Áskorun til borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs Sigurður Gylfi Magnússon skrifar 27. september 2023 10:30 Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lokun Borgarskjalasafns Reykjavík Kópavogur Menning Söfn Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Sjá meira
Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun