Skammsýni í leikskólamálum – VR efnir til málþings Halla Gunnarsdóttir skrifar 20. nóvember 2023 07:01 Nokkur sveitarfélög hafa nú riðið á vaðið með að stytta leikskóladag barna í sex klukkustundir. Hin æskilega samfélagsbreyting væri að sjálfsögðu sex klukkustunda vinnudagur sem síðan gæti leitt til styttri leikskóladags og meiri samvista barna og foreldra. Hér er byrjað á vitlausum enda. Venjulegt launafólk stendur frammi fyrir því vali að taka á sig aukinn kostnað við leikskólagjöld eða minnka starfshlutfall sitt, sem í langflestum tilfellum kemur í hlut kvenna. Efstu lög samfélagsins hafa einn valmöguleika til viðbótar, sem er að útbúa eitt af aukaherbergjunum til að hýsa au-pair. Útreikningurinn er nokkuð einfaldur: upphæð vasapeninga fyrir au-pair er ámóta há og leikskólagjöldin fyrir leikskólavist umfram sex klukkustundir. Hér er því á ferðinni kunnuglegt stef í íslensku samfélagi, það er að tekjutap ratar til lægri tekjuhópa og ávinningur til hærri tekjuhópa. Hlutverk leikskólastigsins er margþætt. Í lögum um leikskóla er undirstrikað uppeldis- og menntunarhlutverk leikskólans, sem hefur síðustu þrjá áratugi verið skilgreindur sem fyrsta skólastigið. Þetta er mikilvægasta hlutverk leikskólans, ásamt því að vera jöfnunartæki þar sem börn með mismunandi bakgrunn og úr ólíkum samfélagshópum koma saman og hljóta sambærilega menntun og umönnun. Sínu lögbundna hlutverki á leikskólinn oft erfitt með að sinna vegna vanbúnaðar, sem birtist aftur í skorti á fagmenntuðu fólki, óásættanlegu húsnæði og mönnunarvanda. Fortíðarljóminn? Leikskólar spruttu upp úr dagheimilum sem voru sett á laggirnar sem félagslegt úrræði, ekki síst fyrir börn einstæðra mæðra og annarra vinnandi kvenna, meðal annars þeirra sem sinntu menntun og heilbrigðisþjónustu. Í umræðum um leikskóla má stundum skynja ákveðna afturhvarfsþrá, þar sem skóladagur var stuttur og lítil börn nutu umönnunar mæðra sinna. En afturhvarf til tíma þar sem fjárhagslegt sjálfstæði var konum oft illmögulegt er ekki vænlegur valkostur fyrir 21. öldina. Því til viðbótar má benda á að það var ekki svo að meirihluti íslenskra barna hafi á tímum fyrir leikskóla og dagheimila notið umönnunar móður sinnar heima fyrir. Þvert á móti hafa íslenskar alþýðukonur í gegnum aldirnar búið við vinnuþrælkun, bæði á almennum vinnumarkaði og utan hans í heimilisstörfum og störfum fyrir aðra sem ekki voru reiknuð inn í opinberar hagtölur. Fjöldi barna gekk sjálfala, ung börn báru ábyrgð á yngri systkinum og þegar skólar voru tvísetnir voru lítil börn (sú sem þetta ritar meðtalin) með lykil um hálsinn til að bjarga sér að loknum skóladegi. Dagvistun skiptir líka máli Með stofnun leikskólans var ekki tekin ákvörðun um að dagvistun ungra barna væri óþörf í íslensku samfélagi, það hlutverk kom í hlut leikskóla, rétt eins og á hinum Norðurlöndum. Það er skiljanlegt að stjórnendur og starfsfólk leikskóla séu miður hrifin af því að skólastofnanir séu málaðar upp sem einhvers konar barnagæsluþjónusta fyrir atvinnulíf og kynjajafnréttistæki fyrir karllægt samfélag. En þeir gegna engu að síður því hlutverki líka og breytingar á framboði á þjónustu leikskóla hafa bein áhrif á möguleika foreldra barna, sérstaklega mæðra, til að stunda atvinnu og sjá fyrir sér. Vandi leikskólastigsins verður ekki leystur með einhliða ákvörðunum um að skera niður þjónustu og færa kostnaðinn á herðar barnafólks, sem er í viðkvæmri fjárhagslegri stöðu fyrir. Velferð barna verður ekki skilin frá velferð foreldra þeirra, alveg sama hvernig teningunum er snúið. Útgjöldin ráða mestu Leikskólarekstur er stór útgjaldaliður sveitarfélaga, sem aftur hafa takmarkaða tekjustofna. Útgjöldin ráða mestu um þá stefnumótun sem nú ryður sér til rúms um styttri leikskóladag Því vandann mætti takast á við með því að búa almennilega að leikskólastiginu. Það er ekki stundafjöldi í leikskóla sem hefur mest áhrif á velferð barna, heldur hvernig aðbúnaður þeirra er meðan þau dvelja í leikskólanum. Að sama skapi er ekki hægt að halda því fram að styttri leikskóladagur verði sjálfkrafa til þess að börn njóti meiri umönnunar foreldra sinna. Langfæstar fjölskyldur geta brugðist við styttingu með gæðastundum fjölskyldunnar. Þvert á móti setur styttingin meiri fjárhagslega og tímapressu á fjölskyldur, sem nóg er fyrir, og mesta á þær fjölskyldur sem síst skyldi. Og jafnvel þótt sumt fólk hafi efni á því að minnka við sig vinnu þá eru hlutastörf sem nema innan við sex klukkustundum á dag ekki á hverju strái, þannig er vinnumarkaðurinn einfaldlega ekki skipulagður. Rétt er að taka fram að þótt starfsfólk hins opinbera njóti góðrar vinnustyttingar, sem er vel, þá er ekki það sama að segja um launafólk á almennum vinnumarkaði. En jafnvel tveir foreldrar í opinberum störfum geta ekki unnið fulla vinnu í kringum sex stunda leikskóladag. Leikskólar varða líka vinnumarkaðinn Í umræðunni um styttingu leikskólans hafa sjónarmið sem varða vinnumarkaðinn verið nokkuð fjarri.. Á morgunverðarfundi VR, sem haldinn verður fimmtudaginn 23. nóvember nk., verður sjónum beint að áhrifum á launafólk, en einnig fjallað um stefnumótun í leikskólamálum út frá ólíkum hliðum. Fundurinn er öllum opinn og ung börn sem ekki hafa leikskólapláss eða aðra dagvistun eru sértaklega velkomin ásamt foreldrum sínum. Nánari upplýsingar um fundinn má finna á heimasíðu VR, www.vr.is. Ákvarðanir um leikskólamál er ekki hægt að taka í tómarúmi. Þær hafa keðjuverkandi áhrif um allt samfélag. Sú skammsýni sem er nú að ryðja sér til rúms er ekki byggð á stoðum almennrar velferðar og menntunar, heldur þvert á móti er hér á ferðinni gamalkunn niðurskurðarstefna í nýjum búningi. Markmiðið er að minnka opinbera þjónustu og draga úr útgjöldum. Þessi skammsýna nálgun má ekki verða að almennri stefnu. Höfundur á sæti í stjórn VR og er foreldri barns á leikskólaaldri Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Stéttarfélög Sveitarstjórnarmál Halla Gunnarsdóttir Mest lesið Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Nokkur sveitarfélög hafa nú riðið á vaðið með að stytta leikskóladag barna í sex klukkustundir. Hin æskilega samfélagsbreyting væri að sjálfsögðu sex klukkustunda vinnudagur sem síðan gæti leitt til styttri leikskóladags og meiri samvista barna og foreldra. Hér er byrjað á vitlausum enda. Venjulegt launafólk stendur frammi fyrir því vali að taka á sig aukinn kostnað við leikskólagjöld eða minnka starfshlutfall sitt, sem í langflestum tilfellum kemur í hlut kvenna. Efstu lög samfélagsins hafa einn valmöguleika til viðbótar, sem er að útbúa eitt af aukaherbergjunum til að hýsa au-pair. Útreikningurinn er nokkuð einfaldur: upphæð vasapeninga fyrir au-pair er ámóta há og leikskólagjöldin fyrir leikskólavist umfram sex klukkustundir. Hér er því á ferðinni kunnuglegt stef í íslensku samfélagi, það er að tekjutap ratar til lægri tekjuhópa og ávinningur til hærri tekjuhópa. Hlutverk leikskólastigsins er margþætt. Í lögum um leikskóla er undirstrikað uppeldis- og menntunarhlutverk leikskólans, sem hefur síðustu þrjá áratugi verið skilgreindur sem fyrsta skólastigið. Þetta er mikilvægasta hlutverk leikskólans, ásamt því að vera jöfnunartæki þar sem börn með mismunandi bakgrunn og úr ólíkum samfélagshópum koma saman og hljóta sambærilega menntun og umönnun. Sínu lögbundna hlutverki á leikskólinn oft erfitt með að sinna vegna vanbúnaðar, sem birtist aftur í skorti á fagmenntuðu fólki, óásættanlegu húsnæði og mönnunarvanda. Fortíðarljóminn? Leikskólar spruttu upp úr dagheimilum sem voru sett á laggirnar sem félagslegt úrræði, ekki síst fyrir börn einstæðra mæðra og annarra vinnandi kvenna, meðal annars þeirra sem sinntu menntun og heilbrigðisþjónustu. Í umræðum um leikskóla má stundum skynja ákveðna afturhvarfsþrá, þar sem skóladagur var stuttur og lítil börn nutu umönnunar mæðra sinna. En afturhvarf til tíma þar sem fjárhagslegt sjálfstæði var konum oft illmögulegt er ekki vænlegur valkostur fyrir 21. öldina. Því til viðbótar má benda á að það var ekki svo að meirihluti íslenskra barna hafi á tímum fyrir leikskóla og dagheimila notið umönnunar móður sinnar heima fyrir. Þvert á móti hafa íslenskar alþýðukonur í gegnum aldirnar búið við vinnuþrælkun, bæði á almennum vinnumarkaði og utan hans í heimilisstörfum og störfum fyrir aðra sem ekki voru reiknuð inn í opinberar hagtölur. Fjöldi barna gekk sjálfala, ung börn báru ábyrgð á yngri systkinum og þegar skólar voru tvísetnir voru lítil börn (sú sem þetta ritar meðtalin) með lykil um hálsinn til að bjarga sér að loknum skóladegi. Dagvistun skiptir líka máli Með stofnun leikskólans var ekki tekin ákvörðun um að dagvistun ungra barna væri óþörf í íslensku samfélagi, það hlutverk kom í hlut leikskóla, rétt eins og á hinum Norðurlöndum. Það er skiljanlegt að stjórnendur og starfsfólk leikskóla séu miður hrifin af því að skólastofnanir séu málaðar upp sem einhvers konar barnagæsluþjónusta fyrir atvinnulíf og kynjajafnréttistæki fyrir karllægt samfélag. En þeir gegna engu að síður því hlutverki líka og breytingar á framboði á þjónustu leikskóla hafa bein áhrif á möguleika foreldra barna, sérstaklega mæðra, til að stunda atvinnu og sjá fyrir sér. Vandi leikskólastigsins verður ekki leystur með einhliða ákvörðunum um að skera niður þjónustu og færa kostnaðinn á herðar barnafólks, sem er í viðkvæmri fjárhagslegri stöðu fyrir. Velferð barna verður ekki skilin frá velferð foreldra þeirra, alveg sama hvernig teningunum er snúið. Útgjöldin ráða mestu Leikskólarekstur er stór útgjaldaliður sveitarfélaga, sem aftur hafa takmarkaða tekjustofna. Útgjöldin ráða mestu um þá stefnumótun sem nú ryður sér til rúms um styttri leikskóladag Því vandann mætti takast á við með því að búa almennilega að leikskólastiginu. Það er ekki stundafjöldi í leikskóla sem hefur mest áhrif á velferð barna, heldur hvernig aðbúnaður þeirra er meðan þau dvelja í leikskólanum. Að sama skapi er ekki hægt að halda því fram að styttri leikskóladagur verði sjálfkrafa til þess að börn njóti meiri umönnunar foreldra sinna. Langfæstar fjölskyldur geta brugðist við styttingu með gæðastundum fjölskyldunnar. Þvert á móti setur styttingin meiri fjárhagslega og tímapressu á fjölskyldur, sem nóg er fyrir, og mesta á þær fjölskyldur sem síst skyldi. Og jafnvel þótt sumt fólk hafi efni á því að minnka við sig vinnu þá eru hlutastörf sem nema innan við sex klukkustundum á dag ekki á hverju strái, þannig er vinnumarkaðurinn einfaldlega ekki skipulagður. Rétt er að taka fram að þótt starfsfólk hins opinbera njóti góðrar vinnustyttingar, sem er vel, þá er ekki það sama að segja um launafólk á almennum vinnumarkaði. En jafnvel tveir foreldrar í opinberum störfum geta ekki unnið fulla vinnu í kringum sex stunda leikskóladag. Leikskólar varða líka vinnumarkaðinn Í umræðunni um styttingu leikskólans hafa sjónarmið sem varða vinnumarkaðinn verið nokkuð fjarri.. Á morgunverðarfundi VR, sem haldinn verður fimmtudaginn 23. nóvember nk., verður sjónum beint að áhrifum á launafólk, en einnig fjallað um stefnumótun í leikskólamálum út frá ólíkum hliðum. Fundurinn er öllum opinn og ung börn sem ekki hafa leikskólapláss eða aðra dagvistun eru sértaklega velkomin ásamt foreldrum sínum. Nánari upplýsingar um fundinn má finna á heimasíðu VR, www.vr.is. Ákvarðanir um leikskólamál er ekki hægt að taka í tómarúmi. Þær hafa keðjuverkandi áhrif um allt samfélag. Sú skammsýni sem er nú að ryðja sér til rúms er ekki byggð á stoðum almennrar velferðar og menntunar, heldur þvert á móti er hér á ferðinni gamalkunn niðurskurðarstefna í nýjum búningi. Markmiðið er að minnka opinbera þjónustu og draga úr útgjöldum. Þessi skammsýna nálgun má ekki verða að almennri stefnu. Höfundur á sæti í stjórn VR og er foreldri barns á leikskólaaldri
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar