Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar 11. maí 2024 10:00 Þessi grein fjallar bæði um sósíalisma og byltingarafbrigði sósíalismans sem er almennt kallað kommúnismi. Blæbrigðamunurinn á þessum stefnum kemur innihaldi greinarinnar ekki við. Auk þess er ætlunin ekki að rekja sögu sósíalismans í smáatriðum, heldur einungis að nefna nokkrar grundvallarhugmyndir stefnunnar. Einu sinni var ég sósíalisti. Ég taldi sósíalisma vera einu leið mannkyns að auknu réttlæti. En smám saman fóru að renna á mig tvær grímur. Það rann upp fyrir mér að sósíalisminn í framkvæmd hefur hvergi leitt af sér aukið réttlæti. Þegar ég kynnti mér sögu hinna ýmsu sósíalistaríkja sá ég að þau einkenndust fyrst og fremst af skoðanakúgun og slæmum lífsskilyrðum. En líklega voru það hrópandi líkindi sósíalismans og trúarbragða sem komu mér í skilning um þá hræsni sem einkennir stefnuna. Rousseau og göfugi frumbygginn Í aldanna rás gerðu sósíalískar hugmyndir af og til vart við sig, en það var fyrst við lok átjándu aldar sem sósíalismi tók á sig mynd sem pólitísk stefna. Sósíalistar eru sérstaklega skuldbundnir ritinu Samtal um ójöfnuð eftir franska heimspekinginn Jean-Jacques Rousseau. Hann var þeirrar skoðunar að stéttaskipting væri félagslega skilyrt fyrirbæri sem væri einungis byggt á hefð. Auk þess taldi Rousseau að frumstæð samfélög hafi í eðli sínu verið göfugri en þróuð samfélög. Hann sá fyrir sér útópískt samfélag göfugra frumbyggja sem lifðu í sátt og samlyndi hver við annan. Þrátt fyrir vinsældir þessarar hugmyndar er hún umdeild innan fræðasamfélagsins. Raunar einkenndist líf frumstæðra hirðingja af stöðugum ótta við árásir villidýra, hungur, sýkingar og náttúruöflin. Auk þess voru samfélög þeirra ekki laus við stéttaskiptingu. Vísindalegar rannsóknir benda til þess að mannkynið sé líffræðilega skilyrt til að gangast undir félagslega stéttaskipt kerfi. Staðhæfing Rousseau um frumstætt stéttlaust samfélag á því meira skylt við fornar goðsagnir en raunveruleikann. Franska byltingin Árið 1789 urðu vatnaskil í sögunni. Þá kollvarpaði franska alþýðan hinu átta hundruð ára konungsveldi og afhöfðaði frönsku konungsfjölskylduna ásamt meðlimum yfirstéttarinnar. Í kjölfar byltingarinnar jókst áhugi heimspekinga og annarra fræðimanna á innri valddreifingu samfélaga og ríkja. Einn þeirra sem varð fyrir áhrifum af Frönsku byltingunni var þýski heimspekingurinn Georg Wilhelm Hegel. Árið 1807 skrifaði hann þekkta „díalektík“ um sambandið milli þrælahaldara og þræls sem hafði djúpstæð áhrif á sósíalista þess tíma. Þótt það þurfi vissulega að afnema þrælahald (sem er enn iðkað víða um heim), varð þráhyggja sósíalista fyrir „kúgaranum“ og „hinum kúguðu“ fljótt að miðpunkti heimsmyndar þeirra. Öll fjölbreytni samfélagsins féll í skugga þessarar þröngu skilgreiningar. Marxískur sósíalismi Einn þeirra sem varð fyrir áhrifum af skrifum Rousseau og Hegels var Karl Marx. Þótt Marx hafi ekki verið fyrsti sósíalistinn varð hann fljótt hugmyndafræðilegur leiðtogi stefnunnar. Marxískar hreyfingar umbyltu fjölda ríkja í stjórnarbyltingum á tuttugustu öldinni. Marxismi er guðlaus og flest marxísk ríki hafa bannað eða takmarkað iðkun trúarbragða. Orðræðan var gjarnan á þá leið að sósíalisminn myndi frelsa fólk undan ánauð trúarbragðanna. En í raun var það sósíalisminn sem hneppti fólk í ánauð. Hingað til hefur sósíalisminn í framkvæmd verið óaðgreinanlegur frá hefðbundnu alræði. Í eins flokks sósíalistaríkjum sem eru að nafninu til guðlaus (til dæmis í Norður-Kóreu, Kína og Víetnam) eru alvaldir flokksleiðtogar hinir nýju guðir. Yfirburðastaða leiðtogans og flokkselítunnar er til marks um algjört getuleysi sósíalismans við að útrýma stéttaskiptingu. Það er því lítil furða að hugmyndum sósíalista hafi verið hafnað á afgerandi hátt af lýðræðissinnuðum Vesturlandabúum. En sósíalisminn hefur frá upphafi haft þann eiginleika að geta lagað sig að stað og stund. Með hugmyndina um kúgarann og hinn kúgaða í farteskinu var sósíalisminn vel í stakk búinn að finna hlutverk fyrir hin óstýrilátu Vesturlönd. Syndafall Vesturlanda á Landafundatímabilinu Ferðir Kólumbusar til Ameríku mörkuðu upphafið að landafundunum miklu og hnattrænu nýlenduveldi nokkurra Evrópuþjóða. Það tímabil stóð sem hæst á fyrri hluta tuttugustu aldar. En í kjölfar seinni heimsstyrjaldar leið nýlendutíminn undir lok og fyrrum nýlendur hlutu sjálfstæði hver á fætur annarri. Engu að síður hafa Vesturlandabúar setið undir stöðugum ásökunum um að viðhafa „heimsvaldastefnu“ gagnvart öðrum ríkjum. Það er vart annað að sjá en að draga eigi Vesturlandabúa til ábyrgðar fyrir nýlendutímann um ókomna tíð. Það er engin tilviljun að hugmyndin um varanlega sekt Vesturlandabúa hljómi eins og trúarkredda. Hún er í raun beinþýðing á kristnu hugmyndinni um erfðasyndina. Sósíalistar telja Vesturlandabúa bera með sér eins konar „erfðasynd“ vegna nýlendutímans sem þeir munu aldrei geta friðþægt fyrir. Mannkynssagan sem áróður Öll stórveldi sögunnar, ekki aðeins Vesturlönd, hafa slegið eign sinni á fjarlæg landsvæði. Þeirra á meðal eru Rússland og Kína sem hafa enn yfirráð yfir stórum landsvæðum, raunar nýlendum, sem þau hafa aldrei veitt sjálfstæði. En það ber lítið á fordæmingu sósíalista á þessum ríkjum. Ástæðan fyrir þessum tvískinnungi er einföld: Sósíalistar hafa einsett sér að halda trúnaði við ákveðna narratífu frekar en gæta hlutleysis. Í skrifum sínum nota þeir mannkynssöguna nær eingöngu í áróðursskyni. Inntak sósíalískrar sagnfræði er oftast hægt að smætta niður í eina setningu: „Sjáið hvað vondu Vesturlandabúarnir/kapítalistarnir gerðu hérna!“ Hér er um að ræða annan skýran samnefnara milli sósíalisma og trúarbragða sem mörg hver handvelja og rangtúlka atburði úr mannkynssögunni eftir eigin hentisemi. Andmæli illa liðin Líkt og áður kom fram leggur sósíalisminn mikið upp úr flokks- og leiðtogahollustu. Þar af leiðandi eru öll andmæli illa liðin. Sá sem ítrekað andmælir leiðtogum flokksins eða efast um kennisetningar sósíalismans verður fyrir útskúfun flokkssystkina sinna. Líklega eru hreinsanir Stalíns í Sovétríkjunum grófasta dæmið um þetta, en fjöldi meðlima kommúnistaflokksins var sendur í fangabúðir og tekinn af lífi í stjórnartíð hans. Hliðstæðan við verklag sumra trúarbragða gagnvart þeim sem taldir eru villutrúarmenn eða guðlastarar ætti að vera öllum augljós. Þetta verklag leiðir óhjákvæmilega til mikillar sjálfsritskoðunar meðal sósíalista. Þeir þurfa stöðugt að vega og meta hvort þeim gæti hreinlega verið slaufað ef þeir halda sig ekki á mottunni. Barátta góðs og ills Útópísk framtíðarsýn hefur einkennt sósíalismann nánast frá upphafi. Karl Marx spáði fyrir um varanlega frelsun verkalýðsins við endalok kapítalismans. Eftirmenn hans sáu fyrir sér sameinað mannkyn undir svokölluðum heimskommúnisma. En til þess að þetta stéttlausa draumaríki gæti orðið að veruleika þyrfti að ráða niðurlögum kapítalismans, sem er talinn vera stærsta hindrunin á vegferðinni í átt að lokamarkmiðinu. Það þarf vart að taka fram að þessar hugmyndir eru eintómir draumórar. En í hugum sósíalista verður mikilvægi baráttu verkalýðsins við auðvaldið seint vanmetið. Þeir telja hana sambærilega altækri baráttu góðs og ills, sem er einmitt grundvallarhugmynd margra trúarbragða. Þótt þú skiptir um merkimiða er varan sú sama Líkt og áður kom fram líta sósíalistar niður á hefðbundin trúarbrögð. En það þýðir ekki að stefna þeirra sé eðlislega ólík trúarbrögðum. Þeir hafa skipt um merkimiða en varan er sú sama. Samfélög þeirra eru að nafninu til guðlaus en þeir hafa í raun gert leiðtoga sína að guðum. Þeir trúa á vestræna „erfðasynd“ vegna nýlendutímans. Þeir rangtúlka mannkynssöguna sér í hag. Þeir slaufa þeim sem halda sig ekki á mottunni. Þeir trúa á altæka baráttu góðs og ills. Þeir trúa á útópískt stéttlaust samfélag sem hefur aldrei verið til og mun aldrei vera til. Ég syrgi ekki að hafa misst trúna á sósíalismann. Ég sakna ekki að vera umkringdur neikvæðni gagnvart eigin menningarheimi. Ég sakna ekki sjálfsritskoðunarinnar sem er þreytandi hluti af daglegum veruleika margra sósíalista. Frelsið sem sósíalistar boða er blekking. Keisarinn er án klæða. Höfundur er fyrrverandi sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnur Thorlacius Eiríksson Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Þessi grein fjallar bæði um sósíalisma og byltingarafbrigði sósíalismans sem er almennt kallað kommúnismi. Blæbrigðamunurinn á þessum stefnum kemur innihaldi greinarinnar ekki við. Auk þess er ætlunin ekki að rekja sögu sósíalismans í smáatriðum, heldur einungis að nefna nokkrar grundvallarhugmyndir stefnunnar. Einu sinni var ég sósíalisti. Ég taldi sósíalisma vera einu leið mannkyns að auknu réttlæti. En smám saman fóru að renna á mig tvær grímur. Það rann upp fyrir mér að sósíalisminn í framkvæmd hefur hvergi leitt af sér aukið réttlæti. Þegar ég kynnti mér sögu hinna ýmsu sósíalistaríkja sá ég að þau einkenndust fyrst og fremst af skoðanakúgun og slæmum lífsskilyrðum. En líklega voru það hrópandi líkindi sósíalismans og trúarbragða sem komu mér í skilning um þá hræsni sem einkennir stefnuna. Rousseau og göfugi frumbygginn Í aldanna rás gerðu sósíalískar hugmyndir af og til vart við sig, en það var fyrst við lok átjándu aldar sem sósíalismi tók á sig mynd sem pólitísk stefna. Sósíalistar eru sérstaklega skuldbundnir ritinu Samtal um ójöfnuð eftir franska heimspekinginn Jean-Jacques Rousseau. Hann var þeirrar skoðunar að stéttaskipting væri félagslega skilyrt fyrirbæri sem væri einungis byggt á hefð. Auk þess taldi Rousseau að frumstæð samfélög hafi í eðli sínu verið göfugri en þróuð samfélög. Hann sá fyrir sér útópískt samfélag göfugra frumbyggja sem lifðu í sátt og samlyndi hver við annan. Þrátt fyrir vinsældir þessarar hugmyndar er hún umdeild innan fræðasamfélagsins. Raunar einkenndist líf frumstæðra hirðingja af stöðugum ótta við árásir villidýra, hungur, sýkingar og náttúruöflin. Auk þess voru samfélög þeirra ekki laus við stéttaskiptingu. Vísindalegar rannsóknir benda til þess að mannkynið sé líffræðilega skilyrt til að gangast undir félagslega stéttaskipt kerfi. Staðhæfing Rousseau um frumstætt stéttlaust samfélag á því meira skylt við fornar goðsagnir en raunveruleikann. Franska byltingin Árið 1789 urðu vatnaskil í sögunni. Þá kollvarpaði franska alþýðan hinu átta hundruð ára konungsveldi og afhöfðaði frönsku konungsfjölskylduna ásamt meðlimum yfirstéttarinnar. Í kjölfar byltingarinnar jókst áhugi heimspekinga og annarra fræðimanna á innri valddreifingu samfélaga og ríkja. Einn þeirra sem varð fyrir áhrifum af Frönsku byltingunni var þýski heimspekingurinn Georg Wilhelm Hegel. Árið 1807 skrifaði hann þekkta „díalektík“ um sambandið milli þrælahaldara og þræls sem hafði djúpstæð áhrif á sósíalista þess tíma. Þótt það þurfi vissulega að afnema þrælahald (sem er enn iðkað víða um heim), varð þráhyggja sósíalista fyrir „kúgaranum“ og „hinum kúguðu“ fljótt að miðpunkti heimsmyndar þeirra. Öll fjölbreytni samfélagsins féll í skugga þessarar þröngu skilgreiningar. Marxískur sósíalismi Einn þeirra sem varð fyrir áhrifum af skrifum Rousseau og Hegels var Karl Marx. Þótt Marx hafi ekki verið fyrsti sósíalistinn varð hann fljótt hugmyndafræðilegur leiðtogi stefnunnar. Marxískar hreyfingar umbyltu fjölda ríkja í stjórnarbyltingum á tuttugustu öldinni. Marxismi er guðlaus og flest marxísk ríki hafa bannað eða takmarkað iðkun trúarbragða. Orðræðan var gjarnan á þá leið að sósíalisminn myndi frelsa fólk undan ánauð trúarbragðanna. En í raun var það sósíalisminn sem hneppti fólk í ánauð. Hingað til hefur sósíalisminn í framkvæmd verið óaðgreinanlegur frá hefðbundnu alræði. Í eins flokks sósíalistaríkjum sem eru að nafninu til guðlaus (til dæmis í Norður-Kóreu, Kína og Víetnam) eru alvaldir flokksleiðtogar hinir nýju guðir. Yfirburðastaða leiðtogans og flokkselítunnar er til marks um algjört getuleysi sósíalismans við að útrýma stéttaskiptingu. Það er því lítil furða að hugmyndum sósíalista hafi verið hafnað á afgerandi hátt af lýðræðissinnuðum Vesturlandabúum. En sósíalisminn hefur frá upphafi haft þann eiginleika að geta lagað sig að stað og stund. Með hugmyndina um kúgarann og hinn kúgaða í farteskinu var sósíalisminn vel í stakk búinn að finna hlutverk fyrir hin óstýrilátu Vesturlönd. Syndafall Vesturlanda á Landafundatímabilinu Ferðir Kólumbusar til Ameríku mörkuðu upphafið að landafundunum miklu og hnattrænu nýlenduveldi nokkurra Evrópuþjóða. Það tímabil stóð sem hæst á fyrri hluta tuttugustu aldar. En í kjölfar seinni heimsstyrjaldar leið nýlendutíminn undir lok og fyrrum nýlendur hlutu sjálfstæði hver á fætur annarri. Engu að síður hafa Vesturlandabúar setið undir stöðugum ásökunum um að viðhafa „heimsvaldastefnu“ gagnvart öðrum ríkjum. Það er vart annað að sjá en að draga eigi Vesturlandabúa til ábyrgðar fyrir nýlendutímann um ókomna tíð. Það er engin tilviljun að hugmyndin um varanlega sekt Vesturlandabúa hljómi eins og trúarkredda. Hún er í raun beinþýðing á kristnu hugmyndinni um erfðasyndina. Sósíalistar telja Vesturlandabúa bera með sér eins konar „erfðasynd“ vegna nýlendutímans sem þeir munu aldrei geta friðþægt fyrir. Mannkynssagan sem áróður Öll stórveldi sögunnar, ekki aðeins Vesturlönd, hafa slegið eign sinni á fjarlæg landsvæði. Þeirra á meðal eru Rússland og Kína sem hafa enn yfirráð yfir stórum landsvæðum, raunar nýlendum, sem þau hafa aldrei veitt sjálfstæði. En það ber lítið á fordæmingu sósíalista á þessum ríkjum. Ástæðan fyrir þessum tvískinnungi er einföld: Sósíalistar hafa einsett sér að halda trúnaði við ákveðna narratífu frekar en gæta hlutleysis. Í skrifum sínum nota þeir mannkynssöguna nær eingöngu í áróðursskyni. Inntak sósíalískrar sagnfræði er oftast hægt að smætta niður í eina setningu: „Sjáið hvað vondu Vesturlandabúarnir/kapítalistarnir gerðu hérna!“ Hér er um að ræða annan skýran samnefnara milli sósíalisma og trúarbragða sem mörg hver handvelja og rangtúlka atburði úr mannkynssögunni eftir eigin hentisemi. Andmæli illa liðin Líkt og áður kom fram leggur sósíalisminn mikið upp úr flokks- og leiðtogahollustu. Þar af leiðandi eru öll andmæli illa liðin. Sá sem ítrekað andmælir leiðtogum flokksins eða efast um kennisetningar sósíalismans verður fyrir útskúfun flokkssystkina sinna. Líklega eru hreinsanir Stalíns í Sovétríkjunum grófasta dæmið um þetta, en fjöldi meðlima kommúnistaflokksins var sendur í fangabúðir og tekinn af lífi í stjórnartíð hans. Hliðstæðan við verklag sumra trúarbragða gagnvart þeim sem taldir eru villutrúarmenn eða guðlastarar ætti að vera öllum augljós. Þetta verklag leiðir óhjákvæmilega til mikillar sjálfsritskoðunar meðal sósíalista. Þeir þurfa stöðugt að vega og meta hvort þeim gæti hreinlega verið slaufað ef þeir halda sig ekki á mottunni. Barátta góðs og ills Útópísk framtíðarsýn hefur einkennt sósíalismann nánast frá upphafi. Karl Marx spáði fyrir um varanlega frelsun verkalýðsins við endalok kapítalismans. Eftirmenn hans sáu fyrir sér sameinað mannkyn undir svokölluðum heimskommúnisma. En til þess að þetta stéttlausa draumaríki gæti orðið að veruleika þyrfti að ráða niðurlögum kapítalismans, sem er talinn vera stærsta hindrunin á vegferðinni í átt að lokamarkmiðinu. Það þarf vart að taka fram að þessar hugmyndir eru eintómir draumórar. En í hugum sósíalista verður mikilvægi baráttu verkalýðsins við auðvaldið seint vanmetið. Þeir telja hana sambærilega altækri baráttu góðs og ills, sem er einmitt grundvallarhugmynd margra trúarbragða. Þótt þú skiptir um merkimiða er varan sú sama Líkt og áður kom fram líta sósíalistar niður á hefðbundin trúarbrögð. En það þýðir ekki að stefna þeirra sé eðlislega ólík trúarbrögðum. Þeir hafa skipt um merkimiða en varan er sú sama. Samfélög þeirra eru að nafninu til guðlaus en þeir hafa í raun gert leiðtoga sína að guðum. Þeir trúa á vestræna „erfðasynd“ vegna nýlendutímans. Þeir rangtúlka mannkynssöguna sér í hag. Þeir slaufa þeim sem halda sig ekki á mottunni. Þeir trúa á altæka baráttu góðs og ills. Þeir trúa á útópískt stéttlaust samfélag sem hefur aldrei verið til og mun aldrei vera til. Ég syrgi ekki að hafa misst trúna á sósíalismann. Ég sakna ekki að vera umkringdur neikvæðni gagnvart eigin menningarheimi. Ég sakna ekki sjálfsritskoðunarinnar sem er þreytandi hluti af daglegum veruleika margra sósíalista. Frelsið sem sósíalistar boða er blekking. Keisarinn er án klæða. Höfundur er fyrrverandi sósíalisti.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun