Töldu að ævilöng vesælmennska biði „barnanna á mölinni“ Margrét Helga Erlingsdóttir skrifar 25. desember 2024 22:10 Guðjón Friðriksson sagfræðingur hefur tekið saman sögu reykvískra barna en sagan spannar um hundrað ár. aðsend Uppi voru kenningar hér áður fyrr um að ævilöng vesælmennska biði þeirra barna sem ólust upp á „mölinni,“ eins og það var kallað, sem jafnvel legðist í ættir. Krakkaskarinn sem tók yfir götur Reykjavíkur á síðustu öld setti sterkan svip á borgina. Sagnfræðingur sem hefur ritað sögu reykvískra barna, sem spannar hundrað ár, segir börn dagsins í dag lifa mikla umbreytingartíma. Út er komin bókin Börn í Reykjavík (2024) eftir Guðjón Friðriksson, sagnfræðing og rithöfund. Bókin er skrifuð og gefin út í tilefni 100 ára afmælis Barnavinafélagsins Sumargjafar. „Ég naut þess mjög að skrifa hana og það er eiginlega svolítið skrýtið að það skuli ekki hafa verið skrifuð svona saga áður, því þetta er náttúrulega alveg heil veröld, barnaveröldin,“ segir Guðjón um sögu reykvískra barna. Guðjón segir að í hinu rótgróna bændasamfélagi hafi grasserað fordómar í garð þeirra barna sem ólust upp „á mölinni“. Ólík sjónarmið og alls konar hugmyndir og kenningar tókust á þegar þéttbýlismyndunin átti sér stað og það á ógnarhraða. Börn í Reykjavík er mikill gæðagripur og doðrantur mikill. Guðjón segist hafa haft mikla ánægju af því að taka saman sögu reykvískra barna.Vísir/Sigurjón „Börnin voru eftirlitslaus saman í hópum í alls konar óknyttum og það voru komnar upp kenningar um að þetta [að alast upp á mölinni] leiddi til ævilangrar vesælmennsku. Þarna voru þau utan sjónmáls foreldranna, í alls konar leikjum sem sumir höfðu ákveðna andúð á. Það, meira að segja, kemur fram í áliti frá Alþingisnefnd að þetta myndi leiða til ævilangrar vesælmennsku sem jafnvel legðist í ættir.“ Reykjavík stækkaði ört á síðustu öld og barnaskarinn á götum úti setti sterkan svip á borgarlífið. Börnin léku sér í alls kyns leikjum; París, knattleik og fallinni spýtu og svo fóru þau oft og tíðum með danskar þulur sem síðar voru þýddar yfir á íslensku. Eni, meni, mang, klang, ósi, bósi, bakke dí, eje, veje, væk með dig! „Það var jafnvel talað um að bílarnir þyrftu frekar að vara sig á börnunum en börnin á bílunum, þau hertóku alveg heilu göturnar,“ segir Guðjón. Yfirvöld reyndu hvað þau gátu til að hafa hemil á krökkunum. Lögreglusamþykkt Reykjavíkur árið 1880 kvað á um að börn mættu ekki leika sér úti á götunum en Guðjón segir að börnin hafi haft samþykktina að engu, enda gátu þau hvergi annars staðar verið en á mölinni. Helsti ógnvaldur barnanna var Þorvaldur „politi“, lögregluþjónn, sem í sífellu skipti sér af leik barnanna; tók af þeim bolta og sleða. Guðjón útskýrir að í þá daga hafi skóladagurinn verið stuttur og skólaskyldu ekki komið á fyrr en árið 1907. „Gatan var í rauninni eini staðurinn sem þau gátu verið á.“ Guðjón segir að götulífið hafi sjaldnast verið val barnanna. Fólk hafi búið þröngt og gríðarlegur húsnæðisvandi hafi verið í borginni lengst af. „Börnin lágu oft í kös á gólfinu á einhverjum dýnum og á morgnana voru þau bara sett út og þau höfð úti allan liðlangan daginn. Oft voru þau líka hungruð, sérstaklega fátæk börn í Reykjavík. Það var mikil stéttaskipting.“ Meira annríki hjá nútímabarni en foreldrum þess Þótt það sé ofarlega á óskalista nútímaforeldra að börnin í hverfinu leiki sér meira saman úti þá bendir Guðjón á að götulífið í Reykjavík hafi áður fyrr leitt til tíðra slysa á börnum. „Það dóu sex, sjö börn á ári í umferðarslysum í Reykjavík. Börn á aldrinum 5-7 ára voru send út eins og önnur börn og þau voru náttúrulega bara óvitar og urðu stundum bara fyrir bíl.“ Nú er af sem áður var og er svo komið að götulíf barnanna er svo gott sem horfið í nútímasamfélagi. „Við lifum í raun og veru á miklu meiri byltingartímum heldur en maður kannski gerir sér grein fyrir svona frá degi til dags út af þessari tækni meðal annars. Svo eru börn nú til dags svo upptekin. Nú er samfelldur vinnudagur hjá börnum má segja. Skóladagurinn er miklu lengri og svo eru þau bara upptekin í alls konar námskeiðum; dansi, tónlist og öðru. Venjulegt barn í Reykjavík er jafnvel uppteknara en foreldrarnir frá morgni til kvölds.“ Börn og uppeldi Reykjavík Bókmenntir Menning Mest lesið „Nú hættir þú Sigurður!“ Innlent Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Innlent Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Innlent Tíufréttir heyra sögunni til Innlent Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Innlent Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Erlent Barnaníðingur situr inni þar til hann verður sendur til Litáen Innlent Óljóst hvað Gad Saad er sakaður um í mótmælapóstum Innlent Segir 60 mínútur hafa misst sjálfstæðið og hættir Erlent Línan umdeilda fær enn eitt græna ljósið Innlent Fleiri fréttir Sólveig Anna segir skilið við Sósíalista Ríkissaksóknari staðfestir niðurfellingu í stórri slysasleppingu Tíufréttir heyra sögunni til Stuðningur við Úkraínu og Palestínu fer dvínandi Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Óljóst hvað Gad Saad er sakaður um í mótmælapóstum Línan umdeilda fær enn eitt græna ljósið Lætur könnun um væntingar ekki á sig fá Kalt veður bjargaði Andrésar andarleikunum fyrir horn Óeðlileg staða á íslenskum eignamarkaði Barnaníðingur situr inni þar til hann verður sendur til Litáen Meirihluti hefur litlar væntingar til borgarstjórnarmeirihlutans „Nú hættir þú Sigurður!“ Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Pakki skemmdist og „óafhending“ varð Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Beint flug milli Akureyrar og útlanda aldrei verið meira „Ég er mannleg“ Segir líklega langt í næsta gos við Sundhnúka Óþarfi að nota kauðslega þýdda málshætti í páskaeggin Lofar betra sumri en í fyrra Fagnar umræðu um þátttöku Ísraels og segir útspil ráðherra gagnlegt Oscar þori varla út úr húsi af ótta við að vera sendur úr landi Breytingar á gosvirkni, júró-þrýstingur og umdeildir málshættir Missti vélarafl suður af Snæfellsnesi Reiknar með að sækja útför Frans páfa Páskaeggjaframleiðandi fagnar gagnrýni á málshætti Vildi „tagga“ Frans páfa en niðurstaðan reyndist slysaleg „Hér hefur verið unninn skaði sem þarf að stöðva“ Landris heldur áfram en dregið hefur úr hraðanum Sjá meira
Út er komin bókin Börn í Reykjavík (2024) eftir Guðjón Friðriksson, sagnfræðing og rithöfund. Bókin er skrifuð og gefin út í tilefni 100 ára afmælis Barnavinafélagsins Sumargjafar. „Ég naut þess mjög að skrifa hana og það er eiginlega svolítið skrýtið að það skuli ekki hafa verið skrifuð svona saga áður, því þetta er náttúrulega alveg heil veröld, barnaveröldin,“ segir Guðjón um sögu reykvískra barna. Guðjón segir að í hinu rótgróna bændasamfélagi hafi grasserað fordómar í garð þeirra barna sem ólust upp „á mölinni“. Ólík sjónarmið og alls konar hugmyndir og kenningar tókust á þegar þéttbýlismyndunin átti sér stað og það á ógnarhraða. Börn í Reykjavík er mikill gæðagripur og doðrantur mikill. Guðjón segist hafa haft mikla ánægju af því að taka saman sögu reykvískra barna.Vísir/Sigurjón „Börnin voru eftirlitslaus saman í hópum í alls konar óknyttum og það voru komnar upp kenningar um að þetta [að alast upp á mölinni] leiddi til ævilangrar vesælmennsku. Þarna voru þau utan sjónmáls foreldranna, í alls konar leikjum sem sumir höfðu ákveðna andúð á. Það, meira að segja, kemur fram í áliti frá Alþingisnefnd að þetta myndi leiða til ævilangrar vesælmennsku sem jafnvel legðist í ættir.“ Reykjavík stækkaði ört á síðustu öld og barnaskarinn á götum úti setti sterkan svip á borgarlífið. Börnin léku sér í alls kyns leikjum; París, knattleik og fallinni spýtu og svo fóru þau oft og tíðum með danskar þulur sem síðar voru þýddar yfir á íslensku. Eni, meni, mang, klang, ósi, bósi, bakke dí, eje, veje, væk með dig! „Það var jafnvel talað um að bílarnir þyrftu frekar að vara sig á börnunum en börnin á bílunum, þau hertóku alveg heilu göturnar,“ segir Guðjón. Yfirvöld reyndu hvað þau gátu til að hafa hemil á krökkunum. Lögreglusamþykkt Reykjavíkur árið 1880 kvað á um að börn mættu ekki leika sér úti á götunum en Guðjón segir að börnin hafi haft samþykktina að engu, enda gátu þau hvergi annars staðar verið en á mölinni. Helsti ógnvaldur barnanna var Þorvaldur „politi“, lögregluþjónn, sem í sífellu skipti sér af leik barnanna; tók af þeim bolta og sleða. Guðjón útskýrir að í þá daga hafi skóladagurinn verið stuttur og skólaskyldu ekki komið á fyrr en árið 1907. „Gatan var í rauninni eini staðurinn sem þau gátu verið á.“ Guðjón segir að götulífið hafi sjaldnast verið val barnanna. Fólk hafi búið þröngt og gríðarlegur húsnæðisvandi hafi verið í borginni lengst af. „Börnin lágu oft í kös á gólfinu á einhverjum dýnum og á morgnana voru þau bara sett út og þau höfð úti allan liðlangan daginn. Oft voru þau líka hungruð, sérstaklega fátæk börn í Reykjavík. Það var mikil stéttaskipting.“ Meira annríki hjá nútímabarni en foreldrum þess Þótt það sé ofarlega á óskalista nútímaforeldra að börnin í hverfinu leiki sér meira saman úti þá bendir Guðjón á að götulífið í Reykjavík hafi áður fyrr leitt til tíðra slysa á börnum. „Það dóu sex, sjö börn á ári í umferðarslysum í Reykjavík. Börn á aldrinum 5-7 ára voru send út eins og önnur börn og þau voru náttúrulega bara óvitar og urðu stundum bara fyrir bíl.“ Nú er af sem áður var og er svo komið að götulíf barnanna er svo gott sem horfið í nútímasamfélagi. „Við lifum í raun og veru á miklu meiri byltingartímum heldur en maður kannski gerir sér grein fyrir svona frá degi til dags út af þessari tækni meðal annars. Svo eru börn nú til dags svo upptekin. Nú er samfelldur vinnudagur hjá börnum má segja. Skóladagurinn er miklu lengri og svo eru þau bara upptekin í alls konar námskeiðum; dansi, tónlist og öðru. Venjulegt barn í Reykjavík er jafnvel uppteknara en foreldrarnir frá morgni til kvölds.“
Börn og uppeldi Reykjavík Bókmenntir Menning Mest lesið „Nú hættir þú Sigurður!“ Innlent Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Innlent Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Innlent Tíufréttir heyra sögunni til Innlent Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Innlent Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Erlent Barnaníðingur situr inni þar til hann verður sendur til Litáen Innlent Óljóst hvað Gad Saad er sakaður um í mótmælapóstum Innlent Segir 60 mínútur hafa misst sjálfstæðið og hættir Erlent Línan umdeilda fær enn eitt græna ljósið Innlent Fleiri fréttir Sólveig Anna segir skilið við Sósíalista Ríkissaksóknari staðfestir niðurfellingu í stórri slysasleppingu Tíufréttir heyra sögunni til Stuðningur við Úkraínu og Palestínu fer dvínandi Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Óljóst hvað Gad Saad er sakaður um í mótmælapóstum Línan umdeilda fær enn eitt græna ljósið Lætur könnun um væntingar ekki á sig fá Kalt veður bjargaði Andrésar andarleikunum fyrir horn Óeðlileg staða á íslenskum eignamarkaði Barnaníðingur situr inni þar til hann verður sendur til Litáen Meirihluti hefur litlar væntingar til borgarstjórnarmeirihlutans „Nú hættir þú Sigurður!“ Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Pakki skemmdist og „óafhending“ varð Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Beint flug milli Akureyrar og útlanda aldrei verið meira „Ég er mannleg“ Segir líklega langt í næsta gos við Sundhnúka Óþarfi að nota kauðslega þýdda málshætti í páskaeggin Lofar betra sumri en í fyrra Fagnar umræðu um þátttöku Ísraels og segir útspil ráðherra gagnlegt Oscar þori varla út úr húsi af ótta við að vera sendur úr landi Breytingar á gosvirkni, júró-þrýstingur og umdeildir málshættir Missti vélarafl suður af Snæfellsnesi Reiknar með að sækja útför Frans páfa Páskaeggjaframleiðandi fagnar gagnrýni á málshætti Vildi „tagga“ Frans páfa en niðurstaðan reyndist slysaleg „Hér hefur verið unninn skaði sem þarf að stöðva“ Landris heldur áfram en dregið hefur úr hraðanum Sjá meira