Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson og Halldóra Mogensen skrifa 5. september 2025 09:02 Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Borgarstjórn Píratar Skóla- og menntamál Grunnskólar Halldóra Mogensen Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag.
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun