Þarftu að spara orkuna? Hér eru nokkur ráð frá iðjuþjálfum Aðalheiður Pálsdóttir, Jóhanna Elíasdóttir og Þóra Leósdóttir skrifa 20. febrúar 2021 07:01 Það er vel þekkt að fólk, sem hefur fengið alvarlegar veirusýkingar getur þurft að glíma við einkenni af ýmsu tagi í vikur og jafnvel mánuði í kjölfarið. Vísbendingar eru um að 10-20% þeirra sem hafa greinst með COVID-19 sjúkdóminn búi við langvinn eftirköst þrátt fyrir að hafa ekki veikst alvarlega. Þetta geta verið fjölbreytt einkenni eins og hósti, hiti, verkir víðs vegar um líkamann, þreyta og vitræn truflun oft kölluð heilaþoka. Talið er að veiran valdi bólguferlum vegna sterkra viðbragða í varnarkerfum líkamans og að þessar bólgur hafi langvinn áhrif. Mikil þreyta og orkuleysi gerir það að verkum að fólk á erfitt með að sinna daglegri iðju eins og að baða sig, fara á salerni, klæða sig, útbúa mat og borða, hvað þá að sinna húsverkum eða kaupa inn. Minnsta hreyfing, eða bara það að komast um heima hjá sér getur hæglega verið viðkomandi ofviða. Þegar orkan er í lágmarki er mikilvægt er að spyrja sig nokkurra grundvallarspurninga: ·Hvað þarf ég að gera? ·Hvað langar mig að gera, hvað er mikilvægt fyrir mig? ·Hvað getur beðið? ·Hver getur aðstoðað mig? Iðjuþjálfar starfa með fólki, á öllum aldri sem býr við skerta færni og þátttöku vegna heilsubrests, skorts á tækifærum eða annarra hindrana í aðstæðum sínum. Þeir hafa sérþekkingu á samspili iðju, einstaklings og umhverfis og veita skjólstæðingum þjálfun og ráðgjöf með það að markmiði að efla færni þeirra og sjálfstæði. Mikilvægt er að þau sem kljást við langvinn eftirköst vegna COVID-19 fái nauðsynlega endurhæfingu, þar með talið iðjuþjálfun til að bataferlið gangi vel. Einnig er brýnt að þjónusta iðjuþjálfa sé aðgengileg á næstu heilsugæslustöð eða hjá velferðarþjónustu sveitarfélaga. Margt er hægt að gera til að styðja við batann eftir veikindi af völdum COVID-19, til dæmis að breyta um aðferðir og aðlaga umhverfið heima við. Iðjuþjálfar á Landakoti hafa þýtt og staðfært leiðbeiningar frá breska iðjuþjálfafélaginu og gefa hér nokkur dæmi um það hvernig hægt er að spara orku og draga úr áreynslu við dagleg verk og athafnir. Leiðbeiningarnar „Leiðir til að spara líkamsorkuna“ má nálgast í heild sinni á heimasíðu Landspítala, www.landspitali.is. Taktu þér tíma Að tempra hraðann við framkvæmd verka og athafna gerir það auðveldara að ljúka þeim. Betra er að hætta um leið og þreytan gerir vart við sig í stað þess að keyra sig alveg út, því þá tekur líka lengri tíma að jafna sig. Best er að fara mátulega geyst og hvíla sig á milli. Ráðleggingar: • brjóttu athafnir niður í smærri þrep og dreifðu þeim yfir daginn • gerðu ráð fyrir hvíld inn á milli, það er lykillinn að því að hlaða orkuna • skipuleggðu 30-40 mínútna hvíld milli athafna • sestu niður og hvíldu þig þar sem það er mögulegt Skipuleggðu þig Mikilvægt er að skipuleggja sig vel. Ef mæði eða þreyta sækir að er gott að dreifa athöfnum yfir daginn í stað þess að gera allt í einu. Hægt er að fara í bað eða sturtu að kvöldi til því þá er ekki jafn mikið fram undan eins og í byrjun dags. Einnig má til dæmis forðast að þvo þvott og kaupa inn sama daginn. Ráðleggingar: • hafðu við höndina allt sem þarf áður en byrjað er á verki • notaðu hjálpartæki og leitaðu í því sambandi til fagfólks eins og iðjuþjálfa • fáðu aðstoð fjölskyldu og vina Forgangsraðaðu Sumar daglegar athafnir eru minna nauðsynlegar en aðrar. Gott er að vega það og meta: Hvað þarf ég að gera í dag eða hvað langar mig að gera? Hvað get ég látið bíða? Hvað get ég beðið einhvern annan um að gera fyrir mig? Ráðleggingar: • ekki halda niðri andanum meðan þú glímir er við eitthvað sem tekur á • forðastu sem mest að toga, lyfta, beygja, teygja og snúa • reyndu að ýta eða renna hlutum í stað þess að lyfta þeim • beygðu þig í hnjám frekar en mjöðmum þegar þú þarft að ná í hluti Nokkur dæmi um verk og athafnir Að baða sig: Sparaðu orkuna með því að fá aðstoð við bað eða sturtu. Í byrjun bataferlisins er gott að fara ekki í bað