Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar 28. mars 2025 10:00 Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Ofbeldi barna Ofbeldi gegn börnum Börn og uppeldi Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Sjá meira
Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður.
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun