Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar 11. mars 2025 16:30 Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun