Um siðferði blóðmerahalds Svanur Sigurbjörnsson skrifar 31. desember 2021 11:01 Undanfarnar vikur hefur mikið verið rætt og skrifað um blóðmerahald á Íslandi í kjölfar heimildarmyndar dýraverndarsamtaka sem sýndi harkalegar aðfarir að fylfullum merunum við þær blóðtökur sem framkvæmdar eru reglubundið til að afla hormónsins equine Chorionic Gonadotropin, eCG. Hormónið er til ýmissa nota, mestmegnis þó til að stilla gangmál búfénaðar eins og svína, sauðfés og nautgripa og auka þannig kjötframleiðslu. Til er annað efnafræðilega tilbúið lyf (cloprostenol) sem gegnir sama tilgangi fyrir búfjárræktendur. Í siðferðilegu tilliti er þetta mikilvæg staðreynd því hún bendir á að það sé til annar valkostur sem felur ekki í sér þjáningu blóðmera. Í siðferðilegu tilliti skiptir mestu máli hvort þau dýr sem eru til ýmissa nytja manna séu ekki látin endurtekið og markvert þjást fyrir markmiðið. Dýr eru ekki lengur talin skynlaus og gleymin tæki manna líkt og lengi var haldið fram. Við blóðtökur á blóðmerum er stórri nál stungið í æð á hálsi hestsins eftir húðdeyfingu með fínni nál. Stingurinn við fínu deyfingarsprautuna meiðir í skamma stund og ef deyfingin hefur verið rétt sett í á svera blóðtökunálin ekki að meiða. Það er þó þannig að rétt eins og með okkur mennina þá stafar öllum spendýrum ógn af nálum og hlutum sem valda styngjum eða eru reknir inn fyrir húðina. Þó hættan sé nánast engin vita hestar það ekki (rétt eins og börn) og þeir þróa auðveldlega með sér hræðslu- og flóttaviðbragð. Líðan spendýrs við slíkar aðstæður er hræðileg og hryssa í slíkum felmtursham getur ekki staðið kyrr og beðið eftir því að vera stungin. Hið siðferðilega rétta í slíkri stöðu er að hætta við að stinga dýrið í stað þess að þröngva því inn í níðþrönga stíu og halda áfram. Höfum einnig í huga að blóðmerarnar í þessum eCG-iðnaði eru ótamdar og óvanar manneskjum. Þær treysta þeim ekki. Það má hugsa sér réttmætar undantekningar á því að stinga hesta með holnálum þó þeir séu ótamdir og hræddir. Það er þegar ástæðan er hestinum jafn mikið í hag og búrekstrinum, t.d. ef hestur er veikur og þarf lyf eða rannsókn á blóði til greiningar á veikindum. Þá væri heldur ekki um reglubundna viðburði þjáningar að ræða heldur einungis á meðan nauðsyn bæri til í þágu heilsu hestsins. Hvað þá með merar sem hræðast ekki nálarnar og eru rólegir á meðan blóðtöku stendur? Þá er einkum það heilsufarslega sem skiptir máli. Rétt eins og hjá okkur mönnum er góð heilsa og það að vera laus við líkamlega vanlíðan ein mikilvægustu siðferðisverðmæti dýra. Siðferðilega krafan til skaðleysis er afar rík og ófrávíkjanleg, ólíkt kröfunni um aukin gæði eða þægindi, sem veikari skylda er við. Það skyldi aldrei viljandi leggja á dýr kvaðir sem skerða heilsu þeirra og líðan, sérstaklega ekki endurtekið og kerfisbundið. Það er erfitt að hugsa sér nokkrar réttmætar undantekningar á slíku. Það er einkum magn blóðtökunnar og afleiðingar blóðtapsins sem eru mjög líklega heilsuspillandi fyrir merarnar í þessum iðnaði á Íslandi. Í greininni „Blóðmerahald – Hvað segja vísindin?“ skrifaði Rósa Líf Darradóttir læknir og hestaeigandi um tíðni og magn blóðtökunnar hjá blóðmerunum. Þar kom m.a. fram að blóðtökurnar eru langt umfram það magn og tíðni sem viðurkennt hefur verið erlendis að séu mörk öryggis fyrir heilsu hesta. Rósa Líf hefur ítrekað beðið hinn stórtæka blóðmerahaldara Ísteka um að koma fram með þær rannsóknir (eða mælingar) sem forsvarsmenn þeirra vitna í að sanni að blóðtökurnar ógni ekki heilsu meranna en þær eru enn ekki komnar fram. Það verður að teljast líklegt að væru slík gögn fyrir hendi myndi ekki standa á því að opinbera þau. Ekki eru persónuverndarsjónarmið í veginum í tilviki hesta. Þau rök sem Rósa Líf færir fram út frá því sem þekkt eru um blóðtökurnar eru sannfærandi og benda til að merarnar séu settar í heilsufarshættu og líði fyrir það. Engin sönnunargögn hafa komið fram um skaðleysi blóðmerabúskapsins hjá Ísteka en Arnþór Guðlaugsson, framkvæmdastjóri fyrirtækisins, hefur skrifað nokkrar greinar til varnar blóðmerahaldinu. Þann 19. des. sl. skrifaði hann að „Ísteka hefur aldrei liðið ósæmandi og ómannúðlega meðferð á dýrum“ og nefnir því ýmis stefnumið og „dýravelferðarsamninga“ til stuðnings. Arnþór einangrar vandann og færir sökina á tvö bú sem Ísteka hafi í kjölfarið hætt viðskiptum við. Engin sannindi eru þó færð fram gagnvart fyrrgreindri gagnrýni um þjáningu blóðmera óháð því frá hvaða búi þær koma og heimildamyndin sagði meira en öll orð um hvað er í gangi. Arnþór nefnir verðmætasköpun fyrir þjóðarbúið, að eCG sé leyft í Evrópu (en nefnir ekki að blóðmerahald sé það ekki) og í skrifum þann 29. des. sl. að framleiðsla og „rétt notkun“ þess hafi „jákvæð áhrif á kolefnisspor landbúnaðar, aukna dýravelferð og dýravernd“. Það þurfi færri dýr til að skila sama afurðamagni. Þó við gæfum okkur að þessar ástæður væru sannar dugir það samt ekki til að réttlæta þjáningarfullt dýrahald og gegndarlausa framleiðslu á hestum í þessum tilgangi. Í siðferðilegu gildismati gengur þjáningarleysi og heilsufarslegt öryggi einstaklinga alltaf á undan fjárhagslegum hagnaði fyrirtækja eða samfélags. Um slíka hluti gilda djúpstætt grundaðar hömlur sem eiga sér sögulega hliðstæðu í t.d. mannlegu þrælahaldi. Það er alveg sama hve mikill gróðinn er, að hann á aldrei að byggja á því sem óhjákvæmilega veldur þjáningum og heilsuleysi dýra. Varðandi rökin um kolefnissporið þá ber að hafa í huga að hestar í blóðmerabúskap hér eru orðnir um 5.400 talsins en aðrir hestar um 80 þúsund. Aukinn fjöldi dýra í framleiðslu er það sem eykur mest kolefnissporið, óháð hagkvæmni. Fyrir liggur umsókn Ísteka hjá Umhverfisstofnum um að auka umsvifin í að vinna efnið úr 600 tonnum af blóði árlega. Þetta gæfi fyrirtækinu svigrúm til að halda 20 þúsund hryssur í blóðtökum með tilheyrandi stækkun á kolefnispori. Það er ljóst að ábendingin um minnkað kolefnisspor er einungis fyrirsláttur því markmið starfseminnar samræmist því ekki. Samantekið er ljóst að vinnsla eCG úr blóði mera er engin nauðsyn og það er til lyfjafræðilegur valkostur (cloprostenol) fyrir þau not sem eCG er framleitt fyrir í þessum massavís. Efnahagslegur ávinningur réttlætir ekki starfsemi sem kerfislægt og endurtekið veldur þjáningu og líklega heilsuleysi dýra. Félag Hrossabænda sendi þann 23. nóv. sl. yfirlýsingu þar sem vinnubrögðin við blóðtöku meranna voru fordæmd. Það var einnig „skýlaus krafa Félags hrossabænda að rannsakað verði það sem fram kemur á myndbandinu …“. Að mínu mati finnst mér sökum þess sem ég rakið að fylgja eigi fordæmi þess mikla meirihluta þjóða sem leyfa ekki blóðmerahald eða iðka það ekki (þó leyft sé) sökum siðferðilega óverjandi ástæðna. Við eigum ekki bara að afla tekna, heldur með því móti sem sómi er af. Höfundur er læknir og með MA gráðu í hagnýtri siðfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Blóðmerahald Mest lesið Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Undanfarnar vikur hefur mikið verið rætt og skrifað um blóðmerahald á Íslandi í kjölfar heimildarmyndar dýraverndarsamtaka sem sýndi harkalegar aðfarir að fylfullum merunum við þær blóðtökur sem framkvæmdar eru reglubundið til að afla hormónsins equine Chorionic Gonadotropin, eCG. Hormónið er til ýmissa nota, mestmegnis þó til að stilla gangmál búfénaðar eins og svína, sauðfés og nautgripa og auka þannig kjötframleiðslu. Til er annað efnafræðilega tilbúið lyf (cloprostenol) sem gegnir sama tilgangi fyrir búfjárræktendur. Í siðferðilegu tilliti er þetta mikilvæg staðreynd því hún bendir á að það sé til annar valkostur sem felur ekki í sér þjáningu blóðmera. Í siðferðilegu tilliti skiptir mestu máli hvort þau dýr sem eru til ýmissa nytja manna séu ekki látin endurtekið og markvert þjást fyrir markmiðið. Dýr eru ekki lengur talin skynlaus og gleymin tæki manna líkt og lengi var haldið fram. Við blóðtökur á blóðmerum er stórri nál stungið í æð á hálsi hestsins eftir húðdeyfingu með fínni nál. Stingurinn við fínu deyfingarsprautuna meiðir í skamma stund og ef deyfingin hefur verið rétt sett í á svera blóðtökunálin ekki að meiða. Það er þó þannig að rétt eins og með okkur mennina þá stafar öllum spendýrum ógn af nálum og hlutum sem valda styngjum eða eru reknir inn fyrir húðina. Þó hættan sé nánast engin vita hestar það ekki (rétt eins og börn) og þeir þróa auðveldlega með sér hræðslu- og flóttaviðbragð. Líðan spendýrs við slíkar aðstæður er hræðileg og hryssa í slíkum felmtursham getur ekki staðið kyrr og beðið eftir því að vera stungin. Hið siðferðilega rétta í slíkri stöðu er að hætta við að stinga dýrið í stað þess að þröngva því inn í níðþrönga stíu og halda áfram. Höfum einnig í huga að blóðmerarnar í þessum eCG-iðnaði eru ótamdar og óvanar manneskjum. Þær treysta þeim ekki. Það má hugsa sér réttmætar undantekningar á því að stinga hesta með holnálum þó þeir séu ótamdir og hræddir. Það er þegar ástæðan er hestinum jafn mikið í hag og búrekstrinum, t.d. ef hestur er veikur og þarf lyf eða rannsókn á blóði til greiningar á veikindum. Þá væri heldur ekki um reglubundna viðburði þjáningar að ræða heldur einungis á meðan nauðsyn bæri til í þágu heilsu hestsins. Hvað þá með merar sem hræðast ekki nálarnar og eru rólegir á meðan blóðtöku stendur? Þá er einkum það heilsufarslega sem skiptir máli. Rétt eins og hjá okkur mönnum er góð heilsa og það að vera laus við líkamlega vanlíðan ein mikilvægustu siðferðisverðmæti dýra. Siðferðilega krafan til skaðleysis er afar rík og ófrávíkjanleg, ólíkt kröfunni um aukin gæði eða þægindi, sem veikari skylda er við. Það skyldi aldrei viljandi leggja á dýr kvaðir sem skerða heilsu þeirra og líðan, sérstaklega ekki endurtekið og kerfisbundið. Það er erfitt að hugsa sér nokkrar réttmætar undantekningar á slíku. Það er einkum magn blóðtökunnar og afleiðingar blóðtapsins sem eru mjög líklega heilsuspillandi fyrir merarnar í þessum iðnaði á Íslandi. Í greininni „Blóðmerahald – Hvað segja vísindin?“ skrifaði Rósa Líf Darradóttir læknir og hestaeigandi um tíðni og magn blóðtökunnar hjá blóðmerunum. Þar kom m.a. fram að blóðtökurnar eru langt umfram það magn og tíðni sem viðurkennt hefur verið erlendis að séu mörk öryggis fyrir heilsu hesta. Rósa Líf hefur ítrekað beðið hinn stórtæka blóðmerahaldara Ísteka um að koma fram með þær rannsóknir (eða mælingar) sem forsvarsmenn þeirra vitna í að sanni að blóðtökurnar ógni ekki heilsu meranna en þær eru enn ekki komnar fram. Það verður að teljast líklegt að væru slík gögn fyrir hendi myndi ekki standa á því að opinbera þau. Ekki eru persónuverndarsjónarmið í veginum í tilviki hesta. Þau rök sem Rósa Líf færir fram út frá því sem þekkt eru um blóðtökurnar eru sannfærandi og benda til að merarnar séu settar í heilsufarshættu og líði fyrir það. Engin sönnunargögn hafa komið fram um skaðleysi blóðmerabúskapsins hjá Ísteka en Arnþór Guðlaugsson, framkvæmdastjóri fyrirtækisins, hefur skrifað nokkrar greinar til varnar blóðmerahaldinu. Þann 19. des. sl. skrifaði hann að „Ísteka hefur aldrei liðið ósæmandi og ómannúðlega meðferð á dýrum“ og nefnir því ýmis stefnumið og „dýravelferðarsamninga“ til stuðnings. Arnþór einangrar vandann og færir sökina á tvö bú sem Ísteka hafi í kjölfarið hætt viðskiptum við. Engin sannindi eru þó færð fram gagnvart fyrrgreindri gagnrýni um þjáningu blóðmera óháð því frá hvaða búi þær koma og heimildamyndin sagði meira en öll orð um hvað er í gangi. Arnþór nefnir verðmætasköpun fyrir þjóðarbúið, að eCG sé leyft í Evrópu (en nefnir ekki að blóðmerahald sé það ekki) og í skrifum þann 29. des. sl. að framleiðsla og „rétt notkun“ þess hafi „jákvæð áhrif á kolefnisspor landbúnaðar, aukna dýravelferð og dýravernd“. Það þurfi færri dýr til að skila sama afurðamagni. Þó við gæfum okkur að þessar ástæður væru sannar dugir það samt ekki til að réttlæta þjáningarfullt dýrahald og gegndarlausa framleiðslu á hestum í þessum tilgangi. Í siðferðilegu gildismati gengur þjáningarleysi og heilsufarslegt öryggi einstaklinga alltaf á undan fjárhagslegum hagnaði fyrirtækja eða samfélags. Um slíka hluti gilda djúpstætt grundaðar hömlur sem eiga sér sögulega hliðstæðu í t.d. mannlegu þrælahaldi. Það er alveg sama hve mikill gróðinn er, að hann á aldrei að byggja á því sem óhjákvæmilega veldur þjáningum og heilsuleysi dýra. Varðandi rökin um kolefnissporið þá ber að hafa í huga að hestar í blóðmerabúskap hér eru orðnir um 5.400 talsins en aðrir hestar um 80 þúsund. Aukinn fjöldi dýra í framleiðslu er það sem eykur mest kolefnissporið, óháð hagkvæmni. Fyrir liggur umsókn Ísteka hjá Umhverfisstofnum um að auka umsvifin í að vinna efnið úr 600 tonnum af blóði árlega. Þetta gæfi fyrirtækinu svigrúm til að halda 20 þúsund hryssur í blóðtökum með tilheyrandi stækkun á kolefnispori. Það er ljóst að ábendingin um minnkað kolefnisspor er einungis fyrirsláttur því markmið starfseminnar samræmist því ekki. Samantekið er ljóst að vinnsla eCG úr blóði mera er engin nauðsyn og það er til lyfjafræðilegur valkostur (cloprostenol) fyrir þau not sem eCG er framleitt fyrir í þessum massavís. Efnahagslegur ávinningur réttlætir ekki starfsemi sem kerfislægt og endurtekið veldur þjáningu og líklega heilsuleysi dýra. Félag Hrossabænda sendi þann 23. nóv. sl. yfirlýsingu þar sem vinnubrögðin við blóðtöku meranna voru fordæmd. Það var einnig „skýlaus krafa Félags hrossabænda að rannsakað verði það sem fram kemur á myndbandinu …“. Að mínu mati finnst mér sökum þess sem ég rakið að fylgja eigi fordæmi þess mikla meirihluta þjóða sem leyfa ekki blóðmerahald eða iðka það ekki (þó leyft sé) sökum siðferðilega óverjandi ástæðna. Við eigum ekki bara að afla tekna, heldur með því móti sem sómi er af. Höfundur er læknir og með MA gráðu í hagnýtri siðfræði.
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar