Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 23. apríl 2025 08:01 Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á lögum um veiðigjald mun gera rekstur fiskvinnslu á Íslandi óhagkvæmari, áhættumeiri og sveiflukenndari en hann er nú. Geta til að takast á við ófyrirséða atburði mun minnka verulega og svigrúm til fjárfestinga mun minnka að sama skapi. Talsmenn ríkisstjórnarinnar hafa látið sem svo að það sé einfaldlega sjávarútvegsfyrirtækjanna að ákveða hvort fiskvinnsla haldi áfram í núverandi mynd á Íslandi – nánast að það sé bara fyrir illkvittni í stjórnendum þessara fyrirtækja ef fiskvinnslur í landi þola ekki þá hækkun á hráefniskostnaði sem veiðigjaldahækkunin mun hafa í för með sér. Hér er ekkert vantalið Frumvarpsdrögin byggjast á þeirri röngu ályktun að aflaverðmæti (fiskverð til skips) hafi verið vantalið um áratugaskeið og því eigi að miða skattstofn veiðigjalds við verð á uppboðsmörkuðum, hér heima og í Noregi. Gallarnir við þetta viðmið eru margir og alvarlegir, en eru ekki viðfangsefni þessarar greinar, heldur sú einfalda staðreynd að hækkun veiðigjalds, með því að miða við verð á uppboðsmörkuðum, mun hafa bein og sjálfstæð áhrif á rekstrarafkomu fiskvinnslu. Ef gert væri ráð fyrir að fiskvinnslur þyrftu að kaupa allt sitt hráefni á verði sem myndast á fiskmörkuðum, myndi það leiða til verulegrar hækkunar á hráefniskostnaði. Við slíkar aðstæður er fyrirséð að fyrirtækin neyðist til að skera niður kostnað á öðrum sviðum, enda eiga íslensk sjávarútvegsfyrirtæki engin færi á því að velta innlendum kostnaðarhækkunum út í verð afurða á alþjóðlegum mörkuðum. Í mörgum tilfellum felur hagræðing í sér uppsagnir á starfsfólki, niðurskurð í starfsemi eða jafnvel lokanir. Svigrúm til fjárfestinga verður jafnframt takmarkað, með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á samkeppnishæfni til framtíðar. Afleiðingin verður sú að aukinn hluti aflans verður fluttur óunninn úr landi. Útflutningur verður þar með einsleitari og sveigjanleiki við breyttar markaðsaðstæður minni. Áhætta mun með öðrum orðum aukast þar sem sjávarútvegur verður berskjaldaðri fyrir breytingum í ytra umhverfi og hann hefur enga stjórn á. Hvað gerðist í Noregi? Þessi sviðsmynd er ekki úr lausu lofti gripin, því við sjáum í Noregi nákvæmlega hvað gerist þegar hráefniskostnaður fiskvinnslu er of hár. Þar í landi er ekki sama samþætting veiða og vinnslu og á Íslandi. Útgerðir reyna að hámarka virði afla úr hverri veiðiferð og fiskvinnslur kaupa því aflann á mun hærra verði en þær gera hér á landi. Hlutfall hráefniskostnaðar af tekjum norskra fiskvinnslufyrirtækja hefur verið á bilinu 75-80% á síðustu árum og stundum enn hærra. Þá eiga vinnslurnar eftir að greiða allan annan kostnað, eins og laun, orku, löndun, umbúðir, geymslu og sölu, svo fátt eitt sé nefnt, auk þess að fjárfesta til framtíðar. Afleiðingin er sú að rekstur norskrar fiskvinnslu er í járnum og hefur verið það árum saman. Hlutfall hagnaðar fyrir skatt af tekjum hefur verið neikvætt á síðustu árum og ávöxtun eigin fjár var 0% í þrjú ár á bilinu 2019-2023. Þegar allt þetta er haft í huga er ekki skrítið að sífellt hærra hlutfall norsks afla sé flutt óunnið til útlanda. Í bolfiskvinnslu hefur veik afkoma leitt til fækkunar og lokana, þar sem rekstur hefur reynst ósjálfbær. Lerøy Norway Seafoods hefur til dæmis breytt áherslum í starfsemi sinni og dregið úr vinnslu. Aðrir aðilar, á borð við Aalesundfisk í Mehamn, hafa selt búnað, sagt upp starfsfólki og hætt allri starfsemi. Fleiri dæmi má finna, en stóra myndin er sú að 60% af norskum þorski, 96% af ýsu og 52% af ufsa voru flutt óunnin til útlanda árið 2023 – og það var í nokkuð góðu árferði í Noregi vegna veiks gengis norsku krónunnar. Störf flytjast úr landi Norska rannsóknarstofnunin SINTEF áætlaði árið 2021 að norskur sjávarútvegur skapaði 21.000 störf í Evrópusambandinu, rúmlega tvöfalt fleiri en í greininni sjálfri í Noregi. Norskir sérfræðingar hafa ítrekað bent á að meira þurfi að gera til að tryggja aukna vinnslu og meiri verðmætasköpun úr fiskveiðum þar í landi. Hafa þeir þarf jafnvel nefnt Ísland til samanburðar. Öfugt við það sem ónefndur hagfræðingur sagði á dögunum, að það sé bitamunur en ekki fjár- hvar fiskur sé unninn, þá er þetta fordæmi sem við ættum að forðast í allra lengstu lög. Störfin sem unnin eru í vinnslu hér á landi eru langflest örugg og vel launuð heilsársstörf á landsbyggðinni og þau verða eingöngu til vegna þess að vinnslan ber sig. Það sem ráðherra vill ekki ræða Þetta er norska leiðin í sjávarútvegi. Með því að skrúfa upp verðið sem fiskvinnslan greiðir fyrir hráefnið molnar undan rekstrarhæfi hennar. Hærra og hærra hlutfall aflans er selt óunnið úr landi og þjóðarbúið í heild sinni verður af gríðarlegum verðmætum. Það er því kannski skiljanlegt að atvinnuvegaráðherra hafi kosið að eiga ekkert samráð við hagaðila á Íslandi um möguleg áhrif þess frumvarps sem hún hefur lagt fram, verði það að lögum. Þetta eru óþægilegar staðreyndir sem ráðherra virðist ekki treysta sér til að ræða. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Skoðun Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Sjá meira
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á lögum um veiðigjald mun gera rekstur fiskvinnslu á Íslandi óhagkvæmari, áhættumeiri og sveiflukenndari en hann er nú. Geta til að takast á við ófyrirséða atburði mun minnka verulega og svigrúm til fjárfestinga mun minnka að sama skapi. Talsmenn ríkisstjórnarinnar hafa látið sem svo að það sé einfaldlega sjávarútvegsfyrirtækjanna að ákveða hvort fiskvinnsla haldi áfram í núverandi mynd á Íslandi – nánast að það sé bara fyrir illkvittni í stjórnendum þessara fyrirtækja ef fiskvinnslur í landi þola ekki þá hækkun á hráefniskostnaði sem veiðigjaldahækkunin mun hafa í för með sér. Hér er ekkert vantalið Frumvarpsdrögin byggjast á þeirri röngu ályktun að aflaverðmæti (fiskverð til skips) hafi verið vantalið um áratugaskeið og því eigi að miða skattstofn veiðigjalds við verð á uppboðsmörkuðum, hér heima og í Noregi. Gallarnir við þetta viðmið eru margir og alvarlegir, en eru ekki viðfangsefni þessarar greinar, heldur sú einfalda staðreynd að hækkun veiðigjalds, með því að miða við verð á uppboðsmörkuðum, mun hafa bein og sjálfstæð áhrif á rekstrarafkomu fiskvinnslu. Ef gert væri ráð fyrir að fiskvinnslur þyrftu að kaupa allt sitt hráefni á verði sem myndast á fiskmörkuðum, myndi það leiða til verulegrar hækkunar á hráefniskostnaði. Við slíkar aðstæður er fyrirséð að fyrirtækin neyðist til að skera niður kostnað á öðrum sviðum, enda eiga íslensk sjávarútvegsfyrirtæki engin færi á því að velta innlendum kostnaðarhækkunum út í verð afurða á alþjóðlegum mörkuðum. Í mörgum tilfellum felur hagræðing í sér uppsagnir á starfsfólki, niðurskurð í starfsemi eða jafnvel lokanir. Svigrúm til fjárfestinga verður jafnframt takmarkað, með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á samkeppnishæfni til framtíðar. Afleiðingin verður sú að aukinn hluti aflans verður fluttur óunninn úr landi. Útflutningur verður þar með einsleitari og sveigjanleiki við breyttar markaðsaðstæður minni. Áhætta mun með öðrum orðum aukast þar sem sjávarútvegur verður berskjaldaðri fyrir breytingum í ytra umhverfi og hann hefur enga stjórn á. Hvað gerðist í Noregi? Þessi sviðsmynd er ekki úr lausu lofti gripin, því við sjáum í Noregi nákvæmlega hvað gerist þegar hráefniskostnaður fiskvinnslu er of hár. Þar í landi er ekki sama samþætting veiða og vinnslu og á Íslandi. Útgerðir reyna að hámarka virði afla úr hverri veiðiferð og fiskvinnslur kaupa því aflann á mun hærra verði en þær gera hér á landi. Hlutfall hráefniskostnaðar af tekjum norskra fiskvinnslufyrirtækja hefur verið á bilinu 75-80% á síðustu árum og stundum enn hærra. Þá eiga vinnslurnar eftir að greiða allan annan kostnað, eins og laun, orku, löndun, umbúðir, geymslu og sölu, svo fátt eitt sé nefnt, auk þess að fjárfesta til framtíðar. Afleiðingin er sú að rekstur norskrar fiskvinnslu er í járnum og hefur verið það árum saman. Hlutfall hagnaðar fyrir skatt af tekjum hefur verið neikvætt á síðustu árum og ávöxtun eigin fjár var 0% í þrjú ár á bilinu 2019-2023. Þegar allt þetta er haft í huga er ekki skrítið að sífellt hærra hlutfall norsks afla sé flutt óunnið til útlanda. Í bolfiskvinnslu hefur veik afkoma leitt til fækkunar og lokana, þar sem rekstur hefur reynst ósjálfbær. Lerøy Norway Seafoods hefur til dæmis breytt áherslum í starfsemi sinni og dregið úr vinnslu. Aðrir aðilar, á borð við Aalesundfisk í Mehamn, hafa selt búnað, sagt upp starfsfólki og hætt allri starfsemi. Fleiri dæmi má finna, en stóra myndin er sú að 60% af norskum þorski, 96% af ýsu og 52% af ufsa voru flutt óunnin til útlanda árið 2023 – og það var í nokkuð góðu árferði í Noregi vegna veiks gengis norsku krónunnar. Störf flytjast úr landi Norska rannsóknarstofnunin SINTEF áætlaði árið 2021 að norskur sjávarútvegur skapaði 21.000 störf í Evrópusambandinu, rúmlega tvöfalt fleiri en í greininni sjálfri í Noregi. Norskir sérfræðingar hafa ítrekað bent á að meira þurfi að gera til að tryggja aukna vinnslu og meiri verðmætasköpun úr fiskveiðum þar í landi. Hafa þeir þarf jafnvel nefnt Ísland til samanburðar. Öfugt við það sem ónefndur hagfræðingur sagði á dögunum, að það sé bitamunur en ekki fjár- hvar fiskur sé unninn, þá er þetta fordæmi sem við ættum að forðast í allra lengstu lög. Störfin sem unnin eru í vinnslu hér á landi eru langflest örugg og vel launuð heilsársstörf á landsbyggðinni og þau verða eingöngu til vegna þess að vinnslan ber sig. Það sem ráðherra vill ekki ræða Þetta er norska leiðin í sjávarútvegi. Með því að skrúfa upp verðið sem fiskvinnslan greiðir fyrir hráefnið molnar undan rekstrarhæfi hennar. Hærra og hærra hlutfall aflans er selt óunnið úr landi og þjóðarbúið í heild sinni verður af gríðarlegum verðmætum. Það er því kannski skiljanlegt að atvinnuvegaráðherra hafi kosið að eiga ekkert samráð við hagaðila á Íslandi um möguleg áhrif þess frumvarps sem hún hefur lagt fram, verði það að lögum. Þetta eru óþægilegar staðreyndir sem ráðherra virðist ekki treysta sér til að ræða. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar