Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:01 Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Embætti landlæknis Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Daði Pálmar Ragnarsson Bakþankar Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun