Í sveita síns andlits Teitur Björn Einarsson skrifar 31. október 2023 08:30 Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Björn Einarsson Sjálfstæðisflokkurinn Landbúnaður Alþingi Mest lesið Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Sjá meira
Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun