Trú- og lífsskoðunarfélög í landi sammannlegs stjórnskipulags – er samt hætta á óeiningu? Svanur Sigurbjörnsson skrifar 24. febrúar 2025 20:31 Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun