Kjarasamningar sjómanna – verkefnið bíður Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 15. september 2021 08:15 Í liðinni viku slitu stéttarfélög sjómanna kjaraviðræðum við Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi. Það voru vonbrigði. Þrjú stéttarfélaganna, Sjómannafélag Íslands, Sjómanna- og vélstjórafélag Grindavíkur og VM – félag vélstjóra og málmtæknimanna, birtu í kjölfarið auglýsingu og formenn þessara félaga skrifuðu grein hér á Vísi. Málflutninginn má telja með nokkrum ólíkindum og það er til lítils að elta ólar við gífuryrði, dylgjur og samhengislausar staðhæfingar. Það mun sannanlega ekki auðvelda verkefni, sem þegar er þungt, að leggjast í skotgrafir á opinberum vettvangi. Almennt má telja líklegra að kjarasamningar náist í andrúmslofti þar sem aðilar reyna að skilja ólík sjónarmið og leggja sameiginlega vinnu í að ryðja burt hindrunum sem standa í vegi fyrir því að unnt sé að ná saman. Það væri skammgóður vermir að fallast á ýtrustu kröfur stéttarfélaganna þriggja, enda er kostnaðaraukinn sem þær fela í sér verulegur og dregur úr samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs. Í hlutaskiptakerfi sjómanna er þetta sérstaklega mikilvægt, enda fara hagsmunir fyrirtækja og sjómanna alfarið saman þegar kemur að því að auka þau verðmæti sem dregin eru úr sjó. Í því samhengi skal ekki gera lítið úr kröfum stéttarfélaga um bætt kjör. Verkefnið er að finna leiðir til að koma til móts við þær, þannig að þær styðji við samkeppnishæfni, en dragi ekki úr henni. Það krefst vinnu og skilnings. En hver er staða sjómanna hjá íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum? Hafa þeir setið eftir? Eru þeir „annars flokks“, eins og spurt var í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja? Blessunarlega má í stuttu máli segja að staða þeirra sé góð – og raunar eftirsóknarverðari en annarra stétta í landinu að mörgu leyti. Það er ánægjulegt og sjávarútvegsfyrirtæki eru stolt af því að íslenskir sjómenn eru launahæsta stétt í landinu. Það er óþekkt staða í öðrum ríkjum. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra. Þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi Undanfarin 10 ár hefur stöðugildum í fiskveiðum fækkað um 3% að meðaltali á ári, en á sama tímabili hafa laun og launatengd gjöld haldist stöðug sem hlutfall af tekjum útgerða. Þetta skilar sér í þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi, sem var árið 2019 tæpar 16 milljónir króna. Fyrir vikið eru fiskveiðiáhafnir meðal þeirra stétta sem búa við hæst meðallaun á Íslandi, líkt og áður hefur komið fram. Hér er miðað við fiskveiðar í heild sinni, þar með talið veiðar minni skipa og smábáta. Ef aðeins væri horft til stærri skipa væru meðallaunin enn hærri. Þessi launaþróun og sterk staða áhafna endurspeglar þann gagnkvæma ávinning sem samkeppnishæfur sjávarútvegur og skilvirkar veiðar geta skilað. Sjómenn fá stærra hlutfall af verðmætasköpun en aðrir Að auki má nefna að samkvæmt bráðabirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Sjómenn eiga trygga hlutdeild í hækkandi afurðaverði Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsárið er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Á mannamáli þýðir þetta að allar fjárfestingar sem ráðist hefur verið í, og sem tryggt hafa hærra verð á íslenskum sjávarafurðum, hafa tryggt sjómönnum hækkun launa til samræmis. Höldum áfram á sömu braut Það er gömul saga og ný að laun og launatengd gjöld á Íslandi eru með þeim hæstu í heiminum. Það þýðir jafnframt að launakostnaður á Íslandi, sem hlutfall af virðisaukanum, er einn sá hæsti á byggðu bóli. Sjávarútvegur er útflutningsatvinnuvegur. Hann á í harðri samkeppni við fyrirtæki í öðrum löndum sem bera mun minni kostnað vegna launa og tengdra gjalda, auk opinberra gjalda og flutningskostnaðar. Það er því mjög ánægjulegt að sjá að staðgreiðsluskyld laun í sjávarútvegi hér á landi séu hærri að jafnaði en í öðrum atvinnugreinum. Það er ekki sjálfgefið. Í tilfelli sjávarútvegs eru helstu ástæðurnar árangursrík stjórnun fiskveiða, miklar fjárfestingar í hátæknibúnaði á undanförnum árum og hagræðing sem hefur orðið innan greinarinnar. Allt þetta hefur tryggt samkeppnishæfni á kröfuhörðum alþjóðlegum markaði. Þrátt fyrir háan launakostnað hafa fyrirtækin lagt höfuðáherslu á að auka verðmætasköpun, eins og til dæmis glöggt má sjá á fjárfestingum í nýjum skipum og hátæknivinnslum víða um land. Þetta eru grundvallarþættir í því að tryggja að sjávarútvegur sé í færum til að greiða góð laun og tryggja atvinnu um allt land. Af þeim sökum skýtur það skökku við, að í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja, séu þessir þættir með neikvæðum formerkjum. Það er sameiginleg ábyrgð í kjaraviðræðum að viðhalda þessari vegferð sem hér hefur verið vikið að, þannig að sjómenn verði áfram sú stétt hér á landi sem best hefur kjörin. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson Skoðun Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Halldór 23.8.2025 Halldór Skoðun Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
Í liðinni viku slitu stéttarfélög sjómanna kjaraviðræðum við Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi. Það voru vonbrigði. Þrjú stéttarfélaganna, Sjómannafélag Íslands, Sjómanna- og vélstjórafélag Grindavíkur og VM – félag vélstjóra og málmtæknimanna, birtu í kjölfarið auglýsingu og formenn þessara félaga skrifuðu grein hér á Vísi. Málflutninginn má telja með nokkrum ólíkindum og það er til lítils að elta ólar við gífuryrði, dylgjur og samhengislausar staðhæfingar. Það mun sannanlega ekki auðvelda verkefni, sem þegar er þungt, að leggjast í skotgrafir á opinberum vettvangi. Almennt má telja líklegra að kjarasamningar náist í andrúmslofti þar sem aðilar reyna að skilja ólík sjónarmið og leggja sameiginlega vinnu í að ryðja burt hindrunum sem standa í vegi fyrir því að unnt sé að ná saman. Það væri skammgóður vermir að fallast á ýtrustu kröfur stéttarfélaganna þriggja, enda er kostnaðaraukinn sem þær fela í sér verulegur og dregur úr samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs. Í hlutaskiptakerfi sjómanna er þetta sérstaklega mikilvægt, enda fara hagsmunir fyrirtækja og sjómanna alfarið saman þegar kemur að því að auka þau verðmæti sem dregin eru úr sjó. Í því samhengi skal ekki gera lítið úr kröfum stéttarfélaga um bætt kjör. Verkefnið er að finna leiðir til að koma til móts við þær, þannig að þær styðji við samkeppnishæfni, en dragi ekki úr henni. Það krefst vinnu og skilnings. En hver er staða sjómanna hjá íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum? Hafa þeir setið eftir? Eru þeir „annars flokks“, eins og spurt var í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja? Blessunarlega má í stuttu máli segja að staða þeirra sé góð – og raunar eftirsóknarverðari en annarra stétta í landinu að mörgu leyti. Það er ánægjulegt og sjávarútvegsfyrirtæki eru stolt af því að íslenskir sjómenn eru launahæsta stétt í landinu. Það er óþekkt staða í öðrum ríkjum. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra. Þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi Undanfarin 10 ár hefur stöðugildum í fiskveiðum fækkað um 3% að meðaltali á ári, en á sama tímabili hafa laun og launatengd gjöld haldist stöðug sem hlutfall af tekjum útgerða. Þetta skilar sér í þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi, sem var árið 2019 tæpar 16 milljónir króna. Fyrir vikið eru fiskveiðiáhafnir meðal þeirra stétta sem búa við hæst meðallaun á Íslandi, líkt og áður hefur komið fram. Hér er miðað við fiskveiðar í heild sinni, þar með talið veiðar minni skipa og smábáta. Ef aðeins væri horft til stærri skipa væru meðallaunin enn hærri. Þessi launaþróun og sterk staða áhafna endurspeglar þann gagnkvæma ávinning sem samkeppnishæfur sjávarútvegur og skilvirkar veiðar geta skilað. Sjómenn fá stærra hlutfall af verðmætasköpun en aðrir Að auki má nefna að samkvæmt bráðabirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Sjómenn eiga trygga hlutdeild í hækkandi afurðaverði Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsárið er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Á mannamáli þýðir þetta að allar fjárfestingar sem ráðist hefur verið í, og sem tryggt hafa hærra verð á íslenskum sjávarafurðum, hafa tryggt sjómönnum hækkun launa til samræmis. Höldum áfram á sömu braut Það er gömul saga og ný að laun og launatengd gjöld á Íslandi eru með þeim hæstu í heiminum. Það þýðir jafnframt að launakostnaður á Íslandi, sem hlutfall af virðisaukanum, er einn sá hæsti á byggðu bóli. Sjávarútvegur er útflutningsatvinnuvegur. Hann á í harðri samkeppni við fyrirtæki í öðrum löndum sem bera mun minni kostnað vegna launa og tengdra gjalda, auk opinberra gjalda og flutningskostnaðar. Það er því mjög ánægjulegt að sjá að staðgreiðsluskyld laun í sjávarútvegi hér á landi séu hærri að jafnaði en í öðrum atvinnugreinum. Það er ekki sjálfgefið. Í tilfelli sjávarútvegs eru helstu ástæðurnar árangursrík stjórnun fiskveiða, miklar fjárfestingar í hátæknibúnaði á undanförnum árum og hagræðing sem hefur orðið innan greinarinnar. Allt þetta hefur tryggt samkeppnishæfni á kröfuhörðum alþjóðlegum markaði. Þrátt fyrir háan launakostnað hafa fyrirtækin lagt höfuðáherslu á að auka verðmætasköpun, eins og til dæmis glöggt má sjá á fjárfestingum í nýjum skipum og hátæknivinnslum víða um land. Þetta eru grundvallarþættir í því að tryggja að sjávarútvegur sé í færum til að greiða góð laun og tryggja atvinnu um allt land. Af þeim sökum skýtur það skökku við, að í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja, séu þessir þættir með neikvæðum formerkjum. Það er sameiginleg ábyrgð í kjaraviðræðum að viðhalda þessari vegferð sem hér hefur verið vikið að, þannig að sjómenn verði áfram sú stétt hér á landi sem best hefur kjörin. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar