Um Sigurfara, Blátind, Aðalbjörgina og Maríu Júlíu Helgi Máni Sigurðsson skrifar 21. september 2022 11:31 Um síðustu helgi var haldið áhugavert málþing um tréskipasmíði og bátavarðveislu. Fundarmenn voru sammála um mikilvægi þess að varðveita handverkið í trébátasmíðinni, meðal annars vegna þess að súðbyrðingurinn er komin á heimsminjaskrá UNESCO. Sú staðreynd ein og sér leggur brýna skyldu á stjórnvöld að leggja rækt við hann. Lilja Alfreðsdóttir menningarmálaráðherra, sem var meðal frummælenda, hafði góð orð í þá veru. Að mínu mati gæti Borgarsögusafn lagt sitt lóð á vogaskálarnar með því að setja upp bátasmiðju í einum af sölum sínum. Það mundi í leiðinni lífga mjög upp á safnið. Annað meginefni málþingsins var bátavarðveisla. Þar kom fram að staðan gagnvart árabátunum er nokkuð góð, minjasöfnin í landinu hafa tekið til varðveislu nokkuð á annað hundrað árabáta og eru þeir flestir geymdir við góðar aðstæður. En þegar kemur að 20. öldinni, bátunum og skipunum sem komu þjóðinni úr torfkofunum og inn í nútímann, þá er staðan önnur. Þar gætir mikils metnaðarleysis. Til að lagfæra og gera upp árabát dugir oft ein milljón króna og það er upphæð sem söfnin ráða við, m.a. með styrkjum frá fornminjasjóði. Árabátar eru einnig það smáir að þeir komast gjarnan fyrir í almennum munageymslum. En þegar kemur að arftökum þeirra, plankabyggðu þilskipunum, sem voru gjarnan 20-50 tonn að stærð, þá rekast söfnin á vegg. Þekktasta dæmið um það er kútter Sigurfari á Akranesi sem er mjög illa farinn vegna skorts á viðhaldi og umhirðu í hálfa öld. Annað dæmi er Blátindur í Vestmannaeyjum, þriðja dæmið er María Júlía á Ísafirði, fjórða dæmið er Aðalbjörg RE í Reykjavík. Nokkra fleiri báta mætti nefna. Sigurfari GK 17 á safnlóð Byggðasafnsins að Görðum.HMS Helsta undantekningin frá þessari hörmungarmynd er Húni EA á Akureyri. Hann fær gott viðhald og er í góðu ástandi, er haffær. Ástæðurnar fyrir því eru tvær, annars vegar að hann var í góðu ástandi þegar hann var gerður að safnskipi, hin er að Hollvinasamtök Húna, öflugt félag sjálfboðaliða, sinnir skipinu af kostgæfni. Þegar litið er til nágrannalandanna þá er staðan allt önnur og betri, til dæmis í Noregi og Danmörku. Þar er fornbáta- og skipaarfinum sinnt á verðugan hátt, sem sést víða í höfnum þar sem söguleg skip eru til prýði. Eins og oft er bent á þá standa jafnvel Færeyingar sig betur en Íslendingar, sbr. að þeir halda fjórum kútterum, svipuðum Sigurfara, í sjófæru ástandi. Meðal þeirra er Westward Ho sem heimsótt hefur Ísland nokkrum sinnum. En hvað er til ráða á Íslandi? Almenningur og stjórnvöld þurfa að vakna, gangast við þessum hluta menningararfsins, átta sig á sögulegu og efnahagslegu vægi hans, og gera það sem gera þarf til að varðveita síðustu eintökin af eikarskipunum. Það gerist ekki af sjálfu sér. Til þess þarf miklu meiri fjármuni heldur en lagðir hafa verið í málaflokkinn hingað til. Í kjölfar þess kæmu vafalaust nýir hópar sjálfboðaliða. Á fyrrnefndu málþingi tók Andrés Skúlason formaður fornminjanefndar til máls. Hann reyndist mikill áhugamaður um bátavarðveislu og kvaðst mundu berjast fyrir því að stofnaður yrði bátafriðunarsjóður sem hefði burði til að takast á við stærri verkefni en áður. Meðal annars yrði leitað eftir framlögum frá útgerðinni. Óskandi er að það takist. Að vísu hefur lengi verið reynt að stofna slíkan sjóð án árangurs en vonandi eru sjónarmiðin að breytast. Annað atriði sem Andrés lagði áherslu á var að fornbátar væru hafðir á sjó, þar ættu þeir heima og þar færi best um þá. Það er einnig verðugt sjónarmið. En þá ber að hafa í huga að kostnaðurinn við að hafa skip sjófært er mikill. Og ef ekki eru til peningar til þess hvað á þá að gera? Sigurfara-menn gerðu mjög lítið og nú er hann mjög illa farinn. En var það af því að hann var tekinn á land? Nei, ef hann hefði komist í skjól, byggt hefði verið yfir hann, helst á smekklegan hátt, þá væri hann í sama ástandi nú og þegar hann kom til landins árið 1974. Staðan hefði þá verið snöggtum betri en hún er nú. Höfundur er verkefnastjóri hjá Borgarsögusafni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsavernd Fornminjar Menning Akranes Vestmannaeyjar Reykjavík Suðurnesjabær Ísafjarðarbær Akureyri Mest lesið Halldór 07.06.2025 Halldór Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Sjá meira
Um síðustu helgi var haldið áhugavert málþing um tréskipasmíði og bátavarðveislu. Fundarmenn voru sammála um mikilvægi þess að varðveita handverkið í trébátasmíðinni, meðal annars vegna þess að súðbyrðingurinn er komin á heimsminjaskrá UNESCO. Sú staðreynd ein og sér leggur brýna skyldu á stjórnvöld að leggja rækt við hann. Lilja Alfreðsdóttir menningarmálaráðherra, sem var meðal frummælenda, hafði góð orð í þá veru. Að mínu mati gæti Borgarsögusafn lagt sitt lóð á vogaskálarnar með því að setja upp bátasmiðju í einum af sölum sínum. Það mundi í leiðinni lífga mjög upp á safnið. Annað meginefni málþingsins var bátavarðveisla. Þar kom fram að staðan gagnvart árabátunum er nokkuð góð, minjasöfnin í landinu hafa tekið til varðveislu nokkuð á annað hundrað árabáta og eru þeir flestir geymdir við góðar aðstæður. En þegar kemur að 20. öldinni, bátunum og skipunum sem komu þjóðinni úr torfkofunum og inn í nútímann, þá er staðan önnur. Þar gætir mikils metnaðarleysis. Til að lagfæra og gera upp árabát dugir oft ein milljón króna og það er upphæð sem söfnin ráða við, m.a. með styrkjum frá fornminjasjóði. Árabátar eru einnig það smáir að þeir komast gjarnan fyrir í almennum munageymslum. En þegar kemur að arftökum þeirra, plankabyggðu þilskipunum, sem voru gjarnan 20-50 tonn að stærð, þá rekast söfnin á vegg. Þekktasta dæmið um það er kútter Sigurfari á Akranesi sem er mjög illa farinn vegna skorts á viðhaldi og umhirðu í hálfa öld. Annað dæmi er Blátindur í Vestmannaeyjum, þriðja dæmið er María Júlía á Ísafirði, fjórða dæmið er Aðalbjörg RE í Reykjavík. Nokkra fleiri báta mætti nefna. Sigurfari GK 17 á safnlóð Byggðasafnsins að Görðum.HMS Helsta undantekningin frá þessari hörmungarmynd er Húni EA á Akureyri. Hann fær gott viðhald og er í góðu ástandi, er haffær. Ástæðurnar fyrir því eru tvær, annars vegar að hann var í góðu ástandi þegar hann var gerður að safnskipi, hin er að Hollvinasamtök Húna, öflugt félag sjálfboðaliða, sinnir skipinu af kostgæfni. Þegar litið er til nágrannalandanna þá er staðan allt önnur og betri, til dæmis í Noregi og Danmörku. Þar er fornbáta- og skipaarfinum sinnt á verðugan hátt, sem sést víða í höfnum þar sem söguleg skip eru til prýði. Eins og oft er bent á þá standa jafnvel Færeyingar sig betur en Íslendingar, sbr. að þeir halda fjórum kútterum, svipuðum Sigurfara, í sjófæru ástandi. Meðal þeirra er Westward Ho sem heimsótt hefur Ísland nokkrum sinnum. En hvað er til ráða á Íslandi? Almenningur og stjórnvöld þurfa að vakna, gangast við þessum hluta menningararfsins, átta sig á sögulegu og efnahagslegu vægi hans, og gera það sem gera þarf til að varðveita síðustu eintökin af eikarskipunum. Það gerist ekki af sjálfu sér. Til þess þarf miklu meiri fjármuni heldur en lagðir hafa verið í málaflokkinn hingað til. Í kjölfar þess kæmu vafalaust nýir hópar sjálfboðaliða. Á fyrrnefndu málþingi tók Andrés Skúlason formaður fornminjanefndar til máls. Hann reyndist mikill áhugamaður um bátavarðveislu og kvaðst mundu berjast fyrir því að stofnaður yrði bátafriðunarsjóður sem hefði burði til að takast á við stærri verkefni en áður. Meðal annars yrði leitað eftir framlögum frá útgerðinni. Óskandi er að það takist. Að vísu hefur lengi verið reynt að stofna slíkan sjóð án árangurs en vonandi eru sjónarmiðin að breytast. Annað atriði sem Andrés lagði áherslu á var að fornbátar væru hafðir á sjó, þar ættu þeir heima og þar færi best um þá. Það er einnig verðugt sjónarmið. En þá ber að hafa í huga að kostnaðurinn við að hafa skip sjófært er mikill. Og ef ekki eru til peningar til þess hvað á þá að gera? Sigurfara-menn gerðu mjög lítið og nú er hann mjög illa farinn. En var það af því að hann var tekinn á land? Nei, ef hann hefði komist í skjól, byggt hefði verið yfir hann, helst á smekklegan hátt, þá væri hann í sama ástandi nú og þegar hann kom til landins árið 1974. Staðan hefði þá verið snöggtum betri en hún er nú. Höfundur er verkefnastjóri hjá Borgarsögusafni.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun