Samtök atvinnulífsins í mannréttinda-grímubúningi Daníel Isebarn Ágústsson og Hekla Sigrúnardóttir skrifa 6. júlí 2023 07:31 Samtök atvinnulífsins (SA) eru hagsmunasamtök íslenskra atvinnurekenda. Samtökin taka hlutverk sitt sem hagsmunaverðir fyrirtækja mjög alvarlega og líta ekki á það sem markmið að gæta að réttindum launafólks. Hagsmunagæsla SA felst oftar en ekki í því að skerða réttindi launafólks, enda virðast samtökin telja að vinnumarkaðurinn sé einfalt reikningsdæmi þar sem hagsmunir atvinnurekenda felist í því að minnka réttindi starfsfólks. Samtökin ganga oft hart fram gagnvart launafólki og á allra síðustu árum hafa samtökin t.d. véfengt grundvallarreglur vinnumarkaðar sem hafa verið óumdeildar í tugi ára. Nýjasta útspil SA virðist vera tilraun til þess að telja fólki trú um að samtökin séu að gæta mannréttinda minnihlutahópa. SA reyndi að skerða réttindi trans fólks í dómsmáli um veikindarétt Í lok júní sl. kvað Hæstiréttur Íslands upp dóm þar sem reyndi á lög frá 2019 um kynrænt sjálfræði. Markmið þeirra laga var að bæta réttarstöðu trans og intersex fólks. Í dómsmálinu voru málsatvik þau að einstaklingur hafði gengist undir kynstaðfestandi skurðaðgerð. Einstaklingurinn óskaði eftir greiðslu launa í veikindaforföllum vegna aðgerðarinnar. Byggði hann á því að aðgerðin hefði verið nauðsynleg til þess að koma í veg fyrir kynama, þ.e. þá vanlíðan sem fæst af því að kyneinkenni samrýmist ekki kynvitund, og hefði hún því verið nauðsynleg til þess koma í veg fyrir óvinnufærni. Atvinnurekandi hans, dyggilega studdur og hvattur áfram af SA, ákvað aftur á móti að neita um greiðslur í veikindaforföllum. Ástæðan var sú afstaða SA að lög um kynrænt sjálfræði, sem óumdeilanlega áttu að auka réttindi, hafi þrátt fyrir allt falið í sér að einstaklingar í þessari stöðu hefðu misst réttindi. SA byggði á því að lögin hafi átt að leiða til þess að kynmisræmi væri ekki sjúkdómur og því væru það í raun mannréttindi einstaklingsins að fá ekki veikindagreiðslur vegna aðgerðarinnar. Sem betur fer hafnaði Hæstiréttur þessum útúrsnúningum og staðfesti rétt einstaklingsins til launa í veikindaforföllum vegna aðgerðarinnar. Lögmaður á vinnumarkaðssviði SA hefur nú lýst þeirri skoðun að dómur Hæstaréttar byggi á „gamaldags viðhorfum og [sé] í hrópandi mótsögn við baráttu trans fólks“ og að dómurinn sé „skref aftur á bak í réttindabaráttu trans fólks“. Það væri óskandi að SA væri í alvöru að reyna að auka réttindi trans fólks en þegar betur er að gáð eru SA einungis að gæta hagsmuna atvinnurekenda, eins og venjulega. Sú hagsmunagæsla felst, eins og svo oft áður, í því að reyna að skerða réttindi launafólks. Dómur Hæstaréttar er réttur og verndar réttindi trans fólks Rétt er að lögum um kynrænt sjálfræði var ætlað að stuðla að afsjúkdómsvæðingu trans fólks, í samræmi við vitundarvakningu innan heilbrigðisvísindanna og í samfélaginu. Er þannig ljóst að það að vera trans er hvorki flokkað sem sjúkdómur að lögum né samkvæmt heilbrigðisvísindunum. Í nýjustu útgáfu alþjóðlegs flokkunarkerfis Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar yfir sjúkdóma (IDC) voru gerðar mikilvægar breytingar á kerfinu, annars vegar með því að taka upp nafnið kynmisræmi og hins vegar með því að færa greininguna úr kaflanum um geðsjúkdóma yfir í kafla um kynheilsu. Kynmisræmi er hins vegar enn að finna í greiningarkerfinu, ólíkt því sem SA virðist halda fram. Samkvæmt hinu nýja greiningarviðmiði felst kynmisræmi í verulegu og viðvarandi misræmi á milli kynvitundar einstaklings og þess kyns sem úthlutað var við fæðingu. Þetta misræmi leiðir oft til löngunar til þess að leiðrétta kyneinkenni til samræmis við kynvitund svo að viðkomandi geti hafið líf í réttu kyni og notið viðurkenningar í því. Á Íslandi er að auki horft til DSM-kerfisins sem er greiningarkerfi geðsjúkdóma. Í nýjustu útgáfu kerfisins er að finna greininguna kynami. Hugtakið á að tákna breytta nálgun, þannig að það að falla ekki að staðalímyndum samfélagsins varðandi kyn og kyngervi er ekki flokkað sem sjúkdómur. Þess í stað er einblínt á þá vanlíðan sem getur fylgt upplifun af misræmi á milli kynvitundar og kyneinkenna, svo og viðbrögðum samfélagsins við slíku misræmi. Þessar forsendur lagði Hæstiréttur einmitt til grundvallar í áðurnefndu dómsmáli. Niðurstaða dómsins byggði þannig á því að kynstaðfestandi aðgerðin sem einstaklingurinn gekkst undir hefði verið nauðsynleg til þess að koma í veg fyrir kynama. Hefði málatilbúnaður SA náð fram að ganga hefði það ekki verið sigur í mannréttindabaráttu trans fólks. Sú niðurstaða sem SA sóttist eftir hefði falið í sér verulega hindrun sem stæði í vegi þess að trans fólk gæti sótt lífsnauðsynlega heilbrigðisþjónustu, enda væri framfærsla þeirra ekki trygg. Rannsóknir sýna t.d. fram á að það dragi margfalt úr tíðni sjálfsvígshugsana og sjálfsvígstilrauna eftir að kynstaðfestandi heilbrigðisþjónusta er sótt. Ótrúverðug mannréttindabarátta SA Ef það hefði verið samræmi í mannréttindaleikriti SA hefðu samtökin boðið upp á trúverðuga lausn málsins fyrir einstaklinginn sem átti að njóta mannréttindanna. Samtökin hefðu þurft að sýna fram á að mannréttindabarátta þeirra stuðlaði ekki að tekjumissi fyrir einstaklinginn. Þannig hefði t.d. verið sannfærandi ef SA hefði lagt til að atvinnurekandinn myndi greiða laun, svo lengi sem þær greiðslur yrðu ekki kallaðar veikindalaun. SA kom slíkt ekki til hugar en þess í stað stungu samtökin upp á lausn sem kostaði atvinnurekandann ekkert, og opinberaði um leið hinn raunverulega tilgang SA með málinu. Atvinnurekandinn ætti ekki að greiða veikindalaun en að mati SA væri heppilegt ef stéttarfélög og ríkissjóður myndu þess í stað greiða kostnaðinn: „Við erum með sjúkrasjóði, sjúkratryggingar og við erum náttúrulega með ríkið. Samfélagið sem heild ætti náttúrulega að grípa þá einstaklinga sem að upplifa kynmisræmi“ sagði lögmaður SA í viðtali við RÚV. Samtök trans fólks á Íslandi, Trans Ísland, hafa fagnað niðurstöðu Hæstaréttardómsins og formaður þeirra sagðist ósammála sjónarmiðum SA. Eftir því sem næst verður komist hefur enginn tekið opinberlega undir sjónarmið SA enda aðhyllast fáir mannréttindabaráttu sem dregur úr réttindum þeirra sem barist er fyrir. Þrátt fyrir að flagga fögrum orðum er enda ekki um að ræða raunverulega baráttu SA fyrir réttindum trans fólks heldur enn eina tilraun SA til að skerða réttindi launafólks, að þessu sinni klædd í mannréttindabúning. Höfundar eru lögfræðingar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómsmál Málefni trans fólks Hinsegin Vinnumarkaður Mannréttindi Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Sjá meira
Samtök atvinnulífsins (SA) eru hagsmunasamtök íslenskra atvinnurekenda. Samtökin taka hlutverk sitt sem hagsmunaverðir fyrirtækja mjög alvarlega og líta ekki á það sem markmið að gæta að réttindum launafólks. Hagsmunagæsla SA felst oftar en ekki í því að skerða réttindi launafólks, enda virðast samtökin telja að vinnumarkaðurinn sé einfalt reikningsdæmi þar sem hagsmunir atvinnurekenda felist í því að minnka réttindi starfsfólks. Samtökin ganga oft hart fram gagnvart launafólki og á allra síðustu árum hafa samtökin t.d. véfengt grundvallarreglur vinnumarkaðar sem hafa verið óumdeildar í tugi ára. Nýjasta útspil SA virðist vera tilraun til þess að telja fólki trú um að samtökin séu að gæta mannréttinda minnihlutahópa. SA reyndi að skerða réttindi trans fólks í dómsmáli um veikindarétt Í lok júní sl. kvað Hæstiréttur Íslands upp dóm þar sem reyndi á lög frá 2019 um kynrænt sjálfræði. Markmið þeirra laga var að bæta réttarstöðu trans og intersex fólks. Í dómsmálinu voru málsatvik þau að einstaklingur hafði gengist undir kynstaðfestandi skurðaðgerð. Einstaklingurinn óskaði eftir greiðslu launa í veikindaforföllum vegna aðgerðarinnar. Byggði hann á því að aðgerðin hefði verið nauðsynleg til þess að koma í veg fyrir kynama, þ.e. þá vanlíðan sem fæst af því að kyneinkenni samrýmist ekki kynvitund, og hefði hún því verið nauðsynleg til þess koma í veg fyrir óvinnufærni. Atvinnurekandi hans, dyggilega studdur og hvattur áfram af SA, ákvað aftur á móti að neita um greiðslur í veikindaforföllum. Ástæðan var sú afstaða SA að lög um kynrænt sjálfræði, sem óumdeilanlega áttu að auka réttindi, hafi þrátt fyrir allt falið í sér að einstaklingar í þessari stöðu hefðu misst réttindi. SA byggði á því að lögin hafi átt að leiða til þess að kynmisræmi væri ekki sjúkdómur og því væru það í raun mannréttindi einstaklingsins að fá ekki veikindagreiðslur vegna aðgerðarinnar. Sem betur fer hafnaði Hæstiréttur þessum útúrsnúningum og staðfesti rétt einstaklingsins til launa í veikindaforföllum vegna aðgerðarinnar. Lögmaður á vinnumarkaðssviði SA hefur nú lýst þeirri skoðun að dómur Hæstaréttar byggi á „gamaldags viðhorfum og [sé] í hrópandi mótsögn við baráttu trans fólks“ og að dómurinn sé „skref aftur á bak í réttindabaráttu trans fólks“. Það væri óskandi að SA væri í alvöru að reyna að auka réttindi trans fólks en þegar betur er að gáð eru SA einungis að gæta hagsmuna atvinnurekenda, eins og venjulega. Sú hagsmunagæsla felst, eins og svo oft áður, í því að reyna að skerða réttindi launafólks. Dómur Hæstaréttar er réttur og verndar réttindi trans fólks Rétt er að lögum um kynrænt sjálfræði var ætlað að stuðla að afsjúkdómsvæðingu trans fólks, í samræmi við vitundarvakningu innan heilbrigðisvísindanna og í samfélaginu. Er þannig ljóst að það að vera trans er hvorki flokkað sem sjúkdómur að lögum né samkvæmt heilbrigðisvísindunum. Í nýjustu útgáfu alþjóðlegs flokkunarkerfis Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar yfir sjúkdóma (IDC) voru gerðar mikilvægar breytingar á kerfinu, annars vegar með því að taka upp nafnið kynmisræmi og hins vegar með því að færa greininguna úr kaflanum um geðsjúkdóma yfir í kafla um kynheilsu. Kynmisræmi er hins vegar enn að finna í greiningarkerfinu, ólíkt því sem SA virðist halda fram. Samkvæmt hinu nýja greiningarviðmiði felst kynmisræmi í verulegu og viðvarandi misræmi á milli kynvitundar einstaklings og þess kyns sem úthlutað var við fæðingu. Þetta misræmi leiðir oft til löngunar til þess að leiðrétta kyneinkenni til samræmis við kynvitund svo að viðkomandi geti hafið líf í réttu kyni og notið viðurkenningar í því. Á Íslandi er að auki horft til DSM-kerfisins sem er greiningarkerfi geðsjúkdóma. Í nýjustu útgáfu kerfisins er að finna greininguna kynami. Hugtakið á að tákna breytta nálgun, þannig að það að falla ekki að staðalímyndum samfélagsins varðandi kyn og kyngervi er ekki flokkað sem sjúkdómur. Þess í stað er einblínt á þá vanlíðan sem getur fylgt upplifun af misræmi á milli kynvitundar og kyneinkenna, svo og viðbrögðum samfélagsins við slíku misræmi. Þessar forsendur lagði Hæstiréttur einmitt til grundvallar í áðurnefndu dómsmáli. Niðurstaða dómsins byggði þannig á því að kynstaðfestandi aðgerðin sem einstaklingurinn gekkst undir hefði verið nauðsynleg til þess að koma í veg fyrir kynama. Hefði málatilbúnaður SA náð fram að ganga hefði það ekki verið sigur í mannréttindabaráttu trans fólks. Sú niðurstaða sem SA sóttist eftir hefði falið í sér verulega hindrun sem stæði í vegi þess að trans fólk gæti sótt lífsnauðsynlega heilbrigðisþjónustu, enda væri framfærsla þeirra ekki trygg. Rannsóknir sýna t.d. fram á að það dragi margfalt úr tíðni sjálfsvígshugsana og sjálfsvígstilrauna eftir að kynstaðfestandi heilbrigðisþjónusta er sótt. Ótrúverðug mannréttindabarátta SA Ef það hefði verið samræmi í mannréttindaleikriti SA hefðu samtökin boðið upp á trúverðuga lausn málsins fyrir einstaklinginn sem átti að njóta mannréttindanna. Samtökin hefðu þurft að sýna fram á að mannréttindabarátta þeirra stuðlaði ekki að tekjumissi fyrir einstaklinginn. Þannig hefði t.d. verið sannfærandi ef SA hefði lagt til að atvinnurekandinn myndi greiða laun, svo lengi sem þær greiðslur yrðu ekki kallaðar veikindalaun. SA kom slíkt ekki til hugar en þess í stað stungu samtökin upp á lausn sem kostaði atvinnurekandann ekkert, og opinberaði um leið hinn raunverulega tilgang SA með málinu. Atvinnurekandinn ætti ekki að greiða veikindalaun en að mati SA væri heppilegt ef stéttarfélög og ríkissjóður myndu þess í stað greiða kostnaðinn: „Við erum með sjúkrasjóði, sjúkratryggingar og við erum náttúrulega með ríkið. Samfélagið sem heild ætti náttúrulega að grípa þá einstaklinga sem að upplifa kynmisræmi“ sagði lögmaður SA í viðtali við RÚV. Samtök trans fólks á Íslandi, Trans Ísland, hafa fagnað niðurstöðu Hæstaréttardómsins og formaður þeirra sagðist ósammála sjónarmiðum SA. Eftir því sem næst verður komist hefur enginn tekið opinberlega undir sjónarmið SA enda aðhyllast fáir mannréttindabaráttu sem dregur úr réttindum þeirra sem barist er fyrir. Þrátt fyrir að flagga fögrum orðum er enda ekki um að ræða raunverulega baráttu SA fyrir réttindum trans fólks heldur enn eina tilraun SA til að skerða réttindi launafólks, að þessu sinni klædd í mannréttindabúning. Höfundar eru lögfræðingar.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar