Íslenska, hvað? Gauti Kristmannsson skrifar 28. nóvember 2024 07:50 Mjög hefur tíðkast á tyllidögum að hampa íslenskri tungu, þetta gera ráðherrar gjarnan þegar þeir vilja líta vel út í augum kjósenda. Á tímabili starfaði meira að segja nefnd fimm ráðherra til halda utan um fjöreggið okkar dýra og skilaði hún 19 tillögum sem samþykktar voru sem þingsályktun Alþingis 8. maí sl. Þar var meðal annars talað um að þróa nýja námsleið í íslensku sem öðru máli til þess að „auðvelda innflytjendum að aðlagast samfélagslegri og akademískri menningu, auka aðgengi að háskólamenntun og fjölga atvinnutækifærum að námi loknu.“ Ráðherranefndinni virðist ekki hafa verið ljóst að þessi námsleið er fyrir hendi í Háskóla Íslands og hefur verið lengi, annars vegar í formi BA náms í íslensku sem annað mál og diplómunáms í íslensku sem annað mál. BA námið er venjubundið háskólanám í öðru máli, en diplómanámið er til að undirbúa nemendur fyrir atvinnulífið eða frekara háskólanám. Taka skal fram að Háskóli Íslands er eina háskólastofnun í heimi sem kennir íslensku sem annað mál til brautskráningar og þar er fyrir hendir gífurleg þekking á kennslu og rannsóknum í því tilliti. BA námið hefur brautskráð fjölda nemenda undanfarna hálfa öld eða svo og diplómanámið, sem er nýlegra, hefur skilað hundruðum út á vinnumarkað og í frekara háskólanám. Sem dæmi má taka að mörg þeirra sem ætla að vinna í heilbrigðiskerfinu hafa lært íslensku í HÍ til að geta starfað þar. Ætla mætti að slíkur árangur sem ótvírætt hefur náðst hlyti viðurkenningu í ráðuneyti háskólamála, ekki síst í ljósi þeirrar áherslu sem lögð er á íslenskukennslu innflytjenda. En það er öðru nær, nýlega lagði háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra fram frumvarp til laga um að setja á skólagjöld á háskólanema sem eiga uppruna utan EES og hyggjast hefja hér nám. Þetta eru t.d. frændur vorir Vestur-Íslendingar, en sá sem þetta ritar hefur haft nokkra nemendur sem til þeirra teljast og þeir eru víðar. Skólagjöldin eiga að standa undir öllum kostnaði við menntun þessara nemenda og yrðu því mjög há, raunar svo há að erfitt er að ímynda sér að nokkur sækti um það. Þessi löggjöf hefði afdrifaríkar afleiðingar fyrir Háskóla Íslands, bæði sem heildar og einnig í kennslu íslensku og íslenskra fræða. Stór hluti doktorsnema á Íslandi er í þessum hópi og vitað er hve erfitt er að fá styrki í það nám hér á landi, rétt um einn af fimm fær styrk. Doktorsnám er hins vegar mjög mikilvægt fyrir Háskóla Íslands og ef hann missti fjölda slíkra nema kæmi það niður á samanburði skólans við þá erlendu skóla sem hann keppir við. Innan íslensku- og menningardeildar er einnig boðið upp á mjög vel þekkt alþjóðanám í miðaldafræðum þar sem erlendir nemendur leggja stund á íslenska menningu miðalda og ljúka því með meistaraprófi. Sum halda áfram í doktorsnám, önnur fara til síns heima og breiða út þekkingu á Íslandi og íslenskri menningu. Sama má segja um nemendur sem stunda nám í þýðingafræði á meistarastigi; fjölmörg þeirra eru orðin þýðendur íslenskra bókmennta. Stóri pósturinn er hins vegar íslenska sem annað mál, námsgrein sem styður við íslenskukunnáttu og inngildingu svo um munar, það sést af aðsóknartölum og brautskráningum. Það er óhætt að fullyrða að og íslenska sem annað mál sé flaggskip íslenskukennslu fyrir útlendinga í öllum heiminum og hvergi er til eins víðtæk þekking á þessu sviði. Þessi grein yrði fyrir miklu höggi ef áform háskólaráðherra næðu fram að ganga og virðist það algjörlega andstætt þeim markmiðum að bæta íslenskukennslu fyrir innflytjendur, raunar vinnur það mjög gegn þeim. Furðu sætir líka að frumvarpið er sett í samráðsgátt eftir að ríkisstjórnin er fallin og er einungis starfsstjórn sem hefur ekkert umboð til að leggja fram frumvörp sem hafa jafn afdrifaríkar afleiðingar. Er þetta kannski einungis köld kveðja frá fráfarandi háskólaráðherra eða hefur ráðuneytið ekki frétt af stjórnarslitunum? Hver sem skýringin er verður að vonast til þess að þetta frumvarp fari í ruslakörfuna sem fyrst. Höfundur er deildarforseti Íslensku- og menningardeildar Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gauti Kristmannsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Íslensk tunga Háskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Halldór 11.10.2025 Halldór Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson Skoðun Er Vegagerðin við völd á Íslandi? Gauti Kristmannsson,Lilja S. Jónsdóttir Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Er Vegagerðin við völd á Íslandi? Gauti Kristmannsson,Lilja S. Jónsdóttir skrifar Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson skrifar Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason skrifar Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson skrifar Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Sjá meira
Mjög hefur tíðkast á tyllidögum að hampa íslenskri tungu, þetta gera ráðherrar gjarnan þegar þeir vilja líta vel út í augum kjósenda. Á tímabili starfaði meira að segja nefnd fimm ráðherra til halda utan um fjöreggið okkar dýra og skilaði hún 19 tillögum sem samþykktar voru sem þingsályktun Alþingis 8. maí sl. Þar var meðal annars talað um að þróa nýja námsleið í íslensku sem öðru máli til þess að „auðvelda innflytjendum að aðlagast samfélagslegri og akademískri menningu, auka aðgengi að háskólamenntun og fjölga atvinnutækifærum að námi loknu.“ Ráðherranefndinni virðist ekki hafa verið ljóst að þessi námsleið er fyrir hendi í Háskóla Íslands og hefur verið lengi, annars vegar í formi BA náms í íslensku sem annað mál og diplómunáms í íslensku sem annað mál. BA námið er venjubundið háskólanám í öðru máli, en diplómanámið er til að undirbúa nemendur fyrir atvinnulífið eða frekara háskólanám. Taka skal fram að Háskóli Íslands er eina háskólastofnun í heimi sem kennir íslensku sem annað mál til brautskráningar og þar er fyrir hendir gífurleg þekking á kennslu og rannsóknum í því tilliti. BA námið hefur brautskráð fjölda nemenda undanfarna hálfa öld eða svo og diplómanámið, sem er nýlegra, hefur skilað hundruðum út á vinnumarkað og í frekara háskólanám. Sem dæmi má taka að mörg þeirra sem ætla að vinna í heilbrigðiskerfinu hafa lært íslensku í HÍ til að geta starfað þar. Ætla mætti að slíkur árangur sem ótvírætt hefur náðst hlyti viðurkenningu í ráðuneyti háskólamála, ekki síst í ljósi þeirrar áherslu sem lögð er á íslenskukennslu innflytjenda. En það er öðru nær, nýlega lagði háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra fram frumvarp til laga um að setja á skólagjöld á háskólanema sem eiga uppruna utan EES og hyggjast hefja hér nám. Þetta eru t.d. frændur vorir Vestur-Íslendingar, en sá sem þetta ritar hefur haft nokkra nemendur sem til þeirra teljast og þeir eru víðar. Skólagjöldin eiga að standa undir öllum kostnaði við menntun þessara nemenda og yrðu því mjög há, raunar svo há að erfitt er að ímynda sér að nokkur sækti um það. Þessi löggjöf hefði afdrifaríkar afleiðingar fyrir Háskóla Íslands, bæði sem heildar og einnig í kennslu íslensku og íslenskra fræða. Stór hluti doktorsnema á Íslandi er í þessum hópi og vitað er hve erfitt er að fá styrki í það nám hér á landi, rétt um einn af fimm fær styrk. Doktorsnám er hins vegar mjög mikilvægt fyrir Háskóla Íslands og ef hann missti fjölda slíkra nema kæmi það niður á samanburði skólans við þá erlendu skóla sem hann keppir við. Innan íslensku- og menningardeildar er einnig boðið upp á mjög vel þekkt alþjóðanám í miðaldafræðum þar sem erlendir nemendur leggja stund á íslenska menningu miðalda og ljúka því með meistaraprófi. Sum halda áfram í doktorsnám, önnur fara til síns heima og breiða út þekkingu á Íslandi og íslenskri menningu. Sama má segja um nemendur sem stunda nám í þýðingafræði á meistarastigi; fjölmörg þeirra eru orðin þýðendur íslenskra bókmennta. Stóri pósturinn er hins vegar íslenska sem annað mál, námsgrein sem styður við íslenskukunnáttu og inngildingu svo um munar, það sést af aðsóknartölum og brautskráningum. Það er óhætt að fullyrða að og íslenska sem annað mál sé flaggskip íslenskukennslu fyrir útlendinga í öllum heiminum og hvergi er til eins víðtæk þekking á þessu sviði. Þessi grein yrði fyrir miklu höggi ef áform háskólaráðherra næðu fram að ganga og virðist það algjörlega andstætt þeim markmiðum að bæta íslenskukennslu fyrir innflytjendur, raunar vinnur það mjög gegn þeim. Furðu sætir líka að frumvarpið er sett í samráðsgátt eftir að ríkisstjórnin er fallin og er einungis starfsstjórn sem hefur ekkert umboð til að leggja fram frumvörp sem hafa jafn afdrifaríkar afleiðingar. Er þetta kannski einungis köld kveðja frá fráfarandi háskólaráðherra eða hefur ráðuneytið ekki frétt af stjórnarslitunum? Hver sem skýringin er verður að vonast til þess að þetta frumvarp fari í ruslakörfuna sem fyrst. Höfundur er deildarforseti Íslensku- og menningardeildar Háskóla Íslands.
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun