olli kólnun loftslagsins. Höfin súrnuðu þegar brennisteinsríku rykið olli súru regni. Lengi hefur verið vitað að áreksturinn olli flóðbylgjum sem gengu á land um alla jörð en ný rannsókn sem byggði meðal annars á keyrslu tölvulíkans sýnir fram á hversu tröllauknar þær voru. Bylgjan sem myndaðist við áreksturinn sjálfan er þannig talin hafa verið meira en 1,6 kílómetra há. Til samanburðar stendur Eyjafjallajökull rúmlega 1.600 metra yfir sjávarmáli. „Þetta var hnattræn flóðbylgja. Allur heimurinn sá hana,“ segir Molly Range, einn höfunda rannsóknarinnar frá Michigan-háskóla, við Washington Post. Grein um rannsóknina birtist í vísindaritinu AGU Advances. Um 30.000 sinnum öflugri en flóðbylgjan á Súmötru Upphaflega árekstursbylgjan var þó aðeins byrjunin. Um tíu mínútum eftir áreksturinn þegar gígur hafði myndast og allt stærra brakið sem þeyttist upp í andrúmsloftið var fallið niður aftur fór flóðbylgja af stað á hraða sem er sambærilegur við farþegaþotu. Range segir að þegar bylgjan skall á austurströnd Norður-Ameríku og norðurströnd Afríku hafi öldurnar verið að minnsta kosti átta metra háar. Á þessum tíma var ekki land á milli Norður- og Suður-Ameríku þannig að flóðbylgjan barst óhindrað í gegnum Kyrrahafið. Til að setja stærðargráðu flóðbylgjunnar í samhengi grípur Range til samanburðar við þá sem varð fleiri en 200.000 manns að bana eftir jarðskjálfta upp á 9,2 undan vesturströnd norðanveðrar Súmötru árið 2004. Krafturinn sem leyndist í flóðbylgjunni eftir loftsteinsárekturinn var um það bil 30.000 sinnum meiri. Vísindamennirnir sem stóðu að rannsókninni studdust einnig við jarðfræðirannsóknir um leið og kraft flóðbylgjunnar. Fundu þeir meðal annars merki um að hún hafi verið nógu kröftug til þess að raska verulega setlögum á hásléttum á hafsbotninum og við strandlengjur á fleiri en hundrað stöðum. Þær rannsóknir styðja hermun tölvulíkananna. Ýmsum spurning um áhrif flóðbylgjunnar er enn ósvarað, til dæmis um hversu mikil flóð á landi urðu. Til þess að leggja mat á það þurfa vísindamenn að hafa betri þekkingu á landslagi hafbotnsins og dýpt hafsins á jörðinni á þessum tíma fyrir tugum milljóna ára. Vísindi Risaeðlur Geimurinn Náttúruhamfarir Tengdar fréttir Fundu einstaka steingervinga frá hamförunum sem grönduðu risaeðlunum Leifarnar sem fundust í miðvesturhluta Bandaríkjanna eru taldar sýna atburðarásina nokkrum mínútum eða klukkustundum eftir að stór loftsteinn skall á jörðinni fyrir um 66 milljónum ára. 30. mars 2019 11:34 Mest lesið Ástandið ólíðandi í Mjóddinni: „Hvernig upplifun er að mæta á svona salerni?“ Innlent Fordæmir Snorra harðlega og segir hann gamaldags Innlent Landhelgisgæslan bíður eftir rússnesku skipi Innlent Geti reynst ógn við öryggi allra barna Innlent Talíbanar óska eftir aðstoð alþjóðasamfélagsins Erlent Vélmenni hlaðin sprengiefnum rífi niður byggingar Erlent Fagna breytingunum en hætta ekki að berjast Innlent Mótmælti nýja kerfinu í fyrra en fagnaði því í dag Innlent Nágranni hafði betur og verkstæðið verður ekki endurbyggt Innlent Lögregla kölluð til vegna slagsmála og hnífaburðar Innlent Fleiri fréttir Talíbanar óska eftir aðstoð alþjóðasamfélagsins Vélmenni hlaðin sprengiefnum rífi niður byggingar Vara við því að Kennedy ógni heilsu landsmanna Baðst afsökunar áður en hann hlaut fangelsisdóm fyrir vörslu barnaníðsefnis Telja Rússa hafa truflað flugvél forseta framkvæmdastjórnar ESB „Kynlífsdúkka“ af ungu barni meðal gagna máls gegn fyrrverandi ráðherra Refsivert að leita að ævisögu Navalní á netinu í Rússlandi Dómari stöðvaði flutning fylgdarlausra barna til Gvatemala Rúmlega sex hundruð látnir eftir skjálfta í Afganistan Handtekinn vegna morðsins á þingforsetanum fyrrverandi Vilja reisa gervigreindarborgir á rústum Gasa Vilja losna við lífsýni sem tengt var Ásu Felldu talsmann hernaðararms Hamas Sár yfir Nóbelnum og rak Modi í faðm Xi Ísland enn friðsælast í sífellt versnandi heimi Ætla að hægja á eða stöðva flæði neyðaraðstoðar Skipagöng ólíklegri eftir að tilboð reyndust of há Maður talinn af eftir jarðfall Reynir að taka fleiri spil úr stokki þingsins Hleypa fulltrúum Palestínu ekki á allsherjarþingið Fyrrverandi þingforseti skotinn um hábjartan dag Finnar ætla að hætta að flagga hakakrossinum Úkraínumenn réðust á olíuvinnslu en Rússar á fjölbýlishús Flestir tollar Trumps eru ólöglegir, í bili Skutu hver annan fyrir orður og bætur Skoða að endurheimta votlendi til að stöðva loftslagsbreytingar og Rússa Sviptir Harris vernd Stærsta geimfyrirtæki Rússlands á vonarvöl Afhjúpaði eigin njósnara á X Shinawatra bolað úr embætti Sjá meira
Talið er að tími risaeðlanna hafi að mestu liðið undir lok þegar meira en fjórtán kílómetra breiður loftsteinn skall á því sem er nú er hafsbotninn rétt norðan við Yucatán-skaga í Mexíkó fyrir um 66 milljónum ára. Auk þess þurrkaðist um þrír fjórði hluti alls dýra- og plöntulífs út við hamfarirnar. Áreksturinn þeytti gríðarlegu magni ryks og bergs sem gufaði upp í einu vetfangi upp í andrúmsloftið og stormar af völdum brennandi ofurheitra elda kunna að hafa geisað um alla jörð. Rykið, bergagnirnar og sótið frá eldunum skyggðu á sólarljós lengi á eftir og olli kólnun loftslagsins. Höfin súrnuðu þegar brennisteinsríku rykið olli súru regni. Lengi hefur verið vitað að áreksturinn olli flóðbylgjum sem gengu á land um alla jörð en ný rannsókn sem byggði meðal annars á keyrslu tölvulíkans sýnir fram á hversu tröllauknar þær voru. Bylgjan sem myndaðist við áreksturinn sjálfan er þannig talin hafa verið meira en 1,6 kílómetra há. Til samanburðar stendur Eyjafjallajökull rúmlega 1.600 metra yfir sjávarmáli. „Þetta var hnattræn flóðbylgja. Allur heimurinn sá hana,“ segir Molly Range, einn höfunda rannsóknarinnar frá Michigan-háskóla, við Washington Post. Grein um rannsóknina birtist í vísindaritinu AGU Advances. Um 30.000 sinnum öflugri en flóðbylgjan á Súmötru Upphaflega árekstursbylgjan var þó aðeins byrjunin. Um tíu mínútum eftir áreksturinn þegar gígur hafði myndast og allt stærra brakið sem þeyttist upp í andrúmsloftið var fallið niður aftur fór flóðbylgja af stað á hraða sem er sambærilegur við farþegaþotu. Range segir að þegar bylgjan skall á austurströnd Norður-Ameríku og norðurströnd Afríku hafi öldurnar verið að minnsta kosti átta metra háar. Á þessum tíma var ekki land á milli Norður- og Suður-Ameríku þannig að flóðbylgjan barst óhindrað í gegnum Kyrrahafið. Til að setja stærðargráðu flóðbylgjunnar í samhengi grípur Range til samanburðar við þá sem varð fleiri en 200.000 manns að bana eftir jarðskjálfta upp á 9,2 undan vesturströnd norðanveðrar Súmötru árið 2004. Krafturinn sem leyndist í flóðbylgjunni eftir loftsteinsárekturinn var um það bil 30.000 sinnum meiri. Vísindamennirnir sem stóðu að rannsókninni studdust einnig við jarðfræðirannsóknir um leið og kraft flóðbylgjunnar. Fundu þeir meðal annars merki um að hún hafi verið nógu kröftug til þess að raska verulega setlögum á hásléttum á hafsbotninum og við strandlengjur á fleiri en hundrað stöðum. Þær rannsóknir styðja hermun tölvulíkananna. Ýmsum spurning um áhrif flóðbylgjunnar er enn ósvarað, til dæmis um hversu mikil flóð á landi urðu. Til þess að leggja mat á það þurfa vísindamenn að hafa betri þekkingu á landslagi hafbotnsins og dýpt hafsins á jörðinni á þessum tíma fyrir tugum milljóna ára.
Vísindi Risaeðlur Geimurinn Náttúruhamfarir Tengdar fréttir Fundu einstaka steingervinga frá hamförunum sem grönduðu risaeðlunum Leifarnar sem fundust í miðvesturhluta Bandaríkjanna eru taldar sýna atburðarásina nokkrum mínútum eða klukkustundum eftir að stór loftsteinn skall á jörðinni fyrir um 66 milljónum ára. 30. mars 2019 11:34 Mest lesið Ástandið ólíðandi í Mjóddinni: „Hvernig upplifun er að mæta á svona salerni?“ Innlent Fordæmir Snorra harðlega og segir hann gamaldags Innlent Landhelgisgæslan bíður eftir rússnesku skipi Innlent Geti reynst ógn við öryggi allra barna Innlent Talíbanar óska eftir aðstoð alþjóðasamfélagsins Erlent Vélmenni hlaðin sprengiefnum rífi niður byggingar Erlent Fagna breytingunum en hætta ekki að berjast Innlent Mótmælti nýja kerfinu í fyrra en fagnaði því í dag Innlent Nágranni hafði betur og verkstæðið verður ekki endurbyggt Innlent Lögregla kölluð til vegna slagsmála og hnífaburðar Innlent Fleiri fréttir Talíbanar óska eftir aðstoð alþjóðasamfélagsins Vélmenni hlaðin sprengiefnum rífi niður byggingar Vara við því að Kennedy ógni heilsu landsmanna Baðst afsökunar áður en hann hlaut fangelsisdóm fyrir vörslu barnaníðsefnis Telja Rússa hafa truflað flugvél forseta framkvæmdastjórnar ESB „Kynlífsdúkka“ af ungu barni meðal gagna máls gegn fyrrverandi ráðherra Refsivert að leita að ævisögu Navalní á netinu í Rússlandi Dómari stöðvaði flutning fylgdarlausra barna til Gvatemala Rúmlega sex hundruð látnir eftir skjálfta í Afganistan Handtekinn vegna morðsins á þingforsetanum fyrrverandi Vilja reisa gervigreindarborgir á rústum Gasa Vilja losna við lífsýni sem tengt var Ásu Felldu talsmann hernaðararms Hamas Sár yfir Nóbelnum og rak Modi í faðm Xi Ísland enn friðsælast í sífellt versnandi heimi Ætla að hægja á eða stöðva flæði neyðaraðstoðar Skipagöng ólíklegri eftir að tilboð reyndust of há Maður talinn af eftir jarðfall Reynir að taka fleiri spil úr stokki þingsins Hleypa fulltrúum Palestínu ekki á allsherjarþingið Fyrrverandi þingforseti skotinn um hábjartan dag Finnar ætla að hætta að flagga hakakrossinum Úkraínumenn réðust á olíuvinnslu en Rússar á fjölbýlishús Flestir tollar Trumps eru ólöglegir, í bili Skutu hver annan fyrir orður og bætur Skoða að endurheimta votlendi til að stöðva loftslagsbreytingar og Rússa Sviptir Harris vernd Stærsta geimfyrirtæki Rússlands á vonarvöl Afhjúpaði eigin njósnara á X Shinawatra bolað úr embætti Sjá meira
Fundu einstaka steingervinga frá hamförunum sem grönduðu risaeðlunum Leifarnar sem fundust í miðvesturhluta Bandaríkjanna eru taldar sýna atburðarásina nokkrum mínútum eða klukkustundum eftir að stór loftsteinn skall á jörðinni fyrir um 66 milljónum ára. 30. mars 2019 11:34