eða sturtu daglega heldur þvo sér frekar við vaskinn. Forðastu að hafa vatnið of heitt og tryggðu góða loftræstingu. Taktu þér tíma og hvíldu þig inn á milli. Betra er að sitja en standa við að baða sig, þurrka og klæða. Gott er að nýta sturtustól eða baðbretti, handföng á vegg geta bætt öryggi og auðveldað verkið. Notaðu áhöld með löngu skafti. Gott er að fara í léttan baðslopp úr mjúku efni, þá er minni þörf á að þurrka líkamann með handklæði. Að snyrta sig: Gott er að sitja á stöðugum stól eða kolli þegar þú þværð þér, burstar tennur eða greiðir hárið. Hafðu við höndina allt snyrtidót sem á að nota og hafðu spegilinn í augnhæð hvort sem þú situr eða stendur. Þurrsjampó getur verið heppilegra en venjulegt. Notaðu rafmagnstæki svo sem rafmagnstannbursta eða rafmagnsrakvél ef þess er nokkur kostur. Að klæða sig: Áætlaðu nægan tíma og sittu á stól við að fara í föt, sokka og skó. Klæddu þig fyrst að neðan og síðan að ofan. Hvíldu þig á milli og andaðu jafnt allan tímann. Mikilvægt er að hafa fötin innan seilingar og forðast beygjur og teygjur. Hægt er að nota hjálpartæki eins og griptöng, sokkaífæru og langt skóhorn. Forðastu fatnað sem þarf að fara yfir höfuð. Heppilegra er að nota föt sem eru opin að framan, víð og úr mjúku efni. Hægt er að endurraða í fataskápnum þannig að auðvelt sé að finna fötin eða fá aðstoð við það. Að elda mat: Taktu þér góðan tíma og dreifðu matargerðinni yfir daginn. Til dæmis er hægt að undirbúa að morgni, elda í hádeginu og hita upp um kvöldið. Reyndu að sitja við matseldina og taktu þér hvíld inn á milli. Mundu að hafa allt innan seilingar. Gott er að elda stóra skammta og frysta hluta til að eiga síðar. Einnig er skynsamlegt að velja rétti sem ekki krefjast flókins undirbúnings og tíma. Þegar þrekið er lítið þá getur verið gott að kaupa tilbúna rétti eða fá aðstoð við eldamennskuna. Þóra Leósdóttir er formaður Iðjuþjálfafélags Íslands. Aðalheiður Pálsdóttir og Jóhanna Elíasdóttir eru iðjuþjálfar á Landakoti Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Halldór 05.07.2025 Jón Ísak Ragnarsson Halldór Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Það er vel þekkt að fólk, sem hefur fengið alvarlegar veirusýkingar getur þurft að glíma við einkenni af ýmsu tagi í vikur og jafnvel mánuði í kjölfarið. Vísbendingar eru um að 10-20% þeirra sem hafa greinst með COVID-19 sjúkdóminn búi við langvinn eftirköst þrátt fyrir að hafa ekki veikst alvarlega. Þetta geta verið fjölbreytt einkenni eins og hósti, hiti, verkir víðs vegar um líkamann, þreyta og vitræn truflun oft kölluð heilaþoka. Talið er að veiran valdi bólguferlum vegna sterkra viðbragða í varnarkerfum líkamans og að þessar bólgur hafi langvinn áhrif. Mikil þreyta og orkuleysi gerir það að verkum að fólk á erfitt með að sinna daglegri iðju eins og að baða sig, fara á salerni, klæða sig, útbúa mat og borða, hvað þá að sinna húsverkum eða kaupa inn. Minnsta hreyfing, eða bara það að komast um heima hjá sér getur hæglega verið viðkomandi ofviða. Þegar orkan er í lágmarki er mikilvægt er að spyrja sig nokkurra grundvallarspurninga: ·Hvað þarf ég að gera? ·Hvað langar mig að gera, hvað er mikilvægt fyrir mig? ·Hvað getur beðið? ·Hver getur aðstoðað mig? Iðjuþjálfar starfa með fólki, á öllum aldri sem býr við skerta færni og þátttöku vegna heilsubrests, skorts á tækifærum eða annarra hindrana í aðstæðum sínum. Þeir hafa sérþekkingu á samspili iðju, einstaklings og umhverfis og veita skjólstæðingum þjálfun og ráðgjöf með það að markmiði að efla færni þeirra og sjálfstæði. Mikilvægt er að þau sem kljást við langvinn eftirköst vegna COVID-19 fái nauðsynlega endurhæfingu, þar með talið iðjuþjálfun til að bataferlið gangi vel. Einnig er brýnt að þjónusta iðjuþjálfa sé aðgengileg á næstu heilsugæslustöð eða hjá velferðarþjónustu sveitarfélaga. Margt er hægt að gera til að styðja við batann eftir veikindi af völdum COVID-19, til dæmis að breyta um aðferðir og aðlaga umhverfið heima við. Iðjuþjálfar á Landakoti hafa þýtt og staðfært leiðbeiningar frá breska iðjuþjálfafélaginu og gefa hér nokkur dæmi um það hvernig hægt er að spara orku og draga úr áreynslu við dagleg verk og athafnir. Leiðbeiningarnar „Leiðir til að spara líkamsorkuna“ má nálgast í heild sinni á heimasíðu Landspítala, www.landspitali.is. Taktu þér tíma Að tempra hraðann við framkvæmd verka og athafna gerir það auðveldara að ljúka þeim. Betra er að hætta um leið og þreytan gerir vart við sig í stað þess að keyra sig alveg út, því þá tekur líka lengri tíma að jafna sig. Best er að fara mátulega geyst og hvíla sig á milli. Ráðleggingar: • brjóttu athafnir niður í smærri þrep og dreifðu þeim yfir daginn • gerðu ráð fyrir hvíld inn á milli, það er lykillinn að því að hlaða orkuna • skipuleggðu 30-40 mínútna hvíld milli athafna • sestu niður og hvíldu þig þar sem það er mögulegt Skipuleggðu þig Mikilvægt er að skipuleggja sig vel. Ef mæði eða þreyta sækir að er gott að dreifa athöfnum yfir daginn í stað þess að gera allt í einu. Hægt er að fara í bað eða sturtu að kvöldi til því þá er ekki jafn mikið fram undan eins og í byrjun dags. Einnig má til dæmis forðast að þvo þvott og kaupa inn sama daginn. Ráðleggingar: • hafðu við höndina allt sem þarf áður en byrjað er á verki • notaðu hjálpartæki og leitaðu í því sambandi til fagfólks eins og iðjuþjálfa • fáðu aðstoð fjölskyldu og vina Forgangsraðaðu Sumar daglegar athafnir eru minna nauðsynlegar en aðrar. Gott er að vega það og meta: Hvað þarf ég að gera í dag eða hvað langar mig að gera? Hvað get ég látið bíða? Hvað get ég beðið einhvern annan um að gera fyrir mig? Ráðleggingar: • ekki halda niðri andanum meðan þú glímir er við eitthvað sem tekur á • forðastu sem mest að toga, lyfta, beygja, teygja og snúa • reyndu að ýta eða renna hlutum í stað þess að lyfta þeim • beygðu þig í hnjám frekar en mjöðmum þegar þú þarft að ná í hluti Nokkur dæmi um verk og athafnir Að baða sig: Sparaðu orkuna með því að fá aðstoð við bað eða sturtu. Í byrjun bataferlisins er gott að fara ekki í bað eða sturtu daglega heldur þvo sér frekar við vaskinn. Forðastu að hafa vatnið of heitt og tryggðu góða loftræstingu. Taktu þér tíma og hvíldu þig inn á milli. Betra er að sitja en standa við að baða sig, þurrka og klæða. Gott er að nýta sturtustól eða baðbretti, handföng á vegg geta bætt öryggi og auðveldað verkið. Notaðu áhöld með löngu skafti. Gott er að fara í léttan baðslopp úr mjúku efni, þá er minni þörf á að þurrka líkamann með handklæði. Að snyrta sig: Gott er að sitja á stöðugum stól eða kolli þegar þú þværð þér, burstar tennur eða greiðir hárið. Hafðu við höndina allt snyrtidót sem á að nota og hafðu spegilinn í augnhæð hvort sem þú situr eða stendur. Þurrsjampó getur verið heppilegra en venjulegt. Notaðu rafmagnstæki svo sem rafmagnstannbursta eða rafmagnsrakvél ef þess er nokkur kostur. Að klæða sig: Áætlaðu nægan tíma og sittu á stól við að fara í föt, sokka og skó. Klæddu þig fyrst að neðan og síðan að ofan. Hvíldu þig á milli og andaðu jafnt allan tímann. Mikilvægt er að hafa fötin innan seilingar og forðast beygjur og teygjur. Hægt er að nota hjálpartæki eins og griptöng, sokkaífæru og langt skóhorn. Forðastu fatnað sem þarf að fara yfir höfuð. Heppilegra er að nota föt sem eru opin að framan, víð og úr mjúku efni. Hægt er að endurraða í fataskápnum þannig að auðvelt sé að finna fötin eða fá aðstoð við það. Að elda mat: Taktu þér góðan tíma og dreifðu matargerðinni yfir daginn. Til dæmis er hægt að undirbúa að morgni, elda í hádeginu og hita upp um kvöldið. Reyndu að sitja við matseldina og taktu þér hvíld inn á milli. Mundu að hafa allt innan seilingar. Gott er að elda stóra skammta og frysta hluta til að eiga síðar. Einnig er skynsamlegt að velja rétti sem ekki krefjast flókins undirbúnings og tíma. Þegar þrekið er lítið þá getur verið gott að kaupa tilbúna rétti eða fá aðstoð við eldamennskuna. Þóra Leósdóttir er formaður Iðjuþjálfafélags Íslands. Aðalheiður Pálsdóttir og Jóhanna Elíasdóttir eru iðjuþjálfar á Landakoti
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun