Er gott að sjávarútvegur skjálfi á beinunum? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 5. febrúar 2025 09:02 Sjálfbær hagvöxtur, öflug velferð og góð lífskjör byggjast fyrst og síðast á því að þjóðir tryggi varanlegan vöxt útflutningsverðmæta. Það þarf með öðrum orðum að skapa meiri verðmæti í framtíð en fortíð ef við viljum auka hagsæld okkar. Lykilþáttur í því að tryggja verðmætasköpun fyrirtækja er fyrirsjáanleiki og traust lagaumhverfi. Með þeim hætti geta fyrirtæki best gert áætlanir til lengri tíma og hagað fjárfestingum í samræmi við þær áætlanir. Það er mikilvægt að stjórnvöld frá einum tíma til annars leggi rækt við þetta verkefni. Gangi eftir að auka verðmætasköpun vegnar okkur nefnilega öllum betur. Af stefnuyfirlýsingu nýrrar ríkisstjórnar má skilja að henni sé að einhverju leyti umhugað um þetta. En er það raunverulega svo? Hótanir formanns Flokks fólksins Nú hefur formaður Flokks fólksins hið minnsta í þrígang, jafnvel oftar, frá því ríkisstjórn var mynduð haft í frammi það sem verður ekki skilið öðruvísi en hótanir í garð einnar helstu útflutningsatvinnugreinar þjóðarinnar og burðarstólpa verðmætasköpunar. Orð í þá veru féllu í Kryddsíld Stöðvar tvö og í fréttum á sömu sjónvarpsstöð í liðinni viku bætti hún um betur og sagði að fiktað yrði þannig í sjávarútvegi að aðilar innan greinarinnar væru nú skjálfandi á beinunum. Og enn var formaðurinn í sama gírnum í Bítinu á Bylgjunni þar sem hún sagði að ráðist yrði að vigtun, ísun og aflaverðmæti. Ég viðurkenni að ég er hugsi yfir þessari nálgun formannsins. Er eitthvað gott fengið með því segja fólki og fyrirtækjum að hræðast einhverjar óljósar yfirvofandi athafnir eða ákvarðanir stjórnvalda? Auðvitað hefur þetta engin jákvæð áhrif og allra síst á atvinnugrein sem býr við óútreiknanlega duttlunga náttúrunnar og sviptivinda í alþjóðasamfélaginu. Ég skal taka að mér að útskýra hið minnsta tvennt nokkuð augljóst fyrir formanninum. Hefur heil atvinnugrein haft rangt við? Í fyrsta lagi starfa þúsundir í sjávarútvegi um allt land. Undir því getur engin atvinnugrein setið að hafðar séu í frammi óljósar ásakanir forystumanns í ríkisstjórn um að fólk sem í greininni starfi hafi á einhvern hátt starfað í trássi við lög, stjórnvaldsfyrirmæli eða kjarasamninga. Þótt illa sé hægt að átta sig á því hvert formaðurinn er að fara þegar vísað er til vigtunar, ísunar eða verðmæta úr sjó, þá gilda um allt þetta skýr lög með skilvirku eftirliti ýmissa stofnana ríkisins og jafnvel kjarasamningar. Þessi hræðsluáróður formannsins gerir ekki annað en kynda undir reiði hjá starfsfólki sem hefur með þessi mál að gera í störfum sínum og óvissu um framtíð. Það er ekki stórmannleg framkoma af hálfu formannsins. Hræðsla og óvissa dregur úr verðmætasköpun Í öðru lagi þarf miklar fjárfestingar til þess að gera verðmæti úr sjávarauðlindinni og tryggja samkeppnishæfni á alþjóðlegum mörkuðum. Sé það einlægur vilji formannsins að sjávarútvegur „skjálfi á beinunum“ af hræðslu við það sem koma skal, þá hefur honum líklega með tali sínu tekist að ná því fram að fyrirtæki í sjávarútvegi haldi að sér höndum í fjárfestingum. Eins og áður sagði er það nefnilega fyrirsjáanleiki sem tryggir að aðilar taki áhættu og fjárfesti til lengri tíma. Það gera þeir ekki skjálfandi á beinunum vegna þess sem koma skal. Fjárfestingar skipta öllu máli Samdráttur í fjárfestingum er raunar aðkallandi áhyggjuefni. Miðað við opinberar tölur hefur fjárfesting í fiskveiðum einmitt dregist töluvert saman umliðin tvö ár. Með hliðsjón af aldri skipaflota hafa SFS metið að fjárfesting í fiskiskipum megi ekki vera minni en um 20 milljarðar króna ár hvert. Takist það er endurnýjun skipaflotans í nokkuð eðlilegum takti, olíunotkun verður minni, gæði afla meiri og öryggi sjómanna tryggara. Verðmætasköpun verður þannig meiri fyrir vikið. Fjárfesting liðinna tveggja ára er hvergi nærri þessum 20 milljörðum króna, líkt og greina má af mynd. Vafalaust eru nokkrir samverkandi þættir þar að baki. Má þar helst nefna verri afkomu og horfur, auk verulegrar réttaróvissu sem skapaðist í tíð fyrri ríkisstjórnar þegar endurskoða átti alla löggjöf sjávarútvegs í einu vetfangi. Og næstu tvö ár hið minnsta verða að líkindum áþekk. Aðeins tvö stærri skip eru í smíðum og munu koma inn í flotann í árunum 2025 og 2026; annað þeirra kemur til Hafnar í Hornafirði á þessu ári og hitt til Ísafjarðar á næsta ári. Þótt þetta séu að sönnu ánægjuleg tíðindi, þá er þetta ekki burðug endurnýjun þegar litið er til skipaflotans í heild og aldurs hans. Í þessu ljósi sérstaklega er þeim mun mikilvægara að stjórnvöld hafi skilning á því að óvissa og lítill fyrirsjáanleiki munu aðeins gera snúna stöðu verri. Stöðnun í fjárfestingum í skipum leiðir til þess að verðmætasköpun til lengri tíma verður minni, markmiðum í loftslagsmálum verður síður náð og framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og lífskjara okkar allra verður þar með minna. Þarf að auka óvissuna? Undanfarna daga hafa nokkur skip leitað að loðnu við Ísland. Það getur skipt þjóðarbúið tugum milljarða að loðna finnist. Þetta er náttúruleg óvissa og eitthvað sem sjávarútvegsfyrirtæki hafa þurft að fást við alla tíð. Hjá henni verður ekki komist. Fleiri mætti telja til; sýkingu í síldarstofninum, horfinn humar, verulegan samdrátt í karfa og óvissu um göngu makríls inn í íslenska lögsögu. Við bætist viðkvæm staða í alþjóðamálum, sem sannarlega getur og hefur haft áhrif á afkomu fyrirtækja. Óvissa er því næg í íslenskum sjávarútvegi og við henni þarf að bregðast á hverjum tíma. Sjávarútvegur skelfur ekki á beinunum vegna orðagjálfurs. Hann einfaldlega tekst á við það sem að höndum ber hverju sinni, eins og hann hefur alltaf gert. Fram hjá því verður hins vegar ekki horft að sjávarútvegur er grundvallaratvinnugrein þjóðarinnar og ein styrkasta stoð efnahagslegrar hagsældar. Það er því ekki gæfulegt að bæta enn við óvissu með augljósri óvild og hótunum sem eingöngu eru til þess fallnar að valda tjóni. Svona tal skaðar ekki bara sjávarútveg og fólkið sem þar starfar, heldur veldur það beinum þjóðhagslegum skaða. Það getur varla verið markmið nokkurrar ríkisstjórnar. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Flokkur fólksins Mest lesið Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Skoðun Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Sjálfbær hagvöxtur, öflug velferð og góð lífskjör byggjast fyrst og síðast á því að þjóðir tryggi varanlegan vöxt útflutningsverðmæta. Það þarf með öðrum orðum að skapa meiri verðmæti í framtíð en fortíð ef við viljum auka hagsæld okkar. Lykilþáttur í því að tryggja verðmætasköpun fyrirtækja er fyrirsjáanleiki og traust lagaumhverfi. Með þeim hætti geta fyrirtæki best gert áætlanir til lengri tíma og hagað fjárfestingum í samræmi við þær áætlanir. Það er mikilvægt að stjórnvöld frá einum tíma til annars leggi rækt við þetta verkefni. Gangi eftir að auka verðmætasköpun vegnar okkur nefnilega öllum betur. Af stefnuyfirlýsingu nýrrar ríkisstjórnar má skilja að henni sé að einhverju leyti umhugað um þetta. En er það raunverulega svo? Hótanir formanns Flokks fólksins Nú hefur formaður Flokks fólksins hið minnsta í þrígang, jafnvel oftar, frá því ríkisstjórn var mynduð haft í frammi það sem verður ekki skilið öðruvísi en hótanir í garð einnar helstu útflutningsatvinnugreinar þjóðarinnar og burðarstólpa verðmætasköpunar. Orð í þá veru féllu í Kryddsíld Stöðvar tvö og í fréttum á sömu sjónvarpsstöð í liðinni viku bætti hún um betur og sagði að fiktað yrði þannig í sjávarútvegi að aðilar innan greinarinnar væru nú skjálfandi á beinunum. Og enn var formaðurinn í sama gírnum í Bítinu á Bylgjunni þar sem hún sagði að ráðist yrði að vigtun, ísun og aflaverðmæti. Ég viðurkenni að ég er hugsi yfir þessari nálgun formannsins. Er eitthvað gott fengið með því segja fólki og fyrirtækjum að hræðast einhverjar óljósar yfirvofandi athafnir eða ákvarðanir stjórnvalda? Auðvitað hefur þetta engin jákvæð áhrif og allra síst á atvinnugrein sem býr við óútreiknanlega duttlunga náttúrunnar og sviptivinda í alþjóðasamfélaginu. Ég skal taka að mér að útskýra hið minnsta tvennt nokkuð augljóst fyrir formanninum. Hefur heil atvinnugrein haft rangt við? Í fyrsta lagi starfa þúsundir í sjávarútvegi um allt land. Undir því getur engin atvinnugrein setið að hafðar séu í frammi óljósar ásakanir forystumanns í ríkisstjórn um að fólk sem í greininni starfi hafi á einhvern hátt starfað í trássi við lög, stjórnvaldsfyrirmæli eða kjarasamninga. Þótt illa sé hægt að átta sig á því hvert formaðurinn er að fara þegar vísað er til vigtunar, ísunar eða verðmæta úr sjó, þá gilda um allt þetta skýr lög með skilvirku eftirliti ýmissa stofnana ríkisins og jafnvel kjarasamningar. Þessi hræðsluáróður formannsins gerir ekki annað en kynda undir reiði hjá starfsfólki sem hefur með þessi mál að gera í störfum sínum og óvissu um framtíð. Það er ekki stórmannleg framkoma af hálfu formannsins. Hræðsla og óvissa dregur úr verðmætasköpun Í öðru lagi þarf miklar fjárfestingar til þess að gera verðmæti úr sjávarauðlindinni og tryggja samkeppnishæfni á alþjóðlegum mörkuðum. Sé það einlægur vilji formannsins að sjávarútvegur „skjálfi á beinunum“ af hræðslu við það sem koma skal, þá hefur honum líklega með tali sínu tekist að ná því fram að fyrirtæki í sjávarútvegi haldi að sér höndum í fjárfestingum. Eins og áður sagði er það nefnilega fyrirsjáanleiki sem tryggir að aðilar taki áhættu og fjárfesti til lengri tíma. Það gera þeir ekki skjálfandi á beinunum vegna þess sem koma skal. Fjárfestingar skipta öllu máli Samdráttur í fjárfestingum er raunar aðkallandi áhyggjuefni. Miðað við opinberar tölur hefur fjárfesting í fiskveiðum einmitt dregist töluvert saman umliðin tvö ár. Með hliðsjón af aldri skipaflota hafa SFS metið að fjárfesting í fiskiskipum megi ekki vera minni en um 20 milljarðar króna ár hvert. Takist það er endurnýjun skipaflotans í nokkuð eðlilegum takti, olíunotkun verður minni, gæði afla meiri og öryggi sjómanna tryggara. Verðmætasköpun verður þannig meiri fyrir vikið. Fjárfesting liðinna tveggja ára er hvergi nærri þessum 20 milljörðum króna, líkt og greina má af mynd. Vafalaust eru nokkrir samverkandi þættir þar að baki. Má þar helst nefna verri afkomu og horfur, auk verulegrar réttaróvissu sem skapaðist í tíð fyrri ríkisstjórnar þegar endurskoða átti alla löggjöf sjávarútvegs í einu vetfangi. Og næstu tvö ár hið minnsta verða að líkindum áþekk. Aðeins tvö stærri skip eru í smíðum og munu koma inn í flotann í árunum 2025 og 2026; annað þeirra kemur til Hafnar í Hornafirði á þessu ári og hitt til Ísafjarðar á næsta ári. Þótt þetta séu að sönnu ánægjuleg tíðindi, þá er þetta ekki burðug endurnýjun þegar litið er til skipaflotans í heild og aldurs hans. Í þessu ljósi sérstaklega er þeim mun mikilvægara að stjórnvöld hafi skilning á því að óvissa og lítill fyrirsjáanleiki munu aðeins gera snúna stöðu verri. Stöðnun í fjárfestingum í skipum leiðir til þess að verðmætasköpun til lengri tíma verður minni, markmiðum í loftslagsmálum verður síður náð og framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og lífskjara okkar allra verður þar með minna. Þarf að auka óvissuna? Undanfarna daga hafa nokkur skip leitað að loðnu við Ísland. Það getur skipt þjóðarbúið tugum milljarða að loðna finnist. Þetta er náttúruleg óvissa og eitthvað sem sjávarútvegsfyrirtæki hafa þurft að fást við alla tíð. Hjá henni verður ekki komist. Fleiri mætti telja til; sýkingu í síldarstofninum, horfinn humar, verulegan samdrátt í karfa og óvissu um göngu makríls inn í íslenska lögsögu. Við bætist viðkvæm staða í alþjóðamálum, sem sannarlega getur og hefur haft áhrif á afkomu fyrirtækja. Óvissa er því næg í íslenskum sjávarútvegi og við henni þarf að bregðast á hverjum tíma. Sjávarútvegur skelfur ekki á beinunum vegna orðagjálfurs. Hann einfaldlega tekst á við það sem að höndum ber hverju sinni, eins og hann hefur alltaf gert. Fram hjá því verður hins vegar ekki horft að sjávarútvegur er grundvallaratvinnugrein þjóðarinnar og ein styrkasta stoð efnahagslegrar hagsældar. Það er því ekki gæfulegt að bæta enn við óvissu með augljósri óvild og hótunum sem eingöngu eru til þess fallnar að valda tjóni. Svona tal skaðar ekki bara sjávarútveg og fólkið sem þar starfar, heldur veldur það beinum þjóðhagslegum skaða. Það getur varla verið markmið nokkurrar ríkisstjórnar. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun