Tækifærið - til að hugsa tvennt í einu Hrund Gunnsteinsdóttir skrifar 25. mars 2020 10:30 Kórónavírusinn hægir á heiminum og dregur verulega úr mengun, sérstaklega í borgum og iðnkjörnum. Gervihnattamyndir frá Nasa og Evrópsku Geimvísindastofnuninni (ESA) sýna þetta svart á hvítu. Frá því að Ítalía lýsti yfir útgöngubanni 9. mars hefur magn köfnunarefnisdíoxíðs (NO2) í andrúmsloftinu á norður Ítalíu minnkað um 40%. Í mið- og austur Kína hefur það verið 10-30% minna en venjulega að sögn NASA. Sérfræðingar hafa sagt áhrif Covid-19 á andrúmsloftið geta orðið „stærstu tilraun sögunnar“ þegar kemur að áhrifum mengunar á líf okkar, ekki síður en áhrif lifnaðarhátta okkar á loftið sem við öndum að okkur og getu jarðarinnar til að endurnýja sig. Stóra spurningin Þegar þetta er skrifað hafa tæplega 430.000 manns smitast víða um heim, rúmlega 19.000 látið lífið og rúmlega 110.000 læknast af Covid-19. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) deyja kringum 7 milljónir manna árlega af orsökum sem rekja má til mengunar. Um 90% af íbúum jarðar eru búsettir á stöðum þar sem gæði lofts er fyrir neðan heilbrigðismörk. Tíminn einn mun leiða í ljós hvort að Covid-19 hafi á endanum þau áhrif að draga úr dauðsföllum vegna minni mengunar tímabundið og hugsanlega til lengri tíma líka, eftir því hvernig við höldum á spöðunum. Í öllu falli er ljóst að faraldurinn er víða að draga úr mengun, alla vega til skamms tíma. Hvort við berum gæfu til að stíga inn í það rof eða þá truflun (e. disruption) sem ástandið skapar, með markvissum ásetningi um að draga úr mengun um ókomna tíð, er stóra spurningin. Loftslagsváin og Covid 19 Að sögn Paul Polmans, formanns Alþjóðaviðskiptaráðsins og varaformanns UN Global Compact, er Covid-19 risavaxin áskorun ólík nokkru sem við höfum staðið frammi fyrir áður. Aldrei fyrr hefur verið meiri þörf á samvinnu og samstíga aðgerðum þvert á geira og lönd. „Hún (veiran) breiðist hratt út, er talin tvöfaldast í útbreiðslu rúmlega annan hvern dag, hugsanlega áttafaldast á viku og fjögurþúsundfaldast á fjórum vikum“. Líkt og með Covid-19 fer loftslagsváin ekki í manngreinarálit. Þótt hún birtist á ólíkan hátt eftir svæðum og lifnaðarháttum, er loftslagsváin verkefni sem krefst afgerandi og samstíga viðbragða líkt og heimsfaraldur. Og líkt og heimsfaraldur, ógnar loftslagsváin öllu mannkyninu, alls staðar á jörðinni. Það skiptir ekki máli í hvaða landi, menningu, á hvaða ferðalagi við erum, þá snertir hún líf okkar allra á einn eða annan hátt. Samvinna og góð gögn Besta mótvægisaðgerðin í báðum tilfellum er samvinna og besta vörnin eru upplýsingar og vísindaleg þekking, líkt og sagnfræðingurinn og höfundur Homo sapiens Yuval Noah Harari skrifaði nýverið í Time. Hvað varðar loftslagsvánna höfum við vísindalega þekkingu, en ólikt Covid-19 skortir tilfinninguna fyrir neyðarástandinu í loftslagsmálum, ásetninginn og samvinnuna. Það verður áhugavert að sjá er fram líða stundir hvort og hvernig Covid-19 hjálpi okkur að bæta þar úr. Verkfærin eru til Íslenska ríkisstjórnin, líkt og ríkisstjórnir víða um heim, eru að kynna aðgerðaráætlanir og björgunarpakka, sem til skamms tíma (nokkrir mánuðir upp í rúmlega ár) fjalla um að bjarga lífum, afkomu fólks og að halda hjólum efnahagslífsins gangandi. Eftir það hefst tímabil endurreisnar og uppbyggingar til lengri tíma. Uppbyggingarstarf er ekki orðum ofaukið því heimurinn verður ekki samur aftur. Þrýstingur á fjármálastofnanir, seðlabanka og ríki heims fer nú vaxandi um að byggja allar aðgerðir og ákvarðanir á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og markmið Parísarsamkomulagsins um að hlýnun jarðar verði ekki meiri en 1,5 gráða. "Það er skylda okkur að jafna okkur betur" og öðruvísi en við gerðum eftir fjármálakrísuna 2008, sagði António Guterres, aðalritari Sþ. Við okkur blasir nú einstakt tækifæri til að flýta fyrir umbreytingunni í átt að sjálfbærara og samfélagslega ábyrgara hagkerfi, með því að hanna hvatakerfi og stuðning við uppbyggingarstarf meðvitað með þann ásetning. Jarðvegurinn er sannarlega til staðar. Því á sama tíma og ástandið er ekkert minna en ógnvekjandi og áhrif Covid 19 til lengri tíma eiga eftir að sýna sig, felast í því gríðarleg tækifæri. Tækifæri sem við erum undirbúnari fyrir en okkur ef til vill grunar, þar sem við stöndum í mesta lagi í miðjum storminum þegar þetta er skrifað. Höfundur er þróunar-og átakfræðingur og framkvæmdastjóri Festu -miðstöð um samfélagsábyrgð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrund Gunnsteinsdóttir Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Kórónavírusinn hægir á heiminum og dregur verulega úr mengun, sérstaklega í borgum og iðnkjörnum. Gervihnattamyndir frá Nasa og Evrópsku Geimvísindastofnuninni (ESA) sýna þetta svart á hvítu. Frá því að Ítalía lýsti yfir útgöngubanni 9. mars hefur magn köfnunarefnisdíoxíðs (NO2) í andrúmsloftinu á norður Ítalíu minnkað um 40%. Í mið- og austur Kína hefur það verið 10-30% minna en venjulega að sögn NASA. Sérfræðingar hafa sagt áhrif Covid-19 á andrúmsloftið geta orðið „stærstu tilraun sögunnar“ þegar kemur að áhrifum mengunar á líf okkar, ekki síður en áhrif lifnaðarhátta okkar á loftið sem við öndum að okkur og getu jarðarinnar til að endurnýja sig. Stóra spurningin Þegar þetta er skrifað hafa tæplega 430.000 manns smitast víða um heim, rúmlega 19.000 látið lífið og rúmlega 110.000 læknast af Covid-19. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) deyja kringum 7 milljónir manna árlega af orsökum sem rekja má til mengunar. Um 90% af íbúum jarðar eru búsettir á stöðum þar sem gæði lofts er fyrir neðan heilbrigðismörk. Tíminn einn mun leiða í ljós hvort að Covid-19 hafi á endanum þau áhrif að draga úr dauðsföllum vegna minni mengunar tímabundið og hugsanlega til lengri tíma líka, eftir því hvernig við höldum á spöðunum. Í öllu falli er ljóst að faraldurinn er víða að draga úr mengun, alla vega til skamms tíma. Hvort við berum gæfu til að stíga inn í það rof eða þá truflun (e. disruption) sem ástandið skapar, með markvissum ásetningi um að draga úr mengun um ókomna tíð, er stóra spurningin. Loftslagsváin og Covid 19 Að sögn Paul Polmans, formanns Alþjóðaviðskiptaráðsins og varaformanns UN Global Compact, er Covid-19 risavaxin áskorun ólík nokkru sem við höfum staðið frammi fyrir áður. Aldrei fyrr hefur verið meiri þörf á samvinnu og samstíga aðgerðum þvert á geira og lönd. „Hún (veiran) breiðist hratt út, er talin tvöfaldast í útbreiðslu rúmlega annan hvern dag, hugsanlega áttafaldast á viku og fjögurþúsundfaldast á fjórum vikum“. Líkt og með Covid-19 fer loftslagsváin ekki í manngreinarálit. Þótt hún birtist á ólíkan hátt eftir svæðum og lifnaðarháttum, er loftslagsváin verkefni sem krefst afgerandi og samstíga viðbragða líkt og heimsfaraldur. Og líkt og heimsfaraldur, ógnar loftslagsváin öllu mannkyninu, alls staðar á jörðinni. Það skiptir ekki máli í hvaða landi, menningu, á hvaða ferðalagi við erum, þá snertir hún líf okkar allra á einn eða annan hátt. Samvinna og góð gögn Besta mótvægisaðgerðin í báðum tilfellum er samvinna og besta vörnin eru upplýsingar og vísindaleg þekking, líkt og sagnfræðingurinn og höfundur Homo sapiens Yuval Noah Harari skrifaði nýverið í Time. Hvað varðar loftslagsvánna höfum við vísindalega þekkingu, en ólikt Covid-19 skortir tilfinninguna fyrir neyðarástandinu í loftslagsmálum, ásetninginn og samvinnuna. Það verður áhugavert að sjá er fram líða stundir hvort og hvernig Covid-19 hjálpi okkur að bæta þar úr. Verkfærin eru til Íslenska ríkisstjórnin, líkt og ríkisstjórnir víða um heim, eru að kynna aðgerðaráætlanir og björgunarpakka, sem til skamms tíma (nokkrir mánuðir upp í rúmlega ár) fjalla um að bjarga lífum, afkomu fólks og að halda hjólum efnahagslífsins gangandi. Eftir það hefst tímabil endurreisnar og uppbyggingar til lengri tíma. Uppbyggingarstarf er ekki orðum ofaukið því heimurinn verður ekki samur aftur. Þrýstingur á fjármálastofnanir, seðlabanka og ríki heims fer nú vaxandi um að byggja allar aðgerðir og ákvarðanir á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og markmið Parísarsamkomulagsins um að hlýnun jarðar verði ekki meiri en 1,5 gráða. "Það er skylda okkur að jafna okkur betur" og öðruvísi en við gerðum eftir fjármálakrísuna 2008, sagði António Guterres, aðalritari Sþ. Við okkur blasir nú einstakt tækifæri til að flýta fyrir umbreytingunni í átt að sjálfbærara og samfélagslega ábyrgara hagkerfi, með því að hanna hvatakerfi og stuðning við uppbyggingarstarf meðvitað með þann ásetning. Jarðvegurinn er sannarlega til staðar. Því á sama tíma og ástandið er ekkert minna en ógnvekjandi og áhrif Covid 19 til lengri tíma eiga eftir að sýna sig, felast í því gríðarleg tækifæri. Tækifæri sem við erum undirbúnari fyrir en okkur ef til vill grunar, þar sem við stöndum í mesta lagi í miðjum storminum þegar þetta er skrifað. Höfundur er þróunar-og átakfræðingur og framkvæmdastjóri Festu -miðstöð um samfélagsábyrgð.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun