Er mögulegt að eflast, vaxa og njóta lífsins eftir ofbeldi í nánu sambandi? Hulda Sædís Bryngeirsdóttir skrifar 9. desember 2023 09:01 Kynbundið ofbeldi er alvarlegt og útbreitt samfélagslegt vandamál á heimsvísu og algengasta birtingarmynd þess er ofbeldi í nánu sambandi, þar sem gerandinn er núverandi eða fyrrverandi maki. Útbreiðsla og algengi ofbeldis í nánu sambandi er slíkt og neikvæðar afleiðingar þess á lýðheilsu svo alvarlegar að því hefur verið líkt við heimsfaraldur. Allt þetta vitum við. Okkur er kunnugt um neikvæð áhrif á heilsu kvenna sem hafa upplifað ofbeldi í nánu sambandi. Við vitum að börnin verða einnig fyrir neikvæðum áhrifum af ofbeldinu. Við heyrum af því frábæra starfi sem verið er að vinna í mismunandi úrræðum sem styðja konur sem eru í ofbeldissamböndum eða hafa sögu um slík sambönd. Og öll öndum við léttar þegar kona nær að losna út úr ofbeldissambandi. En hvað tekur þá við? Ef við hugsum málið út frá þeirri vitneskju sem við búum yfir varðandi ofbeldi í nánum samböndum: Er hægt að gera ráð fyrir því að allt verði gott þegar kona flytur frá ofbeldismanni? Hverfa eftirstöðvar ofbeldisins þá eins og dögg fyrir sólu? Öðlast kona sjálfstraust, fulla starfsorku, framtíðarsýn og sjálfstæði eftir jafnvel áralangt ofbeldi og niðurbrot? Verður hún alheilbrigð á eins og einni nóttu? Við vitum svarið. Það er nei. Neikvæð áhrif ofbeldis eru margslungin, þau fylgja mörgum konum eins og skuggi árum saman og jafnvel ævilangt og skerða um leið lífsgæði þeirra og jafnvel afkomenda þeirra. Það er ósanngjarnt að kona eigi ekki kost á því að njóta lífsins til fulls vegna þess að einhver annar tók þá ákvörðun að beita hana ofbeldi. Eða vegna þess að hún fær ekki frið fyrir gerandanum þó sambandinu sé lokið. Eða af því að hún er fátæk sökum þess að eigum hennar var eytt að henni forspurðri í óendanlega löngu skilnaðarferli. Eða af því að hún getur ekki unnið fyrir sér sökum heilsubrests af völdum ofbeldis. Eða af því að gerandinn notar börnin til að ná sér niðri á henni, með lögin sér til halds og trausts. Eða af því að hún er svo brotin að hún getur ekki borið hönd yfir höfuð sér og fær ekki þá heildrænu leiðbeiningu sem hún þarf. Svona mætti halda lengi áfram. Hugtakið efling og vöxtur í kjölfar áfalla (e. post-traumatic growth) felur í sér: Jákvæða sálfræðilega breytingu hjá einstaklingi eftir mikla erfiðleika og áföll; aukinn persónulegan styrk; aukna ánægju í samböndum við annað fólk; og jákvæða breytingu á lífssýn þar sem viðkomandi kemur auga á nýja möguleika í lífinu. Lífsreynslan, þrátt fyrir að vera neikvæð í sjálfri sér, hefur þegar upp er staðið haft ákveðinn tilgang fyrir viðkomandi sem manneskju. Eiga konur sem beittar hafa verið ofbeldi í nánu sambandi möguleika á því að eflast og vaxa á þennan hátt? Þetta vildum við rannsaka. Tuttugu og tvær íslenskar konur sem höfðu náð að eflast og vaxa eftir ofbeldi í nánu sambandi höfðu samband og vildu taka þátt í rannsókn okkar viðfangsefninu. Tilgangur rannsóknarinnar var að fá upplýsingar um birtingarmynd eflingar og vaxtar þolenda og þá hvetjandi þætti og hindranir sem þær mættu á vegferð sinni að eflingu og vexti. Efling og vöxtur þátttakenda fól í sér að konurnar höfðu öðlast jákvæðari viðhorf og tilfinningar í eigin garð en áður. Þær voru umburðarlyndari og hjálpsamari í garð annarra en sögðust setja öðru fólki skýr mörk. Þær höfðu öðlast framtíðarsýn og bjuggu yfir seiglu og ákveðni. Á leið sinni að eflingu og vexti reyndist konunum hjálplegt að búa yfir innri styrk og þrautseigju, að horfast í augu við að hafa verið í ofbeldissambandi og leita sér hjálpar, eiga öruggt húsaskjól og búa við fjárhagslegt öryggi. Konurnar lögðu sig fram við að sýna sjálfum sér kærleika og skilning, settu öðrum mörk og tóku stjórnina í lífi sínu. Stuðningur sem veittur var á þeirra forsendum var hjálplegur. Neikvæðar tilfinningar og viðhorf þeirra sjálfra í eigin garð, ásamt heilsufarsvandamálum og krefjandi persónulegum aðstæðum gátu reynst stórar hindranir á vegferð þeirra að eflingu og vexti. Gerendurnir áttu sinn þátt í því að hindra eflingu og vöxt kvennanna, ásamt lögum og reglum sem konunum var gert að beygja sig undir, oft gegn vilja sínum og betri vitund. Hér áðan var ofbeldi í nánum samböndum líkt við heimsfaraldur sökum útbreiðslu, algengi og alvarleika. Afleiðingar þess geta haft varanleg neikvæð áhrif á lífsgæði þolenda, afkomenda þeirra og á samfélagið í heild. Sérstaklega ef ekki næst að kveikja von um betri tíð. Sættum við okkur við slík málalok í öðrum heimsfaröldrum? Gætum við tekið höndum saman hér á litla Íslandi og stutt þolendur ofbeldis í nánu sambandi á heildrænni máta? Stutt þær á markvissan hátt, hlustað á þær, komið á samtali milli kerfa og jafnvel breytt lögum til að tryggja rétt og velferð þeirra og barna þeirra? Niðurstöður þessarar rannsóknar, sem er hin fyrsta sinnar tegundar á Íslandi, má líta á sem ákveðna hugvekju varðandi þá þætti sem gæti reynst gagnlegt að hafa í huga við slíka vinnu. Konurnar tuttugu og tvær sem tóku þátt í þessari rannsókn sögðu sögu sína í þeim tilgangi að kveikja von í brjósti þolenda ofbeldis. Von um að möguleikinn á því að eiga gott og innihaldsríkt líf sé þrátt fyrir allt fyrir hendi. Að kveikja slíka von er ekki aðeins mikilvægt fyrir þolendur ofbeldis, heldur fyrir okkur öll sem búum saman í samfélagi mannanna. Höfundur er lektor við heilbrigðis-, viðskipta og raunvísindasvið Háskólans á Akureyri og fyrrverandi verkefnastýra áfangaheimilis Kvennaathvarfsins. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi og byggir á erindi sem flutt var í Ljósagöngu gegn ofbeldi sem farin var á Akureyri, 30. nóvember síðastliðinn og var skipulögð af Zontaklúbbnum Þórunni hyrnu, Zontaklúbb Akureyrar og Sorptimista klúbb Akureyrar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Heimilisofbeldi Mest lesið Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Kynbundið ofbeldi er alvarlegt og útbreitt samfélagslegt vandamál á heimsvísu og algengasta birtingarmynd þess er ofbeldi í nánu sambandi, þar sem gerandinn er núverandi eða fyrrverandi maki. Útbreiðsla og algengi ofbeldis í nánu sambandi er slíkt og neikvæðar afleiðingar þess á lýðheilsu svo alvarlegar að því hefur verið líkt við heimsfaraldur. Allt þetta vitum við. Okkur er kunnugt um neikvæð áhrif á heilsu kvenna sem hafa upplifað ofbeldi í nánu sambandi. Við vitum að börnin verða einnig fyrir neikvæðum áhrifum af ofbeldinu. Við heyrum af því frábæra starfi sem verið er að vinna í mismunandi úrræðum sem styðja konur sem eru í ofbeldissamböndum eða hafa sögu um slík sambönd. Og öll öndum við léttar þegar kona nær að losna út úr ofbeldissambandi. En hvað tekur þá við? Ef við hugsum málið út frá þeirri vitneskju sem við búum yfir varðandi ofbeldi í nánum samböndum: Er hægt að gera ráð fyrir því að allt verði gott þegar kona flytur frá ofbeldismanni? Hverfa eftirstöðvar ofbeldisins þá eins og dögg fyrir sólu? Öðlast kona sjálfstraust, fulla starfsorku, framtíðarsýn og sjálfstæði eftir jafnvel áralangt ofbeldi og niðurbrot? Verður hún alheilbrigð á eins og einni nóttu? Við vitum svarið. Það er nei. Neikvæð áhrif ofbeldis eru margslungin, þau fylgja mörgum konum eins og skuggi árum saman og jafnvel ævilangt og skerða um leið lífsgæði þeirra og jafnvel afkomenda þeirra. Það er ósanngjarnt að kona eigi ekki kost á því að njóta lífsins til fulls vegna þess að einhver annar tók þá ákvörðun að beita hana ofbeldi. Eða vegna þess að hún fær ekki frið fyrir gerandanum þó sambandinu sé lokið. Eða af því að hún er fátæk sökum þess að eigum hennar var eytt að henni forspurðri í óendanlega löngu skilnaðarferli. Eða af því að hún getur ekki unnið fyrir sér sökum heilsubrests af völdum ofbeldis. Eða af því að gerandinn notar börnin til að ná sér niðri á henni, með lögin sér til halds og trausts. Eða af því að hún er svo brotin að hún getur ekki borið hönd yfir höfuð sér og fær ekki þá heildrænu leiðbeiningu sem hún þarf. Svona mætti halda lengi áfram. Hugtakið efling og vöxtur í kjölfar áfalla (e. post-traumatic growth) felur í sér: Jákvæða sálfræðilega breytingu hjá einstaklingi eftir mikla erfiðleika og áföll; aukinn persónulegan styrk; aukna ánægju í samböndum við annað fólk; og jákvæða breytingu á lífssýn þar sem viðkomandi kemur auga á nýja möguleika í lífinu. Lífsreynslan, þrátt fyrir að vera neikvæð í sjálfri sér, hefur þegar upp er staðið haft ákveðinn tilgang fyrir viðkomandi sem manneskju. Eiga konur sem beittar hafa verið ofbeldi í nánu sambandi möguleika á því að eflast og vaxa á þennan hátt? Þetta vildum við rannsaka. Tuttugu og tvær íslenskar konur sem höfðu náð að eflast og vaxa eftir ofbeldi í nánu sambandi höfðu samband og vildu taka þátt í rannsókn okkar viðfangsefninu. Tilgangur rannsóknarinnar var að fá upplýsingar um birtingarmynd eflingar og vaxtar þolenda og þá hvetjandi þætti og hindranir sem þær mættu á vegferð sinni að eflingu og vexti. Efling og vöxtur þátttakenda fól í sér að konurnar höfðu öðlast jákvæðari viðhorf og tilfinningar í eigin garð en áður. Þær voru umburðarlyndari og hjálpsamari í garð annarra en sögðust setja öðru fólki skýr mörk. Þær höfðu öðlast framtíðarsýn og bjuggu yfir seiglu og ákveðni. Á leið sinni að eflingu og vexti reyndist konunum hjálplegt að búa yfir innri styrk og þrautseigju, að horfast í augu við að hafa verið í ofbeldissambandi og leita sér hjálpar, eiga öruggt húsaskjól og búa við fjárhagslegt öryggi. Konurnar lögðu sig fram við að sýna sjálfum sér kærleika og skilning, settu öðrum mörk og tóku stjórnina í lífi sínu. Stuðningur sem veittur var á þeirra forsendum var hjálplegur. Neikvæðar tilfinningar og viðhorf þeirra sjálfra í eigin garð, ásamt heilsufarsvandamálum og krefjandi persónulegum aðstæðum gátu reynst stórar hindranir á vegferð þeirra að eflingu og vexti. Gerendurnir áttu sinn þátt í því að hindra eflingu og vöxt kvennanna, ásamt lögum og reglum sem konunum var gert að beygja sig undir, oft gegn vilja sínum og betri vitund. Hér áðan var ofbeldi í nánum samböndum líkt við heimsfaraldur sökum útbreiðslu, algengi og alvarleika. Afleiðingar þess geta haft varanleg neikvæð áhrif á lífsgæði þolenda, afkomenda þeirra og á samfélagið í heild. Sérstaklega ef ekki næst að kveikja von um betri tíð. Sættum við okkur við slík málalok í öðrum heimsfaröldrum? Gætum við tekið höndum saman hér á litla Íslandi og stutt þolendur ofbeldis í nánu sambandi á heildrænni máta? Stutt þær á markvissan hátt, hlustað á þær, komið á samtali milli kerfa og jafnvel breytt lögum til að tryggja rétt og velferð þeirra og barna þeirra? Niðurstöður þessarar rannsóknar, sem er hin fyrsta sinnar tegundar á Íslandi, má líta á sem ákveðna hugvekju varðandi þá þætti sem gæti reynst gagnlegt að hafa í huga við slíka vinnu. Konurnar tuttugu og tvær sem tóku þátt í þessari rannsókn sögðu sögu sína í þeim tilgangi að kveikja von í brjósti þolenda ofbeldis. Von um að möguleikinn á því að eiga gott og innihaldsríkt líf sé þrátt fyrir allt fyrir hendi. Að kveikja slíka von er ekki aðeins mikilvægt fyrir þolendur ofbeldis, heldur fyrir okkur öll sem búum saman í samfélagi mannanna. Höfundur er lektor við heilbrigðis-, viðskipta og raunvísindasvið Háskólans á Akureyri og fyrrverandi verkefnastýra áfangaheimilis Kvennaathvarfsins. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi og byggir á erindi sem flutt var í Ljósagöngu gegn ofbeldi sem farin var á Akureyri, 30. nóvember síðastliðinn og var skipulögð af Zontaklúbbnum Þórunni hyrnu, Zontaklúbb Akureyrar og Sorptimista klúbb Akureyrar.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